Αναζήτηση
«Ανακοινώνουμε σήμερα την ίδρυση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος…». Αυτή η φράση ακούστηκε για πρώτη φορά στην πολιτική ιστορία της χώρας το μεσημέρι της 3ης Σεπτεμβρίου 1974 στον ημιώροφο του ξενοδοχείου Κινγκ Παλάς στο Σύνταγμα. Με σταθερή φωνή ο Ανδρέας Παπανδρέου διάβασε όρθιος τη Διακήρυξη του κόμματος, που θα όριζε στη συνέχεια την πορεία των πραγμάτων στην ελληνική πολιτική σκηνή. Είχε προηγηθεί μια αλυσίδα γεγονότων.
Στις 6 Αυγούστου 1974 στο Βίντερτουρ της Ελβετίας, ένα μικρό χωριό κοντά στη Βασιλεία, το Εθνικό Συμβούλιο του ΠΑΚ αποφάσισε κατά πλειοψηφία την αυτοδιάλυσή του χωρίς να το ανακοινώσει. Σε όσους τον ρωτούν τι πρόκειται να επακολουθήσει, ο Ανδρέας Παπανδρέου απαντά:
«Θα μετεξελιχθούμε σε πολιτικό κόμμα».
Δεν αποκαλύπτει περισσότερα. Αλλά όταν καταφτάνουν από την Αθήνα πληροφορίες ότι μια ομάδα βουλευτών τον αναμένει για να ανασυστήσουν την Ενωση Κέντρου διαμηνύει:
«Να τα αφήσουν αυτά».
Με την επιστροφή του στην Ελλάδα στις 16 Αυγούστου οι παλαιοί κεντρώοι τον υποδέχονται στο Καστρί ως διάδοχο του πατέρα του με το σύνθημα «Σήκω Γέρο να μας δεις». Αλλά θα τους απογοητεύσει. Γύρω του μέλη του ΠΑΚ και φοιτητές που μετείχαν στον αντιδικτατορικό αγώνα ως οπαδοί του συζητούν για τη δημιουργία «Κινήματος». Οι παλαιοί παράγοντες του Κέντρου, με επικεφαλής τον Γιάννη Αλευρά, ανησυχούν και σπεύδουν να τον συγκρατήσουν:
«Ανδρέα, δεν είναι καιρός για κινήματα. Το θέμα είναι να κοιτάξουμε την παράταξη και να ανατρέψουμε τον Καραμανλή».
«Για να ανατραπεί ο Καραμανλής χρειάζεται οργάνωση και στρατηγική», τους απάντησε.
Ο Αλευράς δεν ήταν παρών στην παρουσίαση της Διακήρυξης της 3ης Σεπτέμβρη. Αλλά αυτό που ενόχλησε τον Ανδρέα Παπανδρέου ήταν ότι στον Τύπο της επομένης η προβολή της πρωτοβουλίας του ήταν σχετικά συγκρατημένη.
ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΒΑΣΗ. Τις επόμενες ημέρες συνέχισε τις επαφές του, αλλά η υποδοχή των πολιτικών θέσεων που διατύπωσε δεν είναι θερμή από τις εφημερίδες της εποχής, ενώ από την κρατική τηλεόραση δεν μεταδόθηκε ούτε λέξη.
Σύντομα συνειδητοποίησε ότι χωρίς οργανώσεις βάσης το νέο Κίνημα δεν μπορούσε να έχει τύχη. Χωρίς ιδιαίτερες οικονομικές δυνατότητες και με τις δυνάμεις του παλαιού Κέντρου σε απόσταση, ήταν αδύνατον να κάνει αισθητή την παρουσία του.
Ετσι στις 15 Σεπτεμβρίου 1974 έριξε το σύνθημα της αυτοοργάνωσης.
Κάλεσε όσους «πιστεύουν στις αρχές και τις διακηρύξεις του ΠΑΣΟΚ» να δημιουργήσουν οργανώσεις κατά τόπους με δική τους πρωτοβουλία.
Στην πραγματικότητα η ιδέα της αυτοοργάνωσης, από ιδεολογικής πλευράς, ανήκε στον Δημήτρη Λιβιεράτο, μέλος του Εκτελεστικού Γραφείου και στέλεχος με θεωρητική κατάρτιση και τροτσκιστικές επιρροές, ο οποίος αργότερα απομακρύνθηκε εξ αυτού του λόγου, και στον Γιάννη Δαλαβάγκα, μέλος της ΚΕ που παραιτήθηκε το 1975.
Αλλά στον δρόμο του ΠΑΣΟΚ και στον σχεδιασμό του Ανδρέα Παπανδρέου – σαν λέξη και σαν λειτουργία – την έβαλε ένας, άγνωστος τότε, δικηγόρος από τη Θήβα: ο Γιάννης Σταμούλης. Δύο εβδομάδες αργότερα αποκλείστηκε από υποψήφιος βουλευτής Βοιωτίας, επειδή είχε θητεύσει στον τοπικό Δικηγορικό Σύλλογο επί χούντας. Θα περάσουν πολλά χρόνια ώσπου να συνδεθεί ξανά με τον Ανδρέα Παπανδρέου και θα εκλεγεί ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ.
ΕΠΙΤΡΟΠΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ. Στην αρχή το σύνθημα της αυτοοργάνωσης υιοθετήθηκε περισσότερο ως πείραμα, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το κλίμα φοβίας που υπήρχε ακόμη, ιδιαίτερα στην ύπαιθρο. Η ανταπόκριση ήταν εντυπωσιακή. Μέσα σε λίγες ημέρες οι πρώτες οργανώσεις έκαναν την εμφάνισή τους σε όλη την Ελλάδα. Χωρίς καμία ιδιαίτερη καθοδήγηση και σε συνεννόηση μεταξύ τους πήραν την ονομασία Επιτροπές Πρωτοβουλίας, όρισαν πενταμελείς ομάδες ως επικεφαλής σε κάθε νομό και ταυτόχρονα δημιούργησαν τριμελείς επιτροπές εγγραφής μελών.
Τα αποτελέσματα είναι θεαματικά στην περιφέρεια κυρίως. Προτού βγει ο Σεπτέμβριος ομάδες παλαιών κεντρώων, αλλά και πολλοί νέοι είχαν ιδρύσει αυτοβούλως τους πρώτους οργανωτικούς πυρήνες του Κινήματος. Αργότερα θα μετονομαστούν σε Τοπικές Οργανώσεις, θα λειτουργούν με Εσωτερικό Κανονισμό, θα κάνουν αρχαιρεσίες για την ανάδειξη Συντονιστικών Επιτροπών, θα οργανώνουν οικονομικές εξορμήσεις και πολιτικές εκδηλώσεις και σταδιακά θα δημιουργήσουν τις πρώτες Νομαρχιακές Επιτροπές και αργότερα τις Κλαδικές Οργανώσεις για την παρέμβαση στο συνδικαλιστικό κίνημα. Η αυτοοργάνωση άρχισε να αυτοωριμάζει ταχύτατα. Εκ παραλλήλου σε κάθε νομό θα συσταθούν, επίσης με τη μέθοδο της αυτοοργάνωσης, Επιτροπές Νεολαίας οι οποίες θα λειτουργούν με αυτονομία και δική τους εσωτερική δομή. Η ιδέα αυτή διευκόλυνε το ΠΑΣΟΚ να συσπειρώσει νέους και να διεισδύσει στα πανεπιστήμια με την ΠΑΣΠ και στα σχολεία με την ΠΑΜΚ. Πρωτίστως όμως θα προστάτευε το Κίνημα από τις αντιθέσεις των παλαιών κεντρώων με τους μαρξιστές πάσης κατηγορίας που μετείχαν στις οργανώσεις του.
«ΟΧΙ ΣΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΔΕΞΙΑΣ». Ηταν μια κοσμογονική εξέλιξη για την ελληνική πολιτική ζωή, αλλά και για τα περισσότερα ευρωπαϊκά πολιτικά συστήματα. Και θα διευρυνόταν σαν πυρκαγιά με ισχυρό άνεμο. Οταν ο Ανδρέας Παπανδρέου αναχωρούσε τις 18 Σεπτεμβρίου 1974 για τη Ρώμη, προκειμένου να συναντηθεί με τον ηγέτη του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ντε Μαρτίνο, είναι αμφίβολο αν ήταν τίποτε άλλο από ηγέτης ενός Κινήματος στα χαρτιά. Οταν επέστρεψε είχε κιόλας ένα οργανωμένο κόμμα.
Ετσι, όταν στις 24 Σεπτεμβρίου προκηρύχθηκαν οι πρώτες ελεύθερες εκλογές, η αυτοοργάνωση βοήθησε το Κίνημα να πάρει μέρος στον προεκλογικό αγώνα, αλλά ενισχύθηκε κιόλας. Ιδιαίτερα μετά την καταγγελία του Ανδρέα Παπανδρέου ότι η βιαστική προκήρυξη εκλογών αποσκοπούσε στην «παλινόρθωση του κράτους της Δεξιάς και την επαναφορά της βασιλείας». Εως το τέλος του έτους το ΠΑΣΟΚ διέθετε πανελλαδικά έναν τεράστιο οργανωτικό ιστό, με πολλές εσωτερικές αντινομίες, αλλά με δυνατότητα να καταστήσει γνωστή την ύπαρξή του σε κάθε σημείο της επικράτειας. Για να υποστηριχθεί οργανωτικά και ιδεολογικά η ιδέα της αυτοοργάνωσης εκπονήθηκαν θεωρητικά κείμενα από το Κέντρο Μελετών και Διαφώτισης (ΚΕΜΕΔΙΑ) με επικεφαλής τη Βάσω Παπανδρέου. Ωστόσο τέτοια κείμενα διοχέτευσαν και άλλες ομάδες του Κινήματος που αργότερα θα συγκρούονταν με τον Ανδρέα Παπανδρέου και θα αποβάλλονταν.
ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΒΑΒΕΛ. Ισχυρά εργαλεία της αυτοοργάνωσης ήταν επίσης η κυκλοφορία της εφημερίδας «Εξόρμηση» και του περιοδικού «Αγωνιστής». Αλλά αυτό που έδωσε πνοή στην αυτοοργάνωση ήταν η προσωπική παρουσία του Ανδρέα Παπανδρέου όχι μόνο πριν από τις εκλογές του 1974 – το αποτέλεσμα των οποίων τον απογοήτευσε -, αλλά και στη συνέχεια. Παρά τους εσωκομματικούς κραδασμούς που έφερε αυτός ο τρόπος οργανωτικής συγκρότησης, καθώς επέτρεπε σε οποιονδήποτε να εγγράφεται μέλος, και την ιδεολογική Βαβέλ που προκάλεσε, το αποτέλεσμα ήταν να αποκτήσει το ΠΑΣΟΚ μαχητικότητα. Αλλά όχι και συνοχή…
Η περίοδος της αυτοοργάνωσης θα κρατήσει ουσιαστικά έως το Προσυνέδριο τον Μάρτιο του 1975 που εξέλεξε Κεντρική Επιτροπή, η πλειοψηφία της οποίας διαγράφηκε στη συνέχεια. Για να ομογενοποιήσει το Κίνημα – και ταυτόχρονα να το θέσει υπό τον έλεγχό του – ο Ανδρέας Παπανδρέου άρχισε έναν κύκλο διαγραφών: ξεκίνησε από τα στελέχη της Δημοκρατικής Αμυνας, με την οποία έως τότε συνέπραττε, και συνέχισε στον χώρο της νεολαίας και των φοιτητών.
Η Α’ ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ. Τυπικά ο κύκλος της αυτοοργάνωσης θα κλείσει το καλοκαίρι του 1977, όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου – προκειμένου να προετοιμαστεί για τις δεύτερες κατά σειρά εκλογές της Μεταπολίτευσης, αλλά ταυτόχρονα να αποφύγει και το ρίσκο ενός συνεδρίου – οργάνωσε την Α’ Πανελλήνια Συνδιάσκεψη του ΠΑΣΟΚ, για να διαμορφώσει την οριστική ιδεολογική και πολιτική φυσιογνωμία του και τα οργανωτικά χαρακτηριστικά του. Εκείνη τη στιγμή το Κίνημα έχει σχεδόν 30.000 οργανωμένη μέλη – ενεργά όλα – και περισσότερες από 500 Τοπικές Οργανώσεις. Στις 8-10 Ιουλίου 1977 στην Αθήνα, η οποία καίγεται στους 42 βαθμούς Κελσίου, συγκαλείται η Συνδιάσκεψη που είναι κατά κάποιο τρόπο η επανίδρυση του ΠΑΣΟΚ. Πήραν μέρος 936 σύνεδροι και το αποτέλεσμά της υπήρξε προσωπικός θρίαμβος του Ανδρέα Παπανδρέου. Η νέα 75μελής Κεντρική Επιτροπή – μετά τις εκλογές του 1977 θα προστεθούν στη σύνθεσή της και 20 βουλευτές ως μέλη της – ελέγχεται αποκλειστικά από τον ίδιο.
Στην ψηφοφορία για την ανάδειξή της υπήρξαν και απρόοπτα. Ο Κώστας Σημίτης είχε την έμπνευση να εκδοθούν τα αποτελέσματα με μηχανογραφικό τρόπο και ανέθεσε σε μια εταιρεία το πρόγραμμα. Ο Ανδρέας, ενθουσιασμένος με την ιδέα, περίμενε σε ένα δωμάτιο του ξενοδοχείου Παρκ στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας τη σειρά εκλογής. Οταν πήρε τη λίστα, έμεινε άναυδος. Πρώτος κατά σειρά εκλογής ήταν ο Μπάμπης Αγάθος – δεν ζει πια -, δεύτερος ο Νίκος Λαγκαδινός, τρίτος κάποιος άγνωστος. Πουθενά τα στελέχη του κόμματος και αυτοί που είχε προτείνει ο ίδιος.
Προκλήθηκε αναταραχή ώσπου να βρεθεί η εξήγηση: το πρόγραμμα καταμέτρησης προσέθετε από λάθος και τον… κωδικό των υποψηφίων στις ψήφους τους, με αποτέλεσμα να προηγούνται όσοι είχαν μεγάλο κωδικό!
Ετσι, ολοκληρώθηκε η πρώτη φάση της οργανωτικής εξέλιξης του ΠΑΣΟΚ, που θα μετατραπεί στη συνέχεια σε αρχηγικό κόμμα, το οποίο θα εκλέγει τον επικεφαλής του – δηλαδή τον ίδιο τον Ανδρέα Παπανδρέου – διά βοής και θα αναδεικνύει στην Κεντρική Επιτροπή αλλά και στο Εκτελεστικό Γραφείο τα πρόσωπα που ο ίδιος επιθυμεί.
μετα το 2004. Την αυτοοργάνωση του ΠΑΣΟΚ επιχείρησε και ο γιος του ιδρυτή του. Οι πρωτοβουλίες του όμως, μετά το 2004, είχαν ως αποτέλεσμα μάλλον την αυτοδιάλυση. Το ερώτημα λοιπόν σήμερα είναι: η Συνδιάσκεψη του 2012 θα αποδειχθεί σαν τη Συνδιάσκεψη του 1977 που επέβαλε τον Ανδρέα Παπανδρέου ως αδιαμφισβήτητο ηγέτη;
Επίθεση Ανδρέα
στους επικριτές του
Ο Ανδρέας Παπανδρέου επιχείρησε και το 1995 με μια νέα Συνδιάσκεψη να εκκαθαρίσει την εσωκομματική κατάσταση καθώς δεχόταν επιθέσεις αμφισβήτησης. Η νέα Πανελλαδική Συνδιάσκεψη συγκλήθηκε στις 6 Ιουλίου και ο ίδιος άνοιξε τις εργασίες της με επίθεση στους επικριτές του.
«Να είμαστε εξηγημένοι: δεν μπορεί κάποιος να μετέχει στην κυβέρνηση και ταυτόχρονα να την υποσκάπτει», λέει φωτογραφίζοντας τον Σημίτη. «Οταν έλθει η ώρα της διαδοχής θα εγγυηθώ προσωπικά τις διαδικασίες της».
Ο Σημίτης σήκωσε το γάντι: «Οι υπουργοί δεν είναι υπάλληλοι και εγώ είμαι συνιδρυτής του ΠΑΣΟΚ». Από εκείνη τη στιγμή οι εξελίξεις στο ΠΑΣΟΚ πήραν για πρώτη φορά τροπή που δεν ήλεγχε πλέον ο Ανδρέας Παπανδρέου.
