H τετραετία Mπους έκανε τους φτωχούς φτωχότερους

Πολλοί σε ολόκληρο τον κόσμο εκπλήσσονται για το πόσο μικρή αναφορά κάνει στην

οικονομία το επιτελείο του προέδρου Μπους κατά τη διάρκεια της προεκλογικής

του εκστρατείας. Εγώ όμως δεν εκπλήσσομαι. Εάν ήμουν ο πρόεδρος Μπους, το

τελευταίο πράγμα για το οποίο θα ήθελα να μιλήσω θα ήταν η οικονομία.

Κι όμως, πολλοί κοιτάζουν την αμερικανική οικονομία, ακόμη και κατά την

περίοδο των τελευταίων τρεισήμισι χρόνων, με κάποια ζήλεια. Στο κάτω κάτω, η

ετήσια οικονομική ανάπτυξη με μέσο ρυθμό 2,5% μπορεί να είναι χαμηλότερη από

αυτή που συντελέστηκε κατά τη διάρκεια της θητείας Κλίντον, αλλά εξακολουθεί

να δείχνει ισχυρή σε σύγκριση με την αναιμική ανάπτυξη 1% της Ευρώπης.

Εισόδημα – ασφάλιση

Όμως οι στατιστικές αυτές κρύβουν ένα σημαντικό γεγονός: η μέση αμερικανική

οικογένεια βρίσκεται σε χειρότερη θέση από ό,τι πριν από τριάμισι χρόνια. Το

μέσο πραγματικό εισόδημα έχει μειωθεί περισσότερο από 1.500 δολάρια και οι

αμερικανικές οικογένειες υποφέρουν καθώς οι αυξήσεις των μισθών δεν

υπολείπονται του πληθωρισμού ενώ οι βασικές δαπάνες των νοικοκυριών

αυξάνονται. Εν ολίγοις, όλη αυτή η ανάπτυξη ευνόησε μόνο όσους βρίσκονται στην

κορυφή της διανομής εισοδήματος. Πρόκειται για την ίδια ομάδα που ευνοήθηκε τα

τελευταία τριάντα χρόνια και που είχε τα μεγαλύτερα οφέλη από τις περικοπές

στη φορολογία στις οποίες προχώρησε ο Μπους.

Σήμερα 45 περίπου εκατομμύρια Αμερικανοί (αριθμός αυξημένος κατά 5,2

εκατομμύρια σε σύγκριση με το 2000) δεν έχουν ασφάλιση υγείας. Οι οικογένειες

που είναι αρκετά τυχερές για να απολαμβάνουν ασφάλιση υγείας καλούνται να

καταβάλλουν τις διπλάσιες σχεδόν εισφορές, που φτάνουν τα 7.500 δολάρια τον

χρόνο.

Οι αμερικανικές οικογένειες πρέπει επίσης να αντιμετωπίσουν τη συνεχώς

αυξανόμενη ανασφάλεια στον χώρο εργασίας. Είναι η πρώτη φορά από τις αρχές της

δεκαετίας του ’30 που έχουν σημειωθεί απώλειες θέσεων εργασίας καθ’ όλη την

διάρκεια της προεδρικής θητείας.

Αυτός φταίει

Οι υποστηρικτές του Μπους σωστά ρωτούν: Πρέπει πραγματικά να κατηγορηθεί ο

Μπους γι’ αυτό; Δεν ξεκινούσε η ύφεση το ίδιο χρονικό διάστημα που ξεκινούσε η

θητεία του;

H αλήθεια όμως είναι ότι ο Μπους είναι εκείνος που φταίει. Κάθε πρόεδρος έχει

μια κληρονομιά. H οικονομία έμπαινε σε φάση επιβράδυνσης όταν ο Μπους

αναλάμβανε καθήκοντα, αλλά ο Κλίντον άφησε επίσης και ένα τεράστιο πλεόνασμα

στον προϋπολογισμό (2% του ΑΕΠ), πολλά χρήματα με τα οποία θα μπορούσε να

χρηματοδοτηθεί μια σταθερή ανάκαμψη. Όμως ο Μπους εξαφάνισε το πλεόνασμα αυτό

και το μετέτρεψε σε έλλειμμα 5% του ΑΕΠ μέσω φορολογικών περικοπών από τις

οποίες ευνοήθηκαν οι πλούσιοι.

H ανάπτυξη της παραγωγικότητας που ήταν συνεχής κατά τη διάρκεια της

επιβράδυνσης αποτέλεσε τόσο μια ευκαιρία όσο και μια πρόκληση.

* H ευκαιρία: Εάν η κυβέρνηση διαχειριζόταν σωστά την οικονομία, τα

εισοδήματα των Αμερικανών θα συνέχιζαν να αυξάνονται όπως έγινε τη δεκαετία

του ’90.

* H πρόκληση: Να γίνει τέτοια διαχείριση της οικονομίας που η ανάπτυξη

να είναι αρκετά υψηλή και να δημιουργηθούν οι νέες θέσεις εργασίας που ζητούν

όσοι εισέρχονται τώρα στην αγορά αυτή. Ο Μπους απέτυχε μπροστά στην πρόκληση

και η Αμερική έχασε την ευκαιρία επειδή ο ίδιος έκανε λάθος επιλογές.

Μέριμνα για έχοντες

Είναι αλήθεια ότι η οικονομία ενισχύθηκε λίγο από τις περικοπές στη φορολογία

επί Μπους. Έγινε πιο ισχυρή βραχυπρόθεσμα (αν και όχι μακροπρόθεσμα) από ό,τι

θα ήταν εάν δεν υπήρχαν περικοπές στη φορολογία. Όμως υπήρχαν και άλλες

πολιτικές που θα παρείχαν πολύ περισσότερα ερεθίσματα με πολύ μικρότερο

κόστος. Ο αντικειμενικός σκοπός του Μπους, ωστόσο, δεν ήταν να διατηρήσει την

ισχύ της οικονομίας. Ήταν να προωθήσει μια φορολογική ατζέντα που θα μετέφερε

τα βάρη μακριά από εκείνους που θα μπορούσαν καλύτερα να τα υποστούν.

Οι αποτυχημένες πολιτικές του Μπους δεν κόστισαν μόνο πολλά στην οικονομία.

Υπονόμευσαν και το μέλλον της. Το Γραφείο Δημοσιονομικού Ελέγχου του Κογκρέσου

συμφωνεί ότι ακόμη και χωρίς τις νέες δαπάνες και τις φορολογικές ρυθμίσεις

του προέδρου Μπους, που κοστίζουν τρισεκατομμύρια δολάρια, το έλλειμμα δεν

μπορεί να εξαφανιστεί στο κοντινό μέλλον – ούτε καν να μειωθεί στο μισό όπως

υποσχέθηκε. Δαπάνες από τις οποίες εξαρτάται η μελλοντική οικονομική υγεία της

Αμερικής – σε υποδομές, εκπαίδευση, υγεία και τεχνολογία – θα μειωθούν

θέτοντας σε κίνδυνο την μακροχρόνια ανάπτυξη.

Επιτόκια – χρέος

Επειδή η δημοσιονομική πολιτική δεν βοήθησε την οικονομία, μεγαλύτερο βάρος

έπεσε στη νομισματική πολιτική. Τα χαμηλότερα επιτόκια βοήθησαν (λίγο), αλλά

κυρίως επιτρέποντας στα νοικοκυριά να προχωρήσουν σε αναχρηματοδότηση των

δανείων τους και όχι αυξάνοντας τις επενδύσεις. Ο αυξημένος δανεισμός των

νοικοκυριών οδηγεί ήδη σε περισσότερα οικονομικά προβλήματα και πιθανώς θα

επηρεάσει αρνητικά την ανάκαμψη.

Έχει αυξηθεί σημαντικά εξάλλου το δημόσιο χρέος. Το τεράστιο εμπορικό έλλειμμα

έχει καταστήσει την πλουσιότερη χώρα του κόσμου περίγελο των αδυνάτων.

Δανείζεται σχεδόν 2 δισ. δολάρια την ημέρα από το εξωτερικό, συνεισφέροντας

στη δημιουργία ασθενούς δολαρίου και αντιπροσωπεύοντας κύρια πηγή παγκόσμιας

αστάθειας.

Ο πραγματικός κίνδυνος

Μπορεί να υπήρχε κάποια ελπίδα για το μέλλον εάν ο Μπους αναγνώριζε τα λάθη

του και άλλαζε πορεία. Όμως όχι. Ο Μπους αρνείται να αναλάβει την ευθύνη για

την οικονομία όπως η κυβέρνησή του αρνείται να αναλάβει τις ευθύνες της για

την αποτυχία της στο Ιράκ. Το 2003, βλέποντας ότι οι περικοπές στη φορολογία

για τους πλουσίους απέτυχαν να βοηθήσουν την οικονομία όπως αναμενόταν, η

κυβέρνηση αρνήθηκε να αλλάξει τη στρατηγική της χορηγώντας αντίθετα

περισσότερο από το ίδιο φάρμακο. Τώρα υπόσχεται να μονιμοποιήσει τις περικοπές

αυτές στη φορολογία. Ο πραγματικός κίνδυνος είναι ότι εάν ο Μπους επανεκλεγεί

θα προσπαθήσει να κρατήσει την υπόσχεσή του.

«Project Syndicate», Οκτώβριος 2004

Το μήνυμα των νομπελιστών

Στα τέλη Αυγούστου εννέα άλλοι κάτοχοι Νόμπελ στα οικονομικά και εγώ μαζί

συντάξαμε ανοικτή επιστολή με αποδέκτη τον αμερικανικό λαό. Είναι δύσκολο να

συμφωνήσουν δύο οικονομολόγοι – για να μην πούμε δύο νομπελίστες – για

οτιδήποτε. Όμως στην περίπτωση αυτή οι ανησυχίες μας ήταν τόσο μεγάλες που

ξεπεράσαμε τις διαφωνίες μας.

Γράψαμε: «Ο πρόεδρος Μπους και η κυβέρνησή του ακολουθούν μια απρόσεκτη και

επικίνδυνη πορεία που θέτει σε κίνδυνο τη μακροπρόθεσμη οικονομική ευημερία

του έθνους μας… Οι διαφορές μεταξύ του προέδρου Μπους και του Τζον Κέρι για

την οικονομία είναι μεγαλύτερες από οποιαδήποτε άλλη προεδρική εκλογή που

έχουμε ζήσει. Ο πρόεδρος Μπους πιστεύει ότι οι περικοπές στη φορολογία, που

ευνοούν τους πιο πλούσιους Αμερικανούς, είναι η απάντηση σε κάθε οικονομικό

πρόβλημα».

Σε αυτή την περίπτωση, όπως και σε άλλες, ο Μπους είναι σε εντελώς λάθος δρόμο

και είναι πολύ δογματικός για να το παραδεχτεί.

Ο Joseph Stiglitz είναι κάτοχος του βραβείου Νόμπελ Οικονομικών 2001,

καθηγητής Οικονομικών του αμερικανικού Πανεπιστημίου Κολούμπια, μέλος της

Επιτροπής των Κοινωνικών Επιπτώσεων από την Παγκοσμιοποίηση

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ