Είστε «κότες», «αντράκια», «αδελφές», «πελάτες», «κυκλοφορείτε με τη συνοδεία της Αστυνομίας», «δεν γεμίσατε το πλοίο για την Κρήτη», αυτά είναι μερικά από τα σταθερά μοτίβα της εκπομπής των ηγετών της Θύρας 7 στον τηλεοπτικό σταθμό Μagic. Η αφοσίωση στην υπόθεση της ομάδας, ο αντρισμός, η παλικαριά, η λατρεία της δύναμης, η περιφρόνηση του αντιπάλου συγκροτούν το αξιακό υπόστρωμα του σκληρού πυρήνα όχι μόνον των οπαδών του Ολυμπιακού, αλλά των ultras όλων των ομάδων στην Ευρώπη και στη Λ. Αμερική. Το ραντεβού μάχης στην Παιανία αποτελεί εκδήλωση αυτού του αξιακού υποστρώματος, ενός κύκλου βίας που παραμένει ανοιχτός. Ο κώδικας τιμής των χούλιγκαν, όλες οι μελέτες δείχνουν ότι τέτοιος κώδικας υπάρχει, επιβάλλει τον προγραμματισμό μιας επόμενης μάχης ώστε να δοθεί στον ηττημένο η δυνατότητα να υπερασπίσει τη χαμένη τιμή του. Ποιοι είναι όμως οι χούλιγκαν και τι εκπροσωπούν; Η κοινωνική βάση του ποδοσφαίρου ήταν ιστορικά τα εργατικά στρώματα, ιδιαίτερα οι νέοι ηλικιακά άνδρες εργατικής προέλευσης και κουλτούρας. Το ίδιο ισχύει για την κοινωνική βάση του χουλιγκανισμού, ο οποίος αναπτύχθηκε καταρχήν στην Αγγλία (στο μέσον της δεκαετίας του ΄60) για να γίνει αργότερα ένα διεθνές φαινόμενο.

Σήμερα, οι οπαδοί του ποδοσφαίρου προέρχονται από όλες τις κοινωνικές τάξεις και ηλικίες. Ο σκληρός όμως πυρήνας των οπαδών και, ακόμη περισσότερο, ο σκληρός πυρήνας των χούλιγκαν (οι οποίοι δεν πρέπει να ταυτίζονται με το σύνολο των οργανωμένων οπαδών) εξακολουθεί να προέρχεται από το νεανικό και αντρικό τμήμα των λαϊκών τάξεων. Βέβαια, σε ορισμένες χώρες, ή για ορισμένους συλλόγους στο εσωτερικό μιας χώρας, η βάση του χουλιγκανισμού, πάντα αντρική και πάντα νεανική, είναι περισσότερο ταξικά διαφοροποιημένη (φοιτητές, μεσαίες τάξεις), ανάλογα με το τι εκφράζει κοινωνικά ένας ποδοσφαιρικός σύλλογος και μια περιοχή (παράδειγμα: οι χούλιγκαν της Μπαρτσελόνα). Σε κάθε όμως περίπτωση το κοινωνιολογικό κέντρο βάρος του χουλιγκανισμού εντοπίζεται στις λαϊκές τάξεις, έχει χαρακτηριστικά λαϊκά, αντρικά, νεανικά.

Είναι η άσκηση βίας, η βία για τη βία, η βάση συγκρότησης του σκληρού πυρήνα των οπαδών; Όπως έδειξε, σε μια κλασική μελέτη για τους χούλιγκαν, o καθηγητής G. Αrmstrong (ο οποίος συμμετείχε επί πολλά χρόνια, για να πραγματοποιήσει την μελέτη του, στο εσωτερικό της πιο σκληρής ομάδας χούλιγκαν του Sheffield), η άσκηση βίας δεν είναι το επίκεντρο της δράσης των χούλιγκαν. Αντιθέτως, η ταυτότητα, η δημιουργία ταυτότητας, βρίσκεται στη ρίζα του χουλιγκανισμού. Η βία είναι απλώς μία παράπλευρη

ΟΣΟΙ ΑΝΑΖΗΤΟΥΝ

στις παραλείψεις της Αστυνομίας τις αιτίες της ανάπτυξης του χουλιγκανισμού κρύβονται πίσω από το μικρό τους δάκτυλο

όψη αυτής της ταυτότητας, η πιο καθαρή έκφραση και η πιο καθαρή απόδειξη της συμμετοχής σε μια συλλογικότητα.

Αυτό δημιουργεί ένα ενδιαφέρον παράδοξο. Πώς είναι δυνατόν στην εποχή της εμπορευματοποίησης του ποδοσφαίρου, αλλά και της διεθνοποίησής του (που εκφράζεται με την πολυεθνική σύνθεση των ομάδων), οι ομάδες-σύλλογοι να παράγουν, και μάλιστα πιο έντονα από ό,τι στο παρελθόν, συλλογικές ταυτότητες; Πώς είναι δυνατόν κάποιοι να ταυτίζονται με μία «φανέλα» και με μία ομάδα, τη στιγμή που οι ίδιοι οι παίκτες και οι ίδιοι οι παράγοντες αντιμετωπίζουν την ομάδα ως επιχείρηση; Αυτό το παράδοξο οδήγησε μαρξιστές αναλυτές να θεωρήσουν τον χουλιγκανισμό ως ένα ιδιότυπο είδος αντίστασης των εργατικών-λαϊκών στρωμάτων, ως ένα είδος «δημοκρατικής απάντησης» στην εμπορευματοποίηση, στην «αστικοποίηση του παιχνιδιού». Άλλοι δε, μη μαρξιστές, θεωρούν τον χουλιγκανισμό έκφραση των πιο «σκληρών» τμημάτων των κατώτερων τάξεων. Τα τμήματα αυτά είναι εκείνα που δεν θέλουν να «ενταχθούν» (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι περιθωριακά), είναι εκείνα που δεν είναι σε θέση να υιοθετήσουν «πολιτισμένες» συμπεριφορές: αναζητούν στην επίδειξη φυσικής δύναμης, αντρισμού και επιθετικότητας έναν κοινωνικό ρόλο που δεν βρίσκουν αλλού και αλλιώς. Η αναζήτηση συλλογικής ταυτότητας και ισχύος και η έμφαση στην «αρσενική» δύναμη (ισχυρή αξιοδότηση της σκληρής χειρωνακτικής εργασίας, της εντιμότητας, της ντομπροσύνης, της παλικαριάς) υπήρξαν πάντα κομμάτι της κουλτούρας και του ήθους των λαϊκών τάξεων. Σήμερα, για πολλούς λόγους που σχετίζονται με μεγάλες αλλαγές στον σύγχρονο καπιταλισμό, αυτές οι αξίες έχουν βαθύτατα τρωθεί. Ο σημερινός χουλιγκανισμός είναι ένας από τους κληρονόμους αυτής της παρακμάζουσας λαϊκής παράδοσης. Εκφράζει την ίδια ανάγκη για δημιουργία συλλογικών ταυτίσεων και ταυτοτήτων. Εκφράζει την αξιοδότηση της «αρσενικής» δύναμης.

Δέσμιος της αντίφασης να ταυτίζεται με ποδοσφαιρικούς συλλόγους που όμως λειτουργούν σαν επιχειρήσεις, έχει γίνει ο ίδιος, πέραν της επιθετικότητας και της βίας που εκπροσωπεί, τμήμα ενός βρώμικου συστήματος. Πρόεδροι-επιχειρηματίες τον ενισχύουν με ποικίλα προνόμια (εισιτήρια, φτηνές μετακινήσεις, αποκλειστικές εξέδρες στο γήπεδο, γραφεία κ.λπ.), σε ορισμένες δε περιπτώσεις ακόμη και με τηλεοπτικές εκπομπές (Ελλάδα). Το αντισυστημικό στυλ του χουλιγκανισμού ελάχιστα ταιριάζει με τον μεγάλο σεβασμό που επιδεικνύουν προς τους εκατομμυριούχους προέδρους μερικοί από τους ηγέτες του. Ελάχιστα επίσης ταιριάζει με επιθέσεις εκτός «κώδικα τιμής», όπως εκείνη εναντίον του δημοσιογράφου Φιλ. Συρίγου. Ο σύγχρονος χουλιγκανισμός εκφράζει ένα μεγάλο πάθος και μια μεγάλη καταστροφική δύναμη. Όσοι αναζητούν στις παραλείψεις της Αστυνομίας τις αιτίες της ανάπτυξής του κρύβονται πίσω από το μικρό τους δάκτυλο. Ο Γεράσιμος Μοσχονάς είναι επίκουρος καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Τελευταία Νέα