Στο Ηρώδειο δόθηκε μια ξεχωριστή συναυλία. Δεν ήταν το μουσικό γεγονός της

εξαιρετικής Νάνας Μουσχουρη με συνοδοιπόρο τον τενόρο Τζον Μακ Ντέρμοτ, που

έκανε την παράσταση ξεχωριστή. Στον ανοιχτό δίχως πόρτες και στεγανά χώρο,

ανάμεσα στις εξαίσιες μουσικές και τις κατάμεστες κερκίδες, πρωταγωνιστούσε

για πρώτη φορά μια άλλη φωνή. Μια φωνή κρυμμένη, λογοκριμένη, παραποιημένη,

ξεχασμένη. Μια φωνή που δεν ακούγεται. Μια φωνή που δεν έχει βήμα για να

ακουστεί και όταν μιλάει ο λόγος της διαστρέφεται, υποβαθμίζεται,

στιγματίζεται, ποινικοποιείται.

Είναι η φωνή του ψυχικά αρρώστου. Σε αυτόν ήταν αφιερωμένη η βραδιά. Συμβολή

στην προσπάθεια καταπολέμησης του στίγματος και του αποκλεισμού. Κεντρικό

μήνυμα της συναυλίας ήταν η προτροπή «Ας ανοίξουμε τις πόρτες». Είναι το

μήνυμα που επιχειρεί να στείλει σε όλο τον κόσμο το διεθνές πρόγραμμα της

Παγκόσμιας Ψυχιατρικής Εταιρείας, που στη χώρα μας με εμπνευστή τον καθηγητή

Κώστα Στεφανή υλοποιείται από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής

Υγιεινής, με την επιστημονική ευθύνη της ψυχιάτρου Μαρίνας Οικονόμου –

Λαλιώτη.

H ψυχική νόσος είναι ένα ζήτημα που ταλανίζει την ανθρωπότητα από τα βάθη των

αιώνων, από τότε που πίστευαν ότι τις παράδοξες και αλλόκοτες αυτές

συμπεριφορές τις στέλνει ο θεός, τα κακά ή τα καλά πνεύματα, ο διάβολος ή οι

χυμοί του οργανισμού μας.

Παρά τη σημαντική πρόοδο της επιστήμης στην έρευνα και τη θεραπεία των ψυχικών

διαταραχών και ιδιαίτερα της σχιζοφρένειας, η πρόσληψή τους από το ευρύ κοινό

εξακολουθεί να άπτεται της δαιμονολογίας και της μεταφυσικής. Ισχυροί μύθοι

μεταμορφώνουν τα άτομα με σχιζοφρένεια σε επικίνδυνα, απρόβλεπτα, δυνάμει

εγκληματικά άτομα, ανίκανα να εργαστούν ή να δημιουργήσουν.

H πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική. H ψυχική διαταραχή αντιμετωπίζεται

με την κατάλληλη φαρμακευτική και ψυχοθεραπευτική στήριξη. Ούτε βίαια ούτε

επικίνδυνα είναι τα άτομα με σχιζοφρένεια. Οι πλέον έγκυρες επιδημιολογικές

έρευνες σε διεθνή κλίμακα φανερώνουν ότι σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό τα

άτομα με σχιζοφρένεια δεν είναι περισσότερο επικίνδυνα. Το πιο πιθανό είναι να

υφίστανται παρά να ασκούν βία.

Απόλυτα ανακριβές είναι επίσης το γεγονός ότι δεν μπορούν να εργαστούν.

Εξαιρετικά παραγωγικά και δημιουργικά άτομα έχουν διαγνωσθεί σχιζοφρενείς. Με

χαρακτηριστικό, πρόσφατο παράδειγμα τον μαθηματικό Τζον Νας, που τιμήθηκε με

βραβείο Νόμπελ το 1994, και η ζωή του γυρίστηκε ταινία με τίτλο « Ένας

υπέροχος άνθρωπος».

Αυτές τις μέρες στο Παρίσι ολοκληρώθηκε στο Jeu de Paume μια σπουδαία έκθεση

με τίτλο «La Cle des Champs» από τη συλλογή του ιστορικού ψυχιατρικού

νοσοκομείου Sainte Anne. Έργα τέχνης που καθηλώνουν με τη δύναμη και την

ομορφιά τους και παρήχθησαν στη διάρκεια του περασμένου αιώνα από ψυχικά

άρρωστα άτομα σε συνθήκες ασυλιακού εγκλεισμού και απομόνωσης. Ποιος μίλησε

για ανεπάρκεια των ατόμων αυτών; Ποιος μίλησε για την αδυναμία τους να

παράγουν, να εργάζονται να δημιουργούν;

Κι όμως. Όσο κι αν φαίνεται παράδοξο, το στίγμα στις μέρες μας παραμένει

πανίσχυρο. H συναυλία στο Ηρώδειο συμπίπτει με μια οδυνηρή για τα ψυχικά

άρρωστα άτομα επικαιρότητα.

Οι προσπάθειες αποασυλοποίησης, η ψυχιατρική μεταρρύθμιση, η τομεοποίηση των

υπηρεσιών, η αλλαγή των όρων του αντιθεραπευτικού ασυλιακού συστήματος που

γεννά απόρριψη, εγκατάλειψη και βία, η δημιουργία κοινοτικών δομών και

κλινικών βραχείας νοσηλείας σε γενικά νοσοκομεία αντιμετωπίζονται με

καχυποψία, φόβο και αδιαλλαξία.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι ισχυρές αντιστάσεις και οι εμπλοκές που

συναντά η αποασυλοποίηση του Παιδοψυχιατρικού Νοσοκομείου Νταού Πεντέλης και η

μεταφορά των χρόνιων ασθενών σε οικοτροφεία. Αξίζει να αναφέρουμε ακόμη ότι

ένα ολόκληρο νησί του Αργοσαρωνικού έχει ξεσηκωθεί θεωρώντας καταστροφικό για

τον τουρισμό και την ανάπτυξή του τη μετατροπή μιας μικρής πανσιόν σε χώρο

διαμονής πρώην τροφίμων ψυχιατρείου.

Δεν είναι μόνο τα συμφέροντα, δεν είναι οι ιδιοτέλειες, δεν είναι η κακοπιστία

που ευθύνονται για συμπεριφορές και πρακτικές οι οποίες κάθε άλλο παρά τιμούν

τον πολιτισμό μας. Είναι και η άγνοια και η έλλειψη ενημέρωσης που διαιωνίζει

μύθους και προκαταλήψεις. Είναι και όλα τα στρεβλά μηνύματα που διαχέονται

μέσα από τα MME και ειδικότερα την τηλεόραση.

Κι εδώ έχουν πολλά να γίνουν αρχής γενομένης από τον σχεδιασμό μιας διαρκούς

διαδικασίας εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης του κοινού. Εκπαίδευσης στην

καταπολέμηση των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων, που μας κάνουν φοβισμένα,

έντρομα όντα, ανίκανα να αποδεχτούμε τον άλλον, ανίκανα εν τέλει να αγαπήσουμε

και να αγαπηθούμε. Ναι! στο τέλος, εμείς, οι λεγόμενοι υγιείς γινόμαστε οι

ψυχικά ανάπηροι.

Μια τέτοια άλλωστε εκπαίδευση δεν αφορά στην ψυχική διαταραχή, δεν είναι ένα

απλό μάθημα ψυχικής αγωγής, είναι ένα μάθημα για την ίδια την υπόθεση της ζωής.

Η Φωτεινή Τσαλίκογλου είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου

Πανεπιστημίου.