Καλά κρατούν οι μύθοι για τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου, παρά τη συνεχή πρόοδο της επιστήμης και τα νέα δεδομένα για το πιο πολύπλοκο και μυστηριώδες όργανο της ανθρώπινης ύπαρξης.

Ενας από αυτούς τους μύθους έχει επαναληφθεί τόσες φορές ώστε θεωρείται πλέον αξίωμα, ενώ έγινε και θρίλερ στη μεγάλη οθόνη με τίτλο «Lucy» και πρωταγωνίστρια την πολυβραβευμένη ηθοποιό Σκάρλετ Τζοχάνσον.

Στην ταινία που μόλις παρουσιάστηκε στο 67ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Λοκάρνο, η Τζοχάνσον υποδύεται μια γυναίκα που μαθαίνει να χρησιμοποιεί ολόκληρο τον εγκέφαλό της και αποκτά υπερφυσικές ικανότητες.

Προς τι το μάθημα; Ας όψεται η (ανυπόστατη) θεωρία ότι χρησιμοποιούμε μόνο το 10% του εγκεφάλου μας, όταν στην πραγματικότητα «ολόκληρος ο εγκέφαλος είναι ενεργός και σε χρήση όλη την ώρα», κατά τη δρα Μπάρμπρα Σαχακιάν, καθηγήτρια Κλινικής Νευροψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ.

Οπως εξηγεί, οι νευρώνες (τα κύτταρα του εγκεφάλου) λειτουργούν ασταμάτητα, διότι κάθε κίνηση, σκέψη, λέξη, ανάσα και λειτουργία του σώματος ελέγχονται από αυτούς. Ούτε καν στη διάρκεια του ύπνου δεν ησυχάζουν, αφού άλλοι πρέπει να αναλύσουν, να επεξεργαστούν, να αποθηκεύσουν ή να διαγράψουν τις πληροφορίες που συσσωρεύτηκαν στη διάρκεια της ημέρας και άλλοι να δώσουν εντολές για να αρχίσει η επιδιόρθωση των βλαβών που συνέβησαν στον οργανισμό όσο ήμασταν ξύπνιοι. Συνεπώς, «η ιδέα ότι το 90% του εγκεφάλου παραμένει αχρησιμοποίητο, δεν αντέχει σε κανενός είδους επιστημονική ανάλυση» τονίζει η δρ Σαχακιάν.

Αλκοόλ. Ακριβώς το ίδιο ισχύει και για τον μύθο ότι «το αλκοόλ σκοτώνει τους νευρώνες». Οπως εξηγεί ο δρ Νικ Ντέιβις, νευρολόγος στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Μπέρμιγχαμ, το αλκοόλ δεν προκαλεί δομικές βλάβες στον εγκέφαλο, αλλά παρεμποδίζει προσωρινά την ομαλή λειτουργία των νευρώνων. Μάλιστα, μια μελέτη του 2012 που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον έδειξε πως τα εγκεφαλικά κύτταρα δεν πέθαναν ούτε καν όταν οι ερευνητές έριξαν απευθείας οινόπνευμα πάνω τους. Οταν, πάντως, η διαταραχή της λειτουργίας των κυττάρων είναι έντονη και συχνή, μακροπρόθεσμα έχει μόνιμες συνέπειες. Σύμφωνα, λ.χ., με μελέτη του Πανεπιστημίου του Εξετερ που δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα, η κατάχρηση αλκοόλ στα 50 υπερδιπλασιάζει τις πιθανότητες σοβαρής διαταραχής της μνήμης αργότερα στη ζωή.

Μέγεθος. Μύθος είναι και η άποψη πως οι άνδρες είναι πιο έξυπνοι, επειδή έχουν μεγαλύτερο εγκέφαλο από τις γυναίκες. Ο ανδρικός εγκέφαλος είναι, όντως, πιο μεγάλος: κατά μέσο όρο ζυγίζει 1.273 γραμμάρια έναντι 1.131 γραμμαρίων στις γυναίκες, σύμφωνα με ανάλυση επιστημόνων του Πανεπιστημίου της Αϊοβα. Ωστόσο, η ευφυΐα δεν είναι θέμα μεγέθους (αν μη τι άλλο, οι φάλαινες θα έπρεπε να είναι… σπίρτα, αφού ο εγκέφαλός τους ζυγίζει κοντά 9 κιλά), αλλά τρόπου και ταχύτητας επικοινωνίας των κυττάρων του εγκεφάλου μεταξύ τους, σύμφωνα με επιστήμονες από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Keele. Πάντως, όσο περισσότερο «βασανίζουμε» τα κύτταρα του εγκεφάλου μας, αναγκάζοντάς τα να μαθαίνουν διαρκώς νέες δεξιότητες, τόσο περισσότερο αυξάνεται το μέγεθος ορισμένων τμημάτων του, όπως ο ιππόκαμπος (παίζει ρόλο στη μνήμη και στην ικανότητα περιήγησης στον χώρο), σύμφωνα με μελέτες του University College του Λονδίνου.

Κλασική µουσική. Δυστυχώς οι έγκυοι που ακούνε κλασική μουσική δεν διεγείρουν την ευφυΐα των αγέννητων μωρών τους. Η θεωρία αυτή γεννήθηκε το 1993, όταν δημοσιοποιήθηκαν τα προκαταρκτικά ευρήματα μελέτης του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Εργουιν, στην οποία συμμετείχαν 36 φοιτητές. Οπως είχε τότε φανεί, όσοι άκουγαν Μότσαρτ παρουσίασαν βελτιωμένες επιδόσεις σε τεστ νοημοσύνης και σε ικανότητες όπως αυτή της αντίληψης του χώρου. Ωστόσο, τα τελικά αποτελέσματα της μελέτης δεν επιβεβαίωσαν τα αρχικά, ενώ το 2010 αρνητικά ήταν και τα αποτελέσματα της συνδυασμένης ανάλυσης των ευρημάτων 40 μελετών με το ίδιο αντικείμενο, που πραγματοποιήθηκαν στα χρόνια που μεσολάβησαν.

Ηλικία. Αν και είναι γεγονός πως όταν μπούμε στα 70 μας χρόνια μειώνεται η ταχύτητα επικοινωνίας των εγκεφαλικών κυττάρων μεταξύ τους και συχνά επιβραδύνεται η σκέψη, αυτό δεν συνεπάγεται αυτομάτως έκπτωση των νοητικών λειτουργιών. Αντιθέτως, μπορεί να σηματοδοτεί την έναρξη μιας περιόδου εκπληκτικής νοητικής δεξιότητας, κατά τον δρα Πολ Μάθιους, καθηγητή και επικεφαλής του Τμήματος Επιστημών Εγκεφάλου στο Imperial College του Λονδίνου. Μελέτες έχουν δείξει ότι στις μεγάλες ηλικίες βελτιώνεται δραστικά η κριτική ικανότητά μας, καθώς η πείρα της ζωής σημαίνει πως δεν επηρεαζόμαστε πλέον τόσο πολύ από το συναίσθημα ή από τις πρώτες εντυπώσεις. «Είναι ένας από τους λόγους που οι δικαστές στα ανώτατα δικαστήρια είναι μεγάλης ηλικίας» λέει ο δρ Μάθιους στην εφημερίδα «Ντέιλι Μέιλ».

Αναγέννηση. Επί περισσότερο από 100 χρόνια ήταν αξίωμα της ιατρικής: τα εγκεφαλικά κύτταρα που πεθαίνουν (λ.χ. εξαιτίας τραυματισμού, εγκεφαλικού κ.λπ.) δεν αναγεννώνται. Το 1999, όμως, επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον ανακάλυψαν πως στους εγκεφάλους πιθήκων δημιουργούνται συνεχώς νέα κύτταρα και έκτοτε τεκμηριώθηκε και σε ανθρώπους πως τα εγκεφαλικά κύτταρα στην πραγματικότητα αναγεννώνται. Επιπλέον, ο εγκέφαλος έχει τέτοια πλαστικότητα και προσαρμοστική ικανότητα, ώστε συχνά επιστρατεύει άλλα τμήματά του για να αντισταθμίσει εκείνα που χάνει για οιονδήποτε λόγο, κατά τον δρα Ρατζ Καπούρ, νευρολόγο στο Εθνικό Νοσοκομείο Νευρολογίας και Νευροχειρουργικής στο Λονδίνο.

Τελευταία Νέα