Ο 20ός αιώνας με το βλέμμα του Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν

Θα ήταν άδικο ωστόσο να καταγράψει κανείς αυτό το δυσεύρετο μείγμα αυθορμητισμού και στωικότητας σαν τη μοναδική κληρονομιά του. «Δεν υπάρχει μόνο ένας, αλλά πολλοί Καρτιέ-Μπρεσόν» παρατηρούσε πρόσφατα ο Κλεμέν Σερού, επιμελητής της έκθεσης και του τετρακοσίων σελίδων συνοδευτικού καταλόγου, που αυτό ακριβώς επιχειρεί να αποδείξει.

Οχι ότι δεν παρουσιάζεται η αποκρυσταλλωμένη ισορροπία εικόνων, όπως η στέψη του Γεωργίου ΣΤ’, η κηδεία του Γκάντι, το περπάτημα του Αλμπέρτο Τζακομέτι στη βροχή ή τα πόδια της συζύγου του Μαρτίν Φρανκ –όλα απαθανατισμένα από την αγαπημένη του Λάικα και το αγαπημένο του ασπρόμαυρο 36άρι φιλμ. Τούτη η ρετροσπεκτίβα όμως χωρίζεται σε τρία μέρη, τόσο χρονολογικής όσο και θεματικής ταξινόμησης, που καλύπτουν στιγμιότυπα με εύρος λίγο παραπάνω από μισό αιώνα. Δεν γίνεται να μιλούν για ένα πράγμα.

Το πρώτο μέρος, λοιπόν, καλύπτει την περίοδο μεταξύ 1926 και 1935, τότε που σαν οργισμένος νέος ο Μπρεσόν εγκατέλειψε τις οικογενειακές ανέσεις, απέτυχε τρεις φορές στο μπακαλορεά, αγάπησε τους σουρεαλιστές, αγάπησε τη ζωγραφική (χωρίς ανταπόδοση) και ταξίδεψε μανιωδώς, σχεδόν σε κάθε ήπειρο. Το δεύτερο είναι αφιερωμένο μεταξύ άλλων στην πιο παραγνωρισμένη, αν όχι αποκηρυγμένη πλευρά του: την αφοσίωσή του στην Αριστερά (όχι όμως και στο κόμμα της) αφού επέστρεψε στη Γαλλία, την υποστήριξή του στους Δημοκρατικούς του ισπανικού εμφυλίου με ένα ντοκιμαντέρ του, αλλά και την τριετή αιχμαλωσία του σε ναζιστικό στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας, την απόδραση και την αντιστασιακή δράση ή τα κινηματογραφικά του εγχειρήματα στο πλευρό του Ζαν Ρενουάρ. Το τρίτο αρχίζει με την ίδρυση, παρέα με τον Ρόμπερτ Κάπα, του περίφημου πρακτορείου Μάγκνουμ, της πρώτης κολεκτίβας φωτογράφων, που σχεδόν γέννησε το φωτορεπορτάζ και δεν σταματάει προτού κάνει το ίδιο και εκείνος. Κάπως έτσι, η πρώτη έκθεση με έργα του καλλιτέχνη σε ευρωπαϊκό έδαφος μετά τον θάνατό του, χρησιμοποιώντας όχι επανεκδόσεις, αλλά εκτυπώσεις φωτογραφιών του από τις δεκαετίες του ’30, του ’50 ή του ’70 για να αναπαραστήσει τη δουλειά του το ’30, το ’50 ή το ’70 αντίστοιχα, παρουσιάζει τον Μπρεσόν με όλη του την τρυφερότητα, το χιούμορ αλλά και τη διεισδυτικότητά του –είτε παρατηρεί γνωστούς του είτε αγνώστους.

Εξερευνά, ας πούμε, ο φωτογράφος την Κολέτ στο Παλέ Ρουαγιάλ, όπως ένας μηχανικός εξερευνά ένα μηχάνημα. Συλλαμβάνει έναν δυσκίνητο μπουρζουά, ενώ εκείνος, μεσούντος του γαλλικού Μάη, κοιτά έναν τοίχο με το σύνθημα «Απολαύστε χωρίς δεσμά». Ο φακός του γοητεύεται από έναν σκανταλιάρη πιτσιρικά στον σταθμό Σεν-Λαζάρ του Παρισιού, αλλά και από το πλήθος που στριμώχνεται έξω από μια τράπεζα στη Σαγκάη για να αγοράσει χρυσό, στις τελευταίες ημέρες της Κουομιντάνγκ. Οχι ότι ένα ζευγαράκι που ξαπλάρει στις όχθες του Σηκουάνα ή ένας ποδηλάτης που ισορροπεί στο δίτροχό του διαβάζοντας εφημερίδα είναι στιγμιότυπα λιγότερο σημαντικά.