Ιανουάριος 1923. Ομάδα Ποντίων προσφύγων στην Κέρκυρα. (Φωτογραφικό Αρχείο

Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών – αδημοσίευτη φωτογραφία)

Τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού

στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους, ενώ πολλαπλασιάζονται οι

συγκρούσεις με τις κεμαλικές δυνάμεις. Οι εξελίξεις αυτές οδηγούν την ηγεσία

των Ποντίων στη διερεύνηση των πιθανοτήτων συμμαχίας με τα εθνικά κινήματα της

περιοχής,

Ο Μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος απευθύνεται πρώτα στους ηγέτες

της Γεωργίας και μεταβαίνει στην Τιφλίδα για συνομιλίες. Ακολουθεί επίσκεψη

στο Ερεβάν, την πρωτεύουσα της Αρμενικής Δημοκρατίας, και υπογράφεται τον

Ιανουάριο του 1920 με τον Αρμένιο πρόεδρο Χατισιάν συμφωνία για τη συγκρότηση

της Ποντοαρμενικής Ομοσπονδίας.

Συμφωνήθηκε ακόμη στρατιωτική συνεργασία Ελλάδας και Αρμενίας για την

προστασία του Πόντου από τα τουρκικά στρατεύματα. H άρνηση των Άγγλων να

επιτρέψουν την εφαρμογή του στρατιωτικού σκέλους της συμφωνίας και τη

συγκρότηση εθνικών ποντιακών ταγμάτων συνετέλεσε στην ήττα των Αρμενίων στο

Ερζερούμ και την συνθηκολόγησή τους με τον Κεμάλ.

Κάτω από το βάρος των νέων εξελίξεων οι απεσταλμένοι της Ελληνικής Κυβέρνησης

στην περιοχή του Πόντου, ο συνταγματάρχης, Δ. Καθενιώτης και ο

πολιτικός εκπρόσωπος, I. Σταυριδάκης, με υπόμνημά τους στον

Ελευθέριο Βενιζέλο θεωρούν ρεαλιστική και επιβεβλημένη την ελληνική επέμβαση

στον Πόντο και προτείνουν την αποστολή ελληνικού στρατού στην περιοχή με

στόχους την απελευθέρωση μιας «ελληνικής επαρχίας οία ο Πόντος» και την

περικύκλωση των κεμαλικών δυνάμεων.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος διαβλέπει την καίρια σημασία της επέμβασης του

ελληνικού στρατού στον Πόντο και για τις εξελίξεις στο Μικρασιατικό Μέτωπο.

Ανακοινώνει στον Λόυδ Τζωρτζ το σχέδιό του στον Πόντο για τη δημιουργία

ελληνικού κράτους.

Οι μοιραίες εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920, η ήττα του Βενιζέλου και η άνοδος

της φιλοβασιλικής παράταξης στην εξουσία διαγράφουν και την τύχη των Ποντίων

Ελλήνων.

Το τέλος του 1921 χαρακτηρίζεται από τις φοβερές ωμότητες των κεμαλικών

δυνάμεων στον Πόντο.

Οι αγωνιώδεις εκκλήσεις του αντιστασιακού Κινήματος των Ποντίων δεν βρίσκουν

απήχηση στην ελληνική κυβέρνηση, κι ενώ στο Αγγλικό Κοινοβούλιο ο πρωθυπουργός

Λόυδ Τζωρτζ καταγγέλλει:

«… στον Πόντο δεκάδες χιλιάδες Ελλήνων, ανδρών, γυναικών

και παιδιών εξορίζονται και πεθαίνουν. Είναι καθαρή εξολόθρευση.

«Εξολόθρευση» δεν είναι δική μου λέξη. Είναι η λέξη που χρησιμοποιεί

η Αμερικανική Αποστολή».

Πηγές

Ι. Πηγές ως προς τις μαρτυρίες:

1. H Έξοδος, Τόμ. A’: Μαρτυρίες από τις επαρχίες των δυτικών

παραλίων της Μικρασίας. Πρόλογος: Γ. Τενεκίδης. Εισαγωγή, επιλογή

κειμένων, επιμέλεια: Φ.Δ. Αποστολόπουλος, Αθήνα, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών,

1980.

2. H Έξοδος, Τόμ. B’: Μαρτυρίες από τις επαρχίες της

Κεντρικής και Νότιας Μικρασίας. Εισαγωγή – εποπτεία: Πασχάλης M.

Κιτρομηλίδης. Επιμέλεια: Γιάννης Μουρέλος, Αθήνα, Κέντρο Μικρασιατικών

Σπουδών, 1982.

3. H Έξοδος, Τόμ. Γ’ και Δ’: Μαρτυρίες από τις επαρχίες του

Παράλιου και Μεσογειακού Πόντου, Αθήνα, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών.

(Υπό έκδοση)

II. Πηγές ως προς τις φωτογραφίες:

1. Φωτογραφικό Αρχείο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών.

2. [OCTAVE MERLIER]

Ο τελευταίος Ελληνισμός της Μικράς Ασίας. Το έργο του Κέντρου

Μικρασιατικών Σπουδών, 1930 – 1973, Αθήνα, Κέντρο Μικρασιατικών

Σπουδών, 1974.

3. Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών. Εξήντα πέντε χρόνια

επιστημονικής προσφοράς. Αποτίμηση και Προοπτική. Πρόλογος –

επιμέλεια: Πασχάλης M. Κιτρομηλίδης, Αθήνα, Κέντρο

Μικρασιατικών Σπουδών, 1996.

4. Υπουργείο Πολιτισμού / Διεύθυνση Λαϊκού Πολιτισμού – Κέντρο

Μικρασιατικών Σπουδών – Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, Ο

τελευταίος Ελληνισμός της Μικράς Ασίας [Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, 2

Δεκεμβρίου 2002 – 18 Απριλίου 2003], Αθήνα, 2002.