Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου εγκαινιάστηκε η εποχή της

ανάπτυξης… Οι αρχές στις οποίες βασίστηκε, δηλαδή: α) της δικαιοσύνης και

δημοκρατίας στον κόσμο και β) της ανάπτυξης χωρίς τέλος, δεν εφαρμόστηκαν ποτέ

ή τουλάχιστον δεν εφαρμόστηκαν σε όλο τον κόσμο.

Η οικονομική ανάπτυξη δεν έχει καμία σχέση με τη διανομή του συνόλου του

πλούτου που συνεχώς αυξάνεται, γιατί για βιο-φυσικούς λόγους το σύνολο αυτό

δεν μπορεί να μεγαλώσει πέρα από ένα ορισμένο όριο… Οι εμπειρίες του

περασμένου αιώνα μάς προειδοποιούν για την ανάγκη να οργανώσουμε τον τρόπο

ζωής και παραγωγής κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να μην ξεπερνούμε ορισμένα όρια

κινδύνου και ενδεχόμενης απειλής για το περιβάλλον και τη δημοκρατία.

Η ανθρωπότητα βιώνει συνεχείς μετασχηματισμούς και κατακλύζεται από

αβεβαιότητες. Το κύριο χαρακτηριστικό της σύγχρονης εποχής είναι ότι η εξουσία

βασίστηκε στον έλεγχο των οικονομικών μηχανισμών και όχι στις εδαφικές

απαιτήσεις. Το γεγονός αυτό έδωσε απίστευτη εξουσία στις πολυεθνικές

εταιρείες, που κινήθηκαν πάντα χωρίς εμπόδια από τις εθνικές κυβερνήσεις. Η

συμπεριφορά τους σηματοδοτήθηκε από την ομοιογενοποίηση και το έλλειμμα

δημοκρατίας. Όσο μεγαλώνουν οι εταιρείες τόσο αυξάνεται και η εξουσία τους, οι

άνθρωποι τις επηρεάζουν μόνον ως καταναλωτές και μαζί συρρικνώνεται ο χώρος

για τον αυτοκαθορισμό της κάθε χώρας. Η παγκοσμιοποίηση συγκρούεται με τις

αρχές της δημοκρατίας. Η αχαλίνωτη τεχνικο-βιομηχανική ανάπτυξη της υφηλίου

τείνει να εξαφανίσει πολλές ανθρώπινες, εθνικές και πολιτισμικές διαφορές. Η

ίδια η ανάπτυξη δημιούργησε περισσότερα προβλήματα από όσα έλυσε και οδήγησε

σε πολιτισμική κρίση και αυτές ακόμη τις έμπειρες κοινωνίες της Δύσης. Η

ανάπτυξη έχει συλληφθεί μόνον από τεχνικο-οικονομική άποψη, ενώ αποδεικνύεται

ότι είναι μια πιο πολύπλοκη έννοια, καθώς δεν μπορεί να είναι μόνον υλική,

αλλά και διανοητική, συναισθηματική, ηθική… Στις ιστορικές διαδικασίες, όταν

τα μέσα μεταβάλλονται σε σκοπούς και οι σκοποί σε μέσα, η πολιτική επιτείνει

τα προβλήματα της ηθικής πολυπλοκότητας. Το να εξαρτήσουμε την ηθική από την

επιτυχία σημαίνει ότι εγκαταλείπουμε ουσιαστικά κάθε ηθική απαίτηση, τη στιγμή

που απαίτηση για ηθική μπορεί να δώσει ζωή σε μια πράξη χωρίς να υπάρχει

κάποια ελπίδα νίκης. Η ηθική συνείδηση, ενώ είναι πολύ αναγκαία, είναι

εξαιρετικά ανεπαρκής. Η εφησυχασμένη συνείδηση είναι πηγή της ασυνειδησίας και

η ένοχη συνείδηση είναι πηγή της διαφθοράς. Πρέπει να υποτάξουμε και τη μία

και την άλλη σε μια συνείδηση υπευθυνότητας.

Στις σημερινές συνθήκες όπου κυριαρχούν τα οικονομικά μεγέθη και υποβαθμίζεται

ο παράγοντας άνθρωπος υπάρχει έλλειμμα δημοκρατίας και επικοινωνίας με τον

Άλλο. Το αποτέλεσμα είναι, οι καινούργιες μορφές βαρβαρότητας που προέρχονται

από τον πολιτισμό μας αντί να περιορίσουν τις παλιές, τις αφύπνισαν και

ενώθηκαν μαζί τους. Έτσι, αβίαστα προβάλλει το αίτημα να αντισταθούμε στο χάος

και στις δυνάμεις της οπισθοδρόμησης, της βίας και του θανάτου. Τις δυνάμεις

που εγκληματούν κατά της ανθρωπότητας, με αποκορύφωμα το έγκλημα της 11ης

Σεπτεμβρίου στη Νέα Υόρκη. Οι άνθρωποι θέλουν να ζήσουν καθοριστικές αλλαγές,

αλλά οι βαρβαρότητες δημιουργούν χαοτικές συμπεριφορές. Είναι ευθύνη όλων μας,

ατόμων και κρατών – εθνών, να συμβάλλουμε στη δημιουργία εκείνης της

κουτλούρας που θα βασίζεται σε στάσεις και συμπεριφορές που εμπνέονται από τον

διάλογο, την ανεκτικότητα, την αλληλεγγύη, τον σεβασμό στην ανθρώπινη ύπαρξη

και την έννοια της δημοκρατίας.

Η μόνη μας ελπίδα, στη σημερινή εποχή της αβεβαιότητας, είναι ο πολιτισμός και

η δημοκρατία που ενισχύουν τη νηφαλιότητα, η οποία μπορεί να συμβάλει στη

δημιουργία εκείνης της παγκοσμιοποίησης που θα βασίζεται στην υπευθυνότητα,

την κατανόηση, τη γνώση και την ηθική και διανοητική αλληλεγγύη της

ανθρωπότητας. Οι πολιτισμοί πρέπει να μάθουν να συνυπάρχουν και να

αλληλεπιδρούν. Στην πορεία για την οικοδόμηση του νέου «γίγνεσθαι» θα πρέπει

να αναζητηθούν οι συνθήκες που θα συμβάλουν στη δημιουργία ενός καλύτερου

κόσμου, ενός κόσμου με ευημερία, ειρήνη, λιγότερο βασανισμένο άνθρωπο από τον

φόβο της ωμής βίας, της φτώχειας ή των ασθενειών, με δυνατότητα διαχείρισης

του τεράστιου όγκου της πληροφορίας, την άνθηση των πολιτισμών και την

αφομοίωση των δημοκρατικών θεσμών.

Ο καθηγητής Χρήστος Β. Μασσαλάς είναι πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Τελευταία Νέα