Αναζήτηση
Ένα βήμα πιο κοντά στο κλειδί για τα μυστικά της μνήμης βρίσκονται οι επιστήμονες που μελετούν τις περιοχές του εγκεφάλου, οι οποίες ευθύνονται για τον σχηματισμό και την αποθήκευση γνώσης και αναμνήσεων.
Ερευνητές στο Μπρούκλιν ανακάλυψαν ένα φάρμακο με το οποίο σβήνουν συγκεκριμένες αναμνήσεις. Το φάρμακο έχει δοκιμαστεί με επιτυχία στα ποντίκια και οι επιστήμονες λένε πως είναι πολύ πιθανό να έχει τα ίδια αποτελέσματα και στους ανθρώπους. Οι ερευνητές στοχεύουν τις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με συναισθήματα, χωρική γνώση και κινητικές ικανότητες. Μία μόνο δόση του πειραματικού φαρμάκου μπλοκάρει τη δραστηριότητα μίας ουσίας που χρησιμοποιείται από τον εγκέφαλο για να διατηρήσει αυτές τις πληροφορίες. Αν ενισχύσουν το φάρμακο, οι επιστήμονες πιστεύουν πως θα είναι ικανό να «χτυπήσει» ασθένειες όπως η άνοια, το Αλτσχάιμερ και άλλα προβλήματα μνήμης.
Εθισμοί τέλος.
«Αν αυτό το μόριο μνήμης είναι τόσο σημαντικό όσο φαίνεται, οι επιπτώσεις θα είναι τεράστιες», λέει ο Τοντ Σάκτορ, ο νευροεπιστήμονας που ηγείται της ομάδας η οποία έκανε τη νέα ανακάλυψη στο Μπρούκλιν. «Θα έχει αποτέλεσμα σε περιπτώσεις βλάβης της μνήμης από ατύχημα, από τραυματικές εμπειρίες, από κάθε είδους εθισμό. Θα βελτιώνει τη μνήμη και την ικανότητα μάθησης». Η ανακάλυψη αυτού του πολύ σημαντικού μορίου μνήμης και οι πιθανές του χρήσεις οφείλονται στις προσπάθειες που γίνονται τα τελευταία χρόνια στον τομέα της νευροεπιστήμης, στον κλάδο μελέτης του εγκεφάλου. Δισεκατομμύρια δολάρια επενδύονται στις έρευνες του κλάδου, προσελκύοντας στρατιές επιστημόνων. Μόνο πέρυσι, το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ ξόδεψε 5,2 δισ. δολάρια, περίπου το 20% του συνολικού του προϋπολογισμού, σε έρευνες για τον εγκέφαλο που γίνονται σε όλο τον κόσμο. Το αποτέλεσμα είναι να γίνονται νέες ανακαλύψεις για τα μυστικά του εγκεφάλου και να δίνονται απαντήσεις σε ερωτήματα αιώνων, ενώ αυξάνονται οι πιθανότητες για την αντιμετώπιση ασθενειών που βασανίζουν εκατομμύρια ανθρώπους.
Ακόμα στην αρχή.
Οι πιθανότητες δεν έχουν τέλος. «Σε αυτό το επιστημονικό πεδίο είμαστε ακόμα στους πρόποδες μίας τεράστιας οροσειράς», λέει ο Έρικ Κάντελ, νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. «Αντίθετα με άλλους τομείς της επιστήμης, είναι ακόμα δυνατό για έναν επιστήμονα ή μία μικρή ομάδα να συνεισφέρει ακόμα και σε ένα μικρό εργαστήριο». Κάθε ανακάλυψη όμως γεννά και νέα ερωτήματα. Για παράδειγμα, πολύς κόσμος θα ήθελε να σβήσει οδυνηρές αναμνήσεις. Τι θα γίνει όμως, αν στη διαδικασία διαγραφής τους σβηστούν και άλλα μέρη της μνήμης, που είναι χρήσιμα στην καθημερινή τους ζωή; Ή αν στην προσπάθεια να καταπολεμήσουν τον εθισμό σε ναρκωτικές ουσίες (ο εθισμός «μαθαίνεται», καθώς οι πληροφορίες που «χρειάζεται» ο χρήστης για να επιδείξει τέτοια συμπεριφορά αποθηκεύονται στον εγκέφαλο) σβήσουν μαζί πολύτιμη γνώση;
Αναπάντητα ερωτήματα.
Ο Σάκτορ είναι ένας από τους εκατοντάδες ερευνητές, οι οποίοι προσπαθούν να απαντήσουν στην ερώτηση που έχουν κάνει οι άνθρωποι από τα αρχαία χρόνια. Πώς είναι δυνατόν ομάδα κυττάρων που ανήκουν στον ίδιο ιστό, να μπορούν να αποθηκεύουν τα πάντα, από τους στίχους ενός τραγουδιού μέχρι συναισθηματικές αντιδράσεις, μακρινές αναμνήσεις, πρόσωπα και πληροφορίες;
Τα κύτταρα του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται από τις εμπειρίες, αλληλοσυνδέονται και διατηρούν επικοινωνία μεταξύ τους, όπως ακριβώς μία ομάδα ανθρώπων που έχουν ζήσει την ίδια έντονη εμπειρία. Το κάθε κύτταρο προσθέτει μία νέα λεπτομέρεια στην ανάμνηση του γεγονότος. Ο εγκέφαλος φαίνεται πως διατηρεί την ανάμνηση ενισχύοντας τις γραμμές επικοινωνίας μεταξύ των κυττάρων.
Το θέμα είναι να βρούμε πώς ακριβώς γίνεται αυτό. Η διαδικασία αναφέρθηκε από τους επιστήμονες για πρώτη φορά τη δεκαετία του ΄60. Από τότε, έχουν βρεθεί εκατοντάδες μόρια που παίζουν κάποιο ρόλο στην υπόθεση. Αλλά για χρόνια δεν μπορούσαν να βρουν ποιος ακριβώς είναι ο ρόλος τους.
Κάποιες χρήσεις εγείρουν ηθικά ζητήματα
Πρόκειται για μία ουσία που ονομάζεται ΡΚΜzeta. Ο επιστήμονας στο Μπρούκλιν είδε πως αυτή είναι παρούσα κι ενεργοποιημένη πάντα στα κύτταρα που επικοινωνούν με γειτονικούς νευρώνες. Λόγω της επικοινωνίας, τα κύτταρα δυναμώνουν και ισχυροποιούνται στην προσπάθεια να ανακληθούν πληροφορίες και αναμνήσεις.
Τα μόρια της ουσίας συγκεντρώνονται ανάμεσα στα κύτταρα που επικοινωνούν και παραμένουν εκεί, σαν βιολογικοί φρουροί. Φαίνεται λοιπόν, πως αυτή η ουσία είναι το μυστικό της επικοινωνίας τους. «Έτσι, στρέψαμε το ενδιαφέρον μας στην ΡΚΜzeta για να βρούμε τη σημασία της».
Σε αυτή τη δουλειά, ο Σάκτορ συνεργάστηκε με τον Αντρέ Φέντον, που ειδικεύεται στη χωρική μνήμη σε ποντίκια και αρουραίους. Ο Φέντον είχε αναπτύξει με επιτυχία μία μέθοδο για να μαθαίνει στα ζώα πώς να θυμούνται πού βρίσκονται διάφορα αντικείμενα. Τους μαθαίνει να κινούνται σε έναν μικρό θάλαμο αποφεύγοντας ένα σημείο που τους μεταδίδει ηλεκτροσόκ στα πόδια. Από τη στιγμή που θα το μάθουν, δεν το ξεχνούν ποτέ. Το θυμούνται έπειτα από μία εβδομάδα ή έναν μήνα.
Όταν όμως πάρουν μία δόση από το νέο φάρμακο, που ονομάζεται ΖΙΡ και αλληλεπιδρά με την ουσία ΡΚΜzeta, ξεχνούν αμέσως το επικίνδυνο σημείο.
«Όταν το είδα να συμβαίνει για πρώτη φορά, δεν πίστευα στα μάτια μου», λέει ο Φέντον.
Από τότε, το πείραμα έχει επαναληφθεί με επιτυχία τόσο στο δικό του εργαστήριο όσο και σε άλλα, σε διάφορες χώρες. Στο Ισραήλ, οι ερευνητές έκαναν τους αρουραίους να ξεχάσουν ότι μία συγκεκριμένη γεύση τούς προκαλούσε ναυτία.
«Η μέθοδος αυτή έχει αμέτρητες πιθανές χρήσεις και εγείρει τεράστια ηθικά ζητήματα», λέει ο Στίβεν Χάιμαν, νευροβιολόγος στο Χάρβαρντ. «Από τη μία μεριά, με αυτό το φάρμακο μπορεί ένας άνθρωπος να μειώσει την ένταση τραυματικών αναμνήσεων ή την επιθυμία του για επικίνδυνες ουσίες.
Μπορεί όμως επίσης, να χρησιμοποιηθεί και για τη διαγραφή αναμνήσεων και γνώσης που έχουν σχέση με εγκληματική συμπεριφορά. Οι οδυνηρές αναμνήσεις είναι η βάση μίας ηθικής συνείδησης και μπορούν να αποτρέψουν την επανάληψή τους».
