2η Μεραρχία. Άνδρες του Πεζικού στα χαρακώματα. (Φωτογραφικό Αρχείο Κέντρου

Μικρασιατικών Σπουδών)

O νέος αρχιστράτηγος Γ. Χατζηανέστης, εγκατεστημένος με το Επιτελείο του στη

Σμύρνη, εκατοντάδες χιλιόμετρα από το Μέτωπο – όταν μάλιστα το Επιτελείο των

κεμαλικών δυνάμεων είναι εγκατεστημένο σε απόσταση μόνο έξι χιλιομέτρων από το

Μέτωπο – δεν μπορεί να εκτιμήσει στις σωστές της διαστάσεις την επικείμενη

τουρκική επίθεση και την εξέλιξη των επιχειρήσεων. Ενημερώνει την κυβέρνηση

ότι «η μάχη εξελίσσεται ομαλώς» και εκδίδει διαταγές για την εκδήλωση

αντεπίθεσης, ενώ η διάσπαση του Μετώπου ήταν εμφανής.

Τη κρίσιμη αυτή στιγμή – όταν και η ελάχιστη χρονική καθυστέρηση μπορούσε,

όπως συνέβη, να αποβεί μοιραία -, η διεύθυνση των επιχειρήσεων από τη Σμύρνη

όχι μόνο έκαμε αδύνατη την εφαρμογή οποιουδήποτε σχεδίου σύμπτυξης, αλλά

επέτεινε τη σύγχυση και την έκδοση αντιφατικών διαταγών.

Ο Στυλιανός Γονατάς, στα Απομνημονεύματά του, αφηγούμενος τα

γεγονότα της πρώτης μέρας της τουρκικής επίθεσης, γράφει: «H Στρατιά

μεταβάλλει τις διαταγές συνεπεία των νεώτερων πληροφοριών. Συνεχώς

εκδίδονται νέες διαταγές οι οποίες δεν προφθάνουν να εκτελεσθούν».

H εικόνα που δίνει ο ίδιος για τη δεύτερη μέρα της επίθεσης είναι ικανή και

μόνο να δικαιώσει τον χαρακτηρισμό του Χατζηανέστη – του αρχιστράτηγου

της Καταστροφής – «ως μία ψυχιατρική περίπτωση».

Σημειώνει στο Ημερολόγιό του ο Γονατάς:

– «Αίσθημα φόβου επικρατεί. Στην εμφάνιση λίγων (τούρκων) ιππέων

διαλύονται ολόκληρα τάγματα. Εγκαταλείπουν τα ορειβατικά πυροβόλα και

παίρνουν τα άλογα που τα σύρουν, τα καβαλλικεύουν και τρέπονται σε

φυγή. Φθάνουν μάλιστα σε τέτοιο σημείο, ώστε να πετούν και τα

όπλα τους για να τρέχουν γρηγορότερα…».

Οι εγκληματικές συνέπειες του κωνσταντινικού καθεστώτος να απομακρύνει μετά

τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920, από τη Στρατιά της Μικράς Ασίας, τους

έμπειρους αξιωματικούς και να τοποθετήσει στη θέση τους άπειρους ή ανίκανους

αξιωματικούς μόνο και μόνο γιατί είναι βασιλικοί, τώρα διαφαίνονται.

Ο στρατηγός Φράγκου, επικεφαλής συγκροτήματος Μεραρχιών στο

σημαντικότερο σημείο του Μετώπου, την κρισιμότερη στιγμή της τουρκικής

επίθεσης, «εν μέσω τόσων μεγάλων προβλημάτων, ησχολείτο καταδιώκων

προσωπικώς τους φυγάδες με το μαστίγιόν του»!

Πηγές

Ι. Πηγές ως προς τις μαρτυρίες:

1. H Έξοδος, Τόμ. A’: Μαρτυρίες από τις επαρχίες των δυτικών

παραλίων της Μικρασίας. Πρόλογος: Γ. Τενεκίδης. Εισαγωγή, επιλογή

κειμένων, επιμέλεια: Φ.Δ. Αποστολόπουλος, Αθήνα, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών,

1980.

2. H Έξοδος, Τόμ. B’: Μαρτυρίες από τις επαρχίες της

Κεντρικής και Νότιας Μικρασίας. Εισαγωγή – εποπτεία: Πασχάλης M.

Κιτρομηλίδης. Επιμέλεια: Γιάννης Μουρέλος, Αθήνα, Κέντρο Μικρασιατικών

Σπουδών, 1982.

3. H Έξοδος, Τόμ. Γ’ και Δ’: Μαρτυρίες από τις επαρχίες του

Παράλιου και Μεσογειακού Πόντου, Αθήνα, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών.

(Υπό έκδοση)

II. Πηγές ως προς τις φωτογραφίες:

1. Φωτογραφικό Αρχείο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών.

2. [OCTAVE MERLIER]

Ο τελευταίος Ελληνισμός της Μικράς Ασίας. Το έργο του Κέντρου

Μικρασιατικών Σπουδών, 1930 – 1973, Αθήνα, Κέντρο Μικρασιατικών

Σπουδών, 1974.

3. Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών. Εξήντα πέντε χρόνια

επιστημονικής προσφοράς. Αποτίμηση και Προοπτική. Πρόλογος –

επιμέλεια: Πασχάλης M. Κιτρομηλίδης, Αθήνα, Κέντρο

Μικρασιατικών Σπουδών, 1996.

4. Υπουργείο Πολιτισμού / Διεύθυνση Λαϊκού Πολιτισμού – Κέντρο

Μικρασιατικών Σπουδών – Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, Ο

τελευταίος Ελληνισμός της Μικράς Ασίας [Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, 2

Δεκεμβρίου 2002 – 18 Απριλίου 2003], Αθήνα, 2002.