Αναζήτηση
Ασφαλώς προτιμάμε να γράφουμε την Ιστορία από την πλευρά των νικητών. Πολλές φορές, όμως, είμαστε υποχρεωμένοι να τη γράψουμε από την πλευρά των ηττημένων. Σ’ αυτήν την περίπτωση, η αφήγηση αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Γίνεται ένα συλλογικό ψυχογράφημα, το οποίο αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο τοποθετεί κανείς τον εαυτό του στη θέση του θύματος ή τον μηχανισμό με τον οποίο μετατρέπει μια ταπεινωτική στιγμή, όπως είναι μια ήττα, σε ένα ηρωικό έπος αντίστασης και θυσίας. Αυτή η αφήγηση απαιτεί συνήθως μια γερή παραχάραξη των γεγονότων που, για να μη γίνει αντιληπτή, επικαλύπτεται πάντα από μια καλή δόση συναισθηματικής φόρτισης.
Μπορεί και να είχε και πλάκα εάν αυτού του είδους η αφήγηση δεν γινόταν η πρώτη ύλη του εθνικισμού. Εάν δεν έλειπε η ψύχραιμη ιστορική αποτίμηση, τόσο χρήσιμη για να αναμετρηθεί κανείς χωρίς συμπλέγματα με τα φαντάσματα και τις αμαρτίες του παρελθόντος του. Είναι κάτι που μάλλον δεν έκαναν οι περίπου είκοσι ιστορικοί, οικονομολόγοι, κοινωνιολόγοι και δημοσιογράφοι, οι οποίοι κλήθηκαν να προσφέρουν τα φώτα τους σε ένα συνέδριο που διοργάνωσε πριν από δύο εβδομάδες στη Βαρκελώνη το καταλανικό Ινστιτούτο Σύγχρονης Ιστορίας υπό τον γενικό τίτλο «Ισπανία εναντίον Καταλωνίας, μια ιστορική ματιά (1714-2014)». Σύμφωνα με τη Μοντ, το συνέδριο περιελάμβανε θεματικές ενότητες όπως «Τριακόσια χρόνια ισπανισμού στην Καταλονία», «Η ταπείνωση ως σπόρος της εκκόλαψης του πνεύματος ανεξαρτησίας» και «Η αποθέωση της λεηλασίας» –όπου και συμφωνήθηκε ότι μέσα σε 35 χρόνια η Ισπανία «έφαγε» από την Καταλωνία κάπου 250 δισ. ευρώ.
Για τους καταλανούς εθνικιστές, σημειώνει η γαλλική εφημερίδα, η Ιστορία έχει γίνει το βασικό όχημα της προώθησης του αιτήματος της ανεξαρτησίας. Η 11η Σεπτεμβρίου του 1714, οπότε η Βαρκελώνη καταλήφθηκε από τον Φίλιππο Ε’ έπειτα από εννέα μήνες πολιορκίας, είναι «η αρχή μιας μακριάς νύχτας». Το εθνικό αφήγημα των καταλανών εθνικιστών πάει κάπως έτσι: ο πόλεμος της διαδοχής ανάμεσα στους Βουρβόνους και τους Αψβούργους δεν ήταν μια διαμάχη για τον ισπανικό θρόνο, αλλά ένας πόλεμος ανάμεσα στους κακούς και τους καλούς. Δυστυχώς, κέρδισαν οι κακοί Βουρβόνοι και η απόλυτη μοναρχία. Εάν είχαν κερδίσει οι καλοί Αψβούργοι, θα είχε κερδίσει και το κοινοβουλευτικό σύστημα.
Οι Καταλανοί, οι Σκωτσέζοι ή όποιοι άλλοι νομίζουν, μπορεί ασφαλώς να διεκδικήσουν την ανεξαρτησία τους. Είναι ανησυχητικό, όμως, όταν αναζητείται εναγωνίως ένας Καταλανός Μπρέιβχαρτ σαν τον Σκωτσέζο Ουίλιαμ Ουάλας (στην πραγματικότητα ένας Μελ Γκίμπσον) για να ενισχύσει με ιστορικό αλυτρωτισμό τον αγώνα. Είναι θλιβερό να δηλώνει ένας ιστορικός στις αρχές του 2014 ότι «ο πόλεμος της διαδοχής του 1714 είναι ακόμη ζωντανός στις ψυχές μας». Γιατί το θύμα τελικά δεν είναι η Ιστορία. Είμαστε όλοι μας.
