Ο θρίαμβος του ’58 κάνει την ΕΔΑ αξιωματική αντιπολίτευση

Στις εκλογές του 1956 πραγματοποιείται ενότητα όλων των κομμάτων της

Αντιπολίτευσης με τη Δημοκρατική Ένωσι. Εξαιτίας όμως του «τριφασικού»

συστήματος, η ΕΡΕ κερδίζει τις εκλογές.

Αμέσως μετά τις εκλογές του 1956, η Δημοκρατική Ένωσις διαλύθηκε. Η ΕΔΑ πάντως

δεν σταμάτησε τις προσπάθειες για τη συνεργασία των κομμάτων της

αντιπολίτευσης. Αυτήν τη φορά όμως τα κεντρώα κόμματα και κυρίως το Κόμμα των

Φιλελευθέρων δεν ήσαν διατεθειμένα για τέτοιου είδους συνεργασία. Τον χειμώνα

του 1957, είχε έλθει στην Αθήνα ο πρόεδρος του Λιβάνου Σαμούν. Κατά τη

διάρκεια γεύματος που εδόθη προς τιμήν του στα ανάκτορα, ο βασιλιάς Παύλος

είχε την ευκαιρία να συζητήσει με τον πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή και τον αρχηγό

των Φιλελευθέρων το θέμα του εκλογικού νόμου. Ο Γ. Παπανδρέου αξίωσε να

ψηφιστεί μια παραλλαγή ενισχυμένης αναλογικής που να ευνοεί όχι μόνο το πρώτο,

αλλά και το δεύτερο κόμμα. Στις 15 Νοεμβρίου, ο συναρχηγός των Φιλελευθέρων

Σοφ. Βενιζέλος ανέβηκε στα ανάκτορα και συζήτησε με τον βασιλιά το ίδιο θέμα.

Προσπάθεια του Παύλου ήταν να αμβλύνει τις αντιθέσεις μεταξύ των δύο μεγάλων

αστικών κομμάτων, για να απομονωθεί η Αριστερά. Οι σχέσεις Κέντρου- Ανακτόρων

ήσαν καλές εκείνη την περίοδο. Στις αρχές του 1958, ο Σοφ. Βενιζέλος παρέθεσε

γεύμα προς τιμήν του Παύλου και της Φρειδερίκης. Σε επίσημη τελετή, ο Παύλος

παρασημοφόρησε τον Γεώργιο Παπανδρέου και τον αρχηγό της ΕΠΕΚ Σάββα

Παπαπολίτη. Στο μεταξύ προχωρούσαν οι συζητήσεις μεταξύ του Κόμματος των

Φιλελευθέρων και του υπουργού Εσωτερικών Δημ. Μακρή για την ενισχυμένη

αναλογική, που θα είχε όμως στη β’ κατανομή ποσοστά απαγορευτικά για τα μικρά

κόμματα. Οι κινήσεις αυτές δημιούργησαν πρόωρο εκλογικό κλίμα. Η συμφωνία ΕΡΕ

– Φιλελευθέρων μονογραφήθηκε νωρίς το πρωί της 27ης Φεβρουαρίου 1958. Ο νέος

εκλογικός νόμος, που κατέθεσε στη Βουλή ο υπουργός Εσωτερικών Δημ. (Τάκος)

Μακρής, προέβλεπε την καθιέρωση της ενισχυμένης αναλογικής. Στη δεύτερη

κατανομή των εδρών θα έπαιρναν μέρος τα κόμματα που θα συγκέντρωναν

τουλάχιστον το 25% των ψήφων και οι συνασπισμοί που θα εξασφάλιζαν τουλάχιστον

το 35%. Οπωσδήποτε, όμως, έπαιρναν μέρος στη β’ κατανομή τα δύο πρώτα κόμματα,

ανεξάρτητα από το ποσοστό των ψήφων που θα συγκέντρωναν. Το νομοσχέδιο

προκάλεσε την έντονη αντίδραση των άλλων κομμάτων, που κατηγόρησαν την ΕΡΕ και

τους Φιλελευθέρους για «συνωμοσία».

Αντίθετος στην ενισχυμένη αναλογική ήταν ο κ. Γ. Ράλλης, ο οποίος φοβόταν ότι

θα ωφεληθεί η Αριστερά και υποστήριξε στη Βουλή: «Πρόγραμμα των κομμουνιστών

είναι να καταλάβουν την εξουσίαν με παν μέσον, έστω και διά της βίας, και

απλώς στρατήγημα είναι η ανάμειξίς των εις τον Δούρειον Ίππον του

Κοινοβουλευτισμού…». Ο ηγέτης του Δημοκρατικού Κόμματος Εργαζομένου Λαού

Στέλιος Αλλαμανής (διάδοχος του Καρτάλη) δήλωσε στους δημοσιογράφους:

«Το νομοσχέδιο κατατείνει κατά τρόπον απροσχημάτιστον εις την νόθευσιν του

λαϊκού φρονήματος και τον στραγγαλισμόν της θελήσεως του εκλογικού σώματος».

Φυσικά, έντονα αντέδρασε η ΕΔΑ, που προειδοποίησε: «Ο λαός υπό οιασδήποτε

συνθήκας θα εύρει τον τρόπον να αντιδράσει κατά του εκλογικού τερατουργήματος

και θα ανατρέψει τα σχέδια του ξένου παράγοντος και των εξωκοινοβουλευτικών

κύκλων που ενεπνεύσθησαν την απαράδεκτον συναλλαγήν του Κόμματος των

Φιλελευθέρων επί του εκλογικού νόμου…».

Η εξέδρα της Κλαυθμώνος και…της Αναστάσεως οδηγεί στην επιτυχία

Μετά την εσωκομματική κρίση στην ΕΡΕ και τις αποχωρήσεις των Ράλλη,

Παπαληγούρα και Αποστολίδη, η κυβέρνηση παραιτήθηκε και σχηματίσθηκε

υπηρεσιακή υπό την προεδρία του προέδρου του ΕΕΣ Κ. Γεωργακόπουλου. Μόλις

έπεσε η κυβέρνηση Καραμανλή, άρχισαν με πυρετώδη ρυθμό ζυμώσεις για να

διαμορφωθούν σχηματισμοί που θα είχαν κατά το δυνατόν τη μεγαλύτερη ευρύτητα.

Ο Γ. Παπανδρέου συνάντησε κατηγορηματική άρνηση των μικρών κομμάτων για

συγχώνευση με τους Φιλελευθέρους. Στις 18 Μαρτίου ανακοινώθηκε ότι αποφάσισαν

να συμπράξουν εκλογικά: η ΕΠΕΚ, το Δημοκρατικό Κόμμα, οι Αγροτικοί και το

κόμμα των Προοδευτικών. Παπαπολίτης, Αλλαμανής, Μπαλτατζής και Μαρκεζίνης

δημιούργησαν την ΠΑΔΕ. Συγχρόνως διάφορες πολιτικές προσωπικότητες του

δημοκρατικού χώρου, όπως οι Ηλ. Τσιριμώκος, Σταύρος Κανελλόπουλος, Σταμάτης

Μερκούρης, Πεπές Αργυρόπουλος, Στρατής Σωμερίτης, Μιχάλης Κύρκος, Σ.

Χατζηδημητρίου κ.ά. δέχθηκαν σύμπραξη με την ΕΔΑ. Ένας άνεμος νίκης υπέρ της

Αριστεράς είχε αρχίσει να πνέει σε όλη τη χώρα, που γινόταν εμφανής από τις

προεκλογικές συγκεντρώσεις. Τη Δευτέρα 5 Μαΐου έγινε η μεγάλη προεκλογική

συγκέντρωση της ΕΔΑ στην Πλατεία Κλαυθμώνος. Ο όγκος και ο ενθουσιασμός του

πλήθους θορύβησε τους μηχανισμούς της Δεξιάς. Οι αρχές, πανικόβλητες,

υποχρέωσαν τους ιδιοκτήτες των γύρω κτιρίων να μη διαθέσουν εξώστη για να

μιλήσουν οι ηγέτες της Αριστεράς. Έτσι, εργάτες μέλη της ΕΔΑ έστησαν στο μέσον

της πλατείας μιαν εξέδρα στολισμένη με αφίσες και λαμπιόνια, απ’ όπου θα

εκφωνούσαν λόγους ο Ιω. Πασαλίδης και ο Ηλίας Τσιριμώκος.

Η συγκέντρωση ήταν πρωτοφανής. Χιλιάδες λαού κατέκλυσαν την Κλαυθμώνος, τη

Σταδίου, την Κοραή, όλους τους δρόμους από τη Σίνα έως την Ιπποκράτους που

οδηγούν στην οδό Ακαδημίας. Από τις 6 το απόγευμα, όλοι οι δρόμοι της Αθήνας

έδιναν την εντύπωση χειμάρρων που ενώνονταν σε ποτάμια και ύστερα σχημάτιζαν

μια απέραντη παλλόμενη λαοθάλασσα. Στην αρχή απηύθυνε χαιρετισμό ο Σταμ.

Μερκούρης και στις 8 ακριβώς μέσα σε ενθουσιώδεις εκδηλώσεις μίλησε ο

Πασαλίδης, ο οποίος, απευθυνόμενος στα πλήθη, τόνισε: «Ακούστε με αγαπητοί,

ακριβοί μου φίλοι… Είμαι ένας γέρος άνθρωπος, τα μαλλιά μου άσπρισαν στην

υπηρεσία των εργαζομένων και του λαού. Είδα πολλά στη ζωή μου, πολλά

διδάχθηκα, όπως οι παλιότεροι από εσάς. Θέλω, λοιπόν, να σας τονίσω με όλη τη

δύναμη της καρδιάς μου: Ενωθείτε! Μείνετε ενωμένοι. Ο αντίπαλος δεν βρίσκεται

ανάμεσα στον λαό. Είναι απ’ έξω και προσπαθεί να τον διχάσει. Ας μην τον

αφήσουμε. Έχουμε όλοι ευθύνη γι’ αυτό. Αριστεροί, κεντρώοι ή δεξιοί. Ας

ενωθούμε στον αγώνα για τη ζωή και το μεγαλείο της πατρίδος, πριν μας ενώσει ο

υδρογονικός όλεθρος όλους…».

Ο Ηλίας Τσιριμώκος, μέσα σε φρενίτιδα ενθουσιασμού, σχολίασε με χιούμορ την

παρέμβαση των αρχών για να μη δοθεί εξώστης στους ομιλητές τής ΕΔΑ: «Όπως

βλέπετε, την συγκέντρωσίν μας την διεξάγουμε απόψε από εξέδρας, όπως

εορτάζεται η Ανάστασις. Και οι ιδιοκτήται των πολυκατοικιών δεν πρέπει να

θεωρηθεί ότι εκινήθησαν από λόγους εχθρικούς. Προσωπικώς υποπτεύομαι ότι είναι

κρυπτοφίλοι μας. Και επειδή έχουν πεισθεί ότι ο αγών μας δεν είναι αγών ενός

κόμματος, αλλά αγών ολοκλήρου του έθνους, μας κατέβασαν από τους εξώστας των,

διά να μας ανεβάσουν εις την συνείδησιν του λαού…»!

Καραμανλής: Πλασματική η διόγκωση της Αριστεράς

Το αποτέλεσμα των εκλογών ήταν θρίαμβος για την ΕΔΑ, και έμεινε στην Ιστορία.

Αν εξαιρέσουμε την ΕΑΜική περίοδο, ποτέ άλλοτε η Αριστερά δεν σημείωσε τόσο

μεγάλη επιτυχία και μάλιστα αναγνωρισμένη με τη λαϊκή ψήφο. Η ΕΡΕ ήλθε πρώτο

κόμμα με 41,2%, ενώ η ΕΔΑ αναδείχθηκε σε αξιωματική αντιπολίτευση

συγκεντρώνοντας το 24,43% των ψήφων. Οδυνηρό υπήρξε το αποτέλεσμα για τους

Φιλελευθέρους που πήραν μόλις το 20,68%. Η ΠΑΔΕ πήρε 10,62% και η Ένωσις

Λαϊκού Κόμματος (Κων. Τσαλδάρης – Παν. Κανελλόπουλος) το 2,94%.

Η εκπληκτική άνοδος της Αριστεράς θα πρέπει να αποδοθεί στη συνέπεια της

πολιτικής της ΕΔΑ, στη σοβαρή ηγεσία της, στη διάθεση για ενότητα των

δημοκρατικών δυνάμεων, αλλά και στο αντιαμερικανικό ρεύμα που ήταν έντονο,

κυρίως εξαιτίας του Κυπριακού. Αντίθετα, είχε ενισχυθεί το φιλοσοβιετικό για

τη θετική στάση της ΕΣΣΔ, των ανατολικών και των αδεσμεύτων υπέρ του κυπριακού

λαού.

Τρομοκρατία

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στις εκλογές του 1958 οι κρατικοί παράγοντες και ο

μηχανισμός του ΙΔΕΑ, κατατρομαγμένοι από το ρεύμα υπέρ της ΕΔΑ, εξαπέλυσαν

στην επαρχία άγρια και αιματηρή τρομοκρατία και έφτασαν στο σημείο οι

παρακρατικοί, κάτω από τα μάτια της Χωροφυλακής, να δολοφονήσουν τον εκλογικό

αντιπρόσωπο της ΕΔΑ στο χωριό Ρητίνη Κατερίνης, Ιωάννη Θωμόπουλο.

Χαρακτηριστική ήταν η στάση της Ουάσιγκτον. Οι αμερικανικοί πολιτικοί κύκλοι

εξέφρασαν την ικανοποίησίν των για τη νίκη της ΕΡΕ, αλλά δεν έκρυψαν την

ανησυχία και τη δυσφορία τους για την επιτυχία της ΕΔΑ. Σε δηλώσεις του ο Ιω.

Πασαλίδης υπογράμμισε, μεταξύ άλλων: «Η ΕΔΑ, συνεπής στην πολιτική της και στη

λαϊκή εντολή, θα ασκήσει το έργο της αξιωματικής αντιπολιτεύσεως

εποικοδομητικά, όχι ως εντολοδόχος εκείνων που την ετίμησαν με την ψήφο τους,

αλλά ως εντολοδόχος ολοκλήρου του λαού, που ανεξάρτητα από τους ιδεολογικούς

του προσανατολισμούς, αξιώνει την επίλυσιν των προβλημάτων του τόπου και την

πραγματοποίησιν της Αλλαγής. Από την υπεύθυνη θέσιν της αξιωματικής

αντιπολιτεύσεως, απευθύνουμε στον λαό μήνυμα αισιοδοξίας. Με τις προσπάθειες

όλων των πατριωτών είναι δυνατόν να ανατείλουν καλύτερες μέρες για την

Ελλάδα…».

Ο πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής, μόλις σχημάτισε τη νέα κυβέρνησή του, έκανε λόγο

περί «πλασματικής διογκώσεως της Αριστεράς». Ο Πασαλίδης τού απήντησε

υπογραμμίζοντας: «Ο κ. Πρωθυπουργός προσπαθεί μ’ αυτόν τον τρόπο να αποκρύψει

ότι οι πραγματικές δυνάμεις της παρατάξεως της εθνικής αλλαγής, που εξέφρασε η

ΕΔΑ, είναι πολύ μεγαλύτερες εκείνων που ενεφάνισαν οι αριθμοί, αν ληφθούν υπ’

όψιν οι συνθήκες διεξαγωγής των εκλογών, ιδιαιτέρως στην ύπαιθρο. Πραγματικά

πλασματική είναι η δύναμις της ΕΡΕ, η οποία διέθετε ως εκλογικούς πράκτορας τη

μεγάλη πλειοψηφία του κρατικού και παρακρατικού μηχανισμού, ακόμη δε πιο

πλασματική η πλειοψηφία που εξασφάλισε στη Βουλή, χάρις στο τερατώδες

καλπονοθευτικό σύστημα, εκ του οποίου μόνον η ΕΡΕ ωφελήθη εις βάρος των άλλων

κομμάτων της αντιπολιτεύσεως…».

Η εκλογική επιτυχία της ΕΔΑ αναζωπύρωσε στην πολιτική ζωή το αντικομμουνιστικό

πνεύμα της εποχής του εμφυλίου πολέμου. Αμερικανοί, ανάκτορα, στρατός

ανησύχησαν από τη διόγκωση της Αριστεράς και κυρίως από το γεγονός ότι η ΕΔΑ

έγινε ο δεύτερος πόλος στην πολιτική ζωή της χώρας, με «κίνδυνο» να μην

μπορέσει μελλοντικά να λειτουργήσει το σύστημα της εναλλαγής των αστικών

πολιτικών κομμάτων στην εξουσία. Με την κάλυψη της ΕΡΕ, άρχισαν να λειτουργούν

ομάδες από θεωρητικούς του αντικομμουνισμού, συμβούλους του πρωθυπουργού,

αξιωματικούς του στρατού και των Σωμάτων Ασφαλείας (ανάμεσα στους αξιωματικούς

του ΙΔΕΑ ήταν και ο Γ. Παπαδόπουλος), με σκοπό να εξευρεθούν τρόποι να

χτυπηθεί η Αριστερά.

Μπούμερανγκ

Με στόχο να μειωθεί το κύρος της ΕΔΑ, κατασκευάσθηκε η υπόθεση «κατασκοπείας»

με την «ομάδα» του Μαν. Γλέζου, που μετεβλήθη σε μπούμερανγκ κατά της ΕΡΕ.

Όπως ανέφερε και στα ιστορικά του δοκίμια ο Παν. Κανελλόπουλος: «Η νίκη της

ΕΔΑ στις εκλογές του 1958 (η ΕΔΑ ήταν ουσιαστικά η μόνη νικήτρια) έδωσε (σ.σ.:

στους χουντικούς) ένα πρόβλημα για να βεβαιωθούν ότι είναι ταγμένοι να

«σώσουν» τον τόπο. Λέγεται ότι ήταν οργανωμένοι και έτοιμοι να κινηθούν και

πριν από τις εκλογές του 1956, με το πρόσχημα, τότε, ότι οι αντίπαλοι της ΕΡΕ

είχαν σχηματίσει Λαϊκό Μέτωπο». Και συμπεραίνει ο Παν. Κανελλόπουλος: «Το έτος

1958 ήταν αποφασιστικό για τις εξελίξεις που οδήγησαν στην 21η Απριλίου

1967…».

Από τότε, η κυβέρνηση της ΕΡΕ, ο κρατικός μηχανισμός και η ηγεσία των Ενόπλων

Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας κατέστησαν στην ουσία «αιχμάλωτοι» των

παρακρατικών οργανώσεων της Δεξιάς και των παραστρατιωτικών συνωμοτικών ομάδων

του ΙΔΕΑ. Ανέχθηκαν και πολλές φορές ενθάρρυναν τη δημιουργία και τη δράση

τους, με σκοπό να διατηρήσουν την κυβερνητική εξουσία και να συντρίψουν την

Αριστερά. Το όργιο βίας και νοθείας που παρατηρήθηκε στις εκλογές του 1961

αυτόν τον στόχο είχε. Η ΕΔΑ αντιστάθηκε στην τρομοκρατία και κατήγγειλε (όπως

και η Ε.Κ.) το εκλογικό όργιο. Η αλματώδης άνοδος της Αριστεράς είχε

ανησυχήσει το ντόπιο και ξένο κατεστημένο. Το πείραμα των εκλογών του 1961

περιέπλεξε και όξυνε την πολιτική ανωμαλία. Ο ενιαίος αγώνας των δυνάμεων

Κέντρου και Αριστεράς κατά της εκλογικής βίας διευρύνθηκε και θορύβησε τον

δυτικό παράγοντα, που ανησύχησε για τα συμφέροντα της δυτικής συμμαχίας. Ο

Πασαλίδης, ο Σταύρος Ηλιόπουλος, ο Ηλιού και άλλα ηγετικά στελέχη της ΕΔΑ

συνειδητοποίησαν την ανάγκη στις εκλογές του 1963 να ενισχυθεί η Ένωσις

Κέντρου για να φύγει από την εξουσία η Δεξιά. Η πολιτική αυτή απόφαση

μαρτυρούσε ρεαλισμό και σωστή προοπτική.

Η νίκη

Στη συνεδρίαση της 24ης Ιουνίου 1965, ο Πασαλίδης απεκάλυψε στη Βουλή: «Όταν

ετέθη το ζήτημα στις 13 Ιουλίου, τι θα κάμωμεν εμείς, εφόσον κατέρχεται μόνο

του το κόμμα της Ενώσεως Κέντρου, εγώ με ειλικρίνειαν είπα στους συναδέλφους:

Μόνοι μας δεν μπορούμε να γκρεμίσουμε τον Καραμανλή, δεν μπορούμε να

απαλλάξουμε τη χώρα από την εξουσία της Δεξιάς. Είναι ανάγκη να εύρουμε τους

τρόπους και τας μεθόδους για να έρθει η Ε.Κ. αυτοδύναμος…».

Έτσι, γεγονός είναι ότι η μεγάλη δημοκρατική νίκη της 3ης Νοεμβρίου 1963

οφειλόταν κατά μεγάλο μέρος και στη νουνεχή πολιτική που ετήρησε η ηγεσία της

ΕΔΑ.