Η ευρωπαϊκή οδηγία για το εμπορικό απόρρητο αποτελεί απειλή για τις ελευθερίες μας

Τον Νοέμβριο του 2013, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την πρότασή της για την ευρωπαϊκή οδηγία περί «εμπορικών μυστικών». Αυτό το σχέδιο νόμου, το οποίο θα κληθούν να ψηφίσουν τα μέλη της Επιτροπής Νομικών Θεμάτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Μάιο, αποτελεί απειλή για τα θεμελιώδη δικαιώματα που βάζει τα κέρδη των πολυεθνικών εταιρειών πάνω από τα συμφέροντα της κοινωνίας, του περιβάλλοντος και της δημοκρατίας. Στόχος της οδηγίας υποτίθεται ότι είναι να θεσπίσει έναν κοινό ορισμό για το εμπορικό απόρρητο ώστε να διασφαλιστεί ότι η ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και ερευνητικών φορέων, η οποία βασίζεται σε απόρρητη τεχνογνωσία και επιχειρηματικές πληροφορίες, είναι επαρκώς προστατευμένη.

Υπάρχουν, ωστόσο, αρκετά θέματα με τη συγκεκριμένη νομοθεσία που εμπνέουν ανησυχία. Πρώτον, ο ορισμός των εμπορικών μυστικών είναι γενικός και ασαφής και ισχύει για όλες τις εμπιστευτικές πληροφορίες. Είναι σημαντικό ο ορισμός ενός εμπορικού μυστικού να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο ακριβής και σαφής. Δεύτερον, σύμφωνα με την προτεινόμενη νομοθεσία, παραβίαση του εμπορικού απορρήτου θα προκύπτει με το που γνωστοποιούνται οι πληροφορίες, χωρίς να παίζει ρόλο ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούνται ή ο σκοπός για τον οποίο αποκαλύπτονται.

Ακόμα κι αν το διακύβευμα της συγκεκριμένης οδηγίας για τα ατομικά και συλλογικά δικαιώματα των εργαζομένων είναι τεραστίων διαστάσεων, δεν εφαρμόστηκαν οι αρχές του ευρωπαϊκού κοινωνικού διαλόγου, με αποτέλεσμα οι συνδικαλιστικές και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις να μην έχουν λάβει επισήμως μέρος σε διαβούλευση για το σχέδιο της ευρωπαϊκής οδηγίας. Ωστόσο, το Eurocadres (τo Συμβούλιο Ευρωπαϊκού Επαγγελματικού και Διευθυντικού Προσωπικού που αποτελεί κοινωνικό εταίρο στον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Διάλογο) καθώς και πολλές εθνικές συνδικαλιστικές και μη κυβερνητικές οργανώσεις έχουν εκφράσει πολλαπλές επιφυλάξεις. Οι κυριότερες από αυτές αφορούν την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων, την αποδυνάμωση του ρόλου των εκπροσώπων των εργαζομένων και τους κινδύνους που διατρέχουν οι πληροφοριοδότες (whistleblowers) και η ελευθερία του Τύπου.

Στην καθημερινή ζωή, η εν λόγω οδηγία θα μπορούσε να περιορίσει την ικανότητα των εργαζομένων να αλλάζουν ελεύθερα θέσεις εργασίας, εισάγοντας για παράδειγμα τον εξής κίνδυνο, ο οποίος υπάρχει πιθανότητα να εμπεριέχει και ποινικές ευθύνες: ο εργαζόμενος σε μια νέα θέση εργασίας να εφαρμόζει μεθόδους ή τεχνικές που είναι πολύ όμοιες με εκείνες της προηγούμενης δουλειάς του. Ετσι οι εργαζόμενοι μπορεί να αισθάνονται ότι δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν την τεχνογνωσία τους με έναν νέο εργοδότη. Η χρήση των πληροφοριών της εταιρείας από τους εκπροσώπους των εργαζομένων που ασκούν τα συνδικαλιστικά τους δικαιώματα, επίσης δεν αποκλείεται από το πεδίο εφαρμογής ποινικών ευθυνών.

Πολλοί εκπρόσωποι εργαζομένων είχαν το θάρρος να διαβιβάζουν πληροφορίες σχετικά με τις στρατηγικές επιλογές των επιχειρήσεων, τη μεταβίβαση ή ανάληψη έργων, τα προγράμματα αποχώρησης εργατικού δυναμικού, τη μετεγκατάσταση, τη μεταφορά δραστηριοτήτων σε θυγατρικές και υπεργολάβους, τη χρήση των κρατικών ενισχύσεων κ.ο.κ. σε εργαζομένους ή ακόμη και στον Τύπο, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις αθέμιτες επιχειρηματικές πρακτικές που μπορεί να εφαρμόζονταν από την πλευρά των μετόχων. Αλλά με τη συγκεκριμένη προτεινόμενη οδηγία πληροφοριοδότες, δημοσιογράφοι, εκδότες και ακτιβιστές που εργάζονται για το δικαίωμα του κοινού στην πληροφόρηση θα διακινδυνεύουν να τους ασκηθούν διώξεις.

Το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης και της πληροφόρησης θα μπορούσε να δεχθεί σοβαρό πλήγμα. Η πρόταση δεν περιλαμβάνει γενικές εξαιρέσεις για τους ερευνητές δημοσιογράφους ούτε για τους ερευνητές μη κυβερνητικών οργανώσεων και τους πληροφοριοδότες, παρόλο που το έργο τους είναι απαραίτητο για κάθε σύγχρονη δημοκρατική κοινωνία. Επίσης, δεν υπάρχει εξαίρεση για τις πληροφορίες που έχουν αντίκτυπο στα θεμελιώδη δικαιώματα, ιδίως όσον αφορά τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον.

Οι λεγόμενες «εμπορικές» πληροφορίες που θα προστατεύονται ως εμπορικά μυστικά, διά νόμου και με ποινικές κυρώσεις, είναι συχνά συνυφασμένες με το δημόσιο συμφέρον. Τέτοιες περιπτώσεις, για παράδειγμα, είναι οι υποθέσεις των πολύπλοκων φορολογικών δομών που έγιναν αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ πολλών μεγάλων επιχειρήσεων και των φορολογικών Αρχών του Λουξεμβούργου (το σκάνδαλο LuxLeaks). Επίσης, τα ιατρικά δεδομένα που σχετίζονται με τις κλινικές δοκιμές που οργανώνονται από φαρμακευτικές εταιρείες –στοιχεία που θα μπορούσαν να σώσουν πραγματικά ζωές -, όπως και ένα ευρύ φάσμα δεδομένων που σχετίζονται με την προστασία του περιβάλλοντος και της υγείας των καταναλωτών στη χημική βιομηχανία.

Τέλος, η ευρωπαϊκή οδηγία ορίζει ότι σε περίπτωση αστικής ή ποινικής διαδικασίας, η πρόσβαση σε αρχεία ή ακροάσεις θα μπορούσε να περιοριστεί, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τις νομικές διαδικασίες, προκειμένου να προστατευθούν τα εμπορικά μυστικά. Αυτή είναι μια σοβαρή απειλή για την ισότητα ενώπιον του νόμου –καθώς τα αρχεία δεν θα είναι πια προσβάσιμα σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη –αλλά και για την ελευθερία της πληροφόρησης. Φυσικά, το δικαίωμα για ανοικτές διαδικασίες δικαιοσύνης διασφαλίζεται από τα Συντάγματα πολλών κρατών-μελών της ΕΕ. Η γαλλική κυβέρνηση, στην προσπάθειά της να προετοιμαστεί για την υιοθέτηση της συγκεκριμένης οδηγίας, αντιμετώπισε ένα σημαντικό κίνημα διαμαρτυρίας που την ανάγκασε να κάνει ένα βήμα πίσω και να αναγνωρίσει ότι το εμπορικό απόρρητο είναι μια απειλή για την ελευθερία του λόγου, τόσο εντός όσο και εκτός μιας εταιρείας. Αυτό που αποτελεί αλήθεια για τη Γαλλία μπορεί επίσης να αποτελέσει αλήθεια σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Καλούμε τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και τις κυβερνήσεις της Ευρώπης να επανεξετάσουν αυτή την πρόταση.