«Παζάρι» στο Μάαστριχτ της Παιδείας

Πρόκειται για μια περίπλοκη συμφωνία με πολλά λεκτικά παιχνίδια, που έκτοτε

υπόκειται σε διαπραγματεύσεις καθώς έχει βαρύνουσα σημασία για τη χώρα μας και

πολλές ακόμα από τις μικρότερες ευρωπαϊκές χώρες, που δεν «εξάγουν»

εκπαίδευση. Αυτό γιατί μέχρι το 2010, αν εφαρμοστεί ως έχει τώρα, θα

τροποποιήσει σημαντικά τη σημερινή εικόνα των πανεπιστημιακών σπουδών, σε μια

προσπάθεια να συγκλίνουν τα διαφορετικά εθνικά συστήματα αλλά και να

εξυπηρετήσουν πιο αποτελεσματικά τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Στην

προοπτική αυτή, πολλές χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, είναι κατά βάση

αντίθετες. Όχι καθολικά, καθώς άλλα σημεία της συμφωνίας ­ κινητικότητα

φοιτητών, αναγνώριση πρόσθετων προσόντων κ. ά ­ δεν διαφωνεί κανείς ότι

συμβάλλουν στον καλύτερο συντονισμό των εκπαιδευτικών συστημάτων της Ευρώπης.

Ιδού το χρονικό:

Μάιος 1998

Οι υπουργοί Παιδείας Γαλλίας, Γερμανίας, Αγγλίας και Ιταλίας υπογράφουν στη

Σορβόννη συμφωνία για τη σύγκλιση των εκπαιδευτικών συστημάτων των χωρών τους.

Προτείνουν μια ευρωπαϊκή πανεπιστημιακή εκπαίδευση, που θα σέβεται μεν τις

ιδιαιτερότητες κάθε χώρας, αλλά θα απαιτεί εναρμονισμό συστημάτων. Στόχος,

είπαν, η καλύτερη σύνδεση σπουδών με την αγορά εργασίας, η μείωση της ανεργίας

και ο ανταγωνισμός προς τα αμερικανικά ΑΕΙ. Με άλλα λόγια, προτείνουν ένα

«Ευρωπτυχίο».

Ιούνιος 1999

Οι 15 υπουργοί Παιδείας της Ε.Ε. μαζί με τις υπό σύνδεση χώρες, συνολικά 29,

υπογράφουν στην ιταλική Μπολόνια διακήρυξη που υιοθετεί τις προτάσεις της

Σορβόννης και θέτει κατευθύνσεις των αλλαγών. Όμως, ορισμένες επιλογές των 4

«μεγάλων» κρατών (πολλοί μιλούν μάλιστα για νέο, άτυπο «διευθυντήριο» της

ευρωπαϊκής Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης με στόχο την καλύτερη «προώθηση» των

Πανεπιστημίων αυτών των χωρών), προσκρούουν στις δομές των εκπαιδευτικών

συστημάτων ορισμένων μικρότερων, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Ο κ. Αρσένης

μάλιστα επέμεινε τότε και πέτυχε μια «χαλαρή διατύπωση» εκφράσεων που αλλιώς

θα δέσμευαν σε σαρωτικές αλλαγές, ενώ τώρα δίνουν δυνατότητα ελιγμών και

διαπραγματεύσεων. Τελικά, η συμφωνία επικυρώνεται χάρη στο γνωστό παιχνίδι με

τις λέξεις: αντί να χρησιμοποιηθεί ο όρος «σύγκλιση» χρησιμοποιούνται όροι

όπως «συγκρισιμότητα και συμβατότητα συστημάτων», προστίθεται ένα

«τουλάχιστον» στο φλέγον θέμα της 3ετούς αντί 4ετούς διάρκειας σπουδών και

κάποιες διατυπώσεις περί «σεβασμού ιδιαιτεροτήτων». Κατόπιν ξεκινούν

αντιδράσεις από πανεπιστημιακούς και φοιτητές ειδικά των αριστερών παρατάξεων,

που κάνουν λόγο για «εμπορευματοποίηση» της ανώτατης εκπαίδευσης και

προσπάθεια υποταγής στις «ανάγκες της αγοράς». Τα ΤΕΙ όμως συμφωνούν.

Ιανουάριος 2001

Η Ελλάδα οργανώνει διεθνές συνέδριο, στο οποίο συμμετέχουν εκπρόσωποι κρατών

που συμφωνούν και άλλων που διαφωνούν στις κατευθύνσεις της Διακήρυξης, ώστε ο

υπουργός κ. Π. Ευθυμίου να ακούσει τις απόψεις και να αποφασίσει για τη στάση

που θα κρατήσει στις επόμενες διαπραγματεύσεις. Θα μιλήσουν εκπρόσωποι ξένων

Πανεπιστημίων, εκπρόσωποι της ευρωπαϊκής ένωσης φοιτητών, ενώ από ελληνικής

πλευράς οι πρυτάνεις του Πολυτεχνείου και του Πανεπιστημίου Αθηνών κ.κ. Θ.

Ξανθόπουλος και Γ. Μπαμπινιώτης, διαφωνούντες και οι δύο με την έννοια της

πλήρους σύγκλισης. Αντιθέτως, οι εκπρόσωποι των ΤΕΙ κ.κ. Δ. Νίνος και Λ.

Βρυζίδης αναμένεται να εκφραστούν θετικά.

Η επόμενη συνάντηση των Ευρωπαίων υπουργών Παιδείας θα γίνει τον

ερχόμενο Μάιο στην Πράγα της Τσεχίας, με σκοπό την οριστικοποίηση και έναρξη

υλοποίησης της Διακήρυξης. Οι διαπραγματεύσεις θα είναι σίγουρα σκληρές, όμως

οι αποφάσεις που θα ληφθούν θα καθορίσουν την τελική μορφή των ευρωπαϊκών

πανεπιστημιακών σπουδών. Έτσι, δεν είναι διόλου απίθανο να δούμε και ­

απρόσμενες υπό άλλες περιστάσεις ­ πολιτικού χαρακτήρα εκπαιδευτικές συμμαχίες

μικρότερων κρατών (όπως Ελλάδας, Πορτογαλίας, Φινλανδίας, Ελβετίας, Ολλανδίας

και Βελγίου, χώρες που έχουν σημεία κοινών… διαφωνιών) που θα προσπαθήσουν

έτσι να αντιμετωπίσουν το «άτυπο ­ πλην ουσιαστικό ­ διευθυντήριο των 4

μεγάλων χωρών», όπως το αποκαλούν αρκετοί Έλληνες πανεπιστημιακοί.

Πέντε αινίγματα ζητούν λύση τον Μάιο στην Πράγα

Υπάρχουν 5 κύρια σημεία, που θα γίνουν αντικείμενο σκληρών διαπραγματεύσεων

τον Μάιο στην Πράγα, καθώς η σύγκλιση ως προς αυτά είναι δύσκολη υπόθεση ­ όχι

μόνο για τη χώρα μας. Αυτά τα σημεία, που θα αναπτυχθούν και στο συνέδριο από

τους κ.κ. Θ. Ξανθόπουλο και Γ. Μπαμπινιώτη, είναι τα εξής:

1. ΠΤΥΧΙΟ ΣΕ 3 ΧΡΟΝΙΑ;

Στο πλαίσιο της επιχειρούμενης διαμόρφωσης ενιαίου καθεστώτος σπουδών, η

χορήγηση του πτυχίου θα γίνεται έπειτα από σπουδές «τουλάχιστον 3 ετών», λέει

η διακήρυξη. Σκοπός είναι η γρηγορότερη έξοδος στην αγορά εργασίας ενός

σημαντικού ποσοστού αποφοίτων «τυπικών προσόντων» ­ και φυσικά η μείωση του

κόστους σπουδών, με τη μεταγωγή του σημερινού (δωρεάν) 4ου έτους σε

μεταπτυχιακό (άρα επί πληρωμή) επίπεδο. Αυτό σημαίνει ότι τα ΤΕΙ, με σπουδές 3

ετών σήμερα, θα θεωρούνται πανεπιστήμια ­ γι’ αυτό και συμφωνούν με την

προοπτική. Των 3 ετών, θα ακολουθούν άλλα 2 χρόνια για μεταπτυχιακό και 3 για

διδακτορικό, λόγος για τον οποίον το σύστημα πήρε τον τίτλο «3-5-8». Όμως, το

ελληνικό ­ και όχι μόνο ­ σύστημα προβλέπει τουλάχιστον 4 χρόνια για το πτυχίο

ΑΕΙ. Το Πολυτεχνείο Αθήνας, μάλιστα, σε ορισμένα Τμήματα καθιέρωσε 5ετείς

σπουδές για την απόκτηση πτυχίου, που ονομάζεται «Πτυχίο Προχωρημένων

Σπουδών», θεωρείται επιπέδου Μάστερ και επιπλέον χορηγείται χωρίς δίδακτρα.

Είναι ευνόητο ότι αν το «3-5-8» καθιερωθεί εν τέλει πανευρωπαϊκά, η Ελλάδα θα

πρέπει να αλλάξει τη δομή σπουδών.

2. ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΑΕΙ

Η συμφωνία για την ανάπτυξη υπερεθνικών δραστηριοτήτων των ΑΕΙ, θέτει εμμέσως

για την Ελλάδα ζήτημα ιδιωτικών πανεπιστημίων «από το παράθυρο». Σήμερα, το

θέμα έχει προς το παρόν παγώσει με αποφάσεις που δεν αναγνωρίζουν πτυχία που

αποκτήθηκαν με σπουδές στην Ελλάδα σε ιδιωτικά κέντρα που συνεργάζονται με

ξένα πανεπιστήμια. Σε λίγα χρόνια όμως, μέσω της συμφωνίας για αναγνώριση

διδακτικών μονάδων, κάποιος που σπούδασε σε ελληνικό εργαστήριο θα μπορεί να

αναγνωρίσει τις σπουδές του σε οποιοδήποτε ευρωπαϊκό ΑΕΙ και να επιστρέψει

στην Ελλάδα με την αναγνώριση επί πτυχίω. Τότε η χώρα μας δεν θα μπορεί να

αρνηθεί να αναγνωρίσει το πτυχίο του όπως κάνει τώρα χωρίς να προκληθούν

σοβαρές αλλά και κωμικές παρενέργειες, όπως λ.χ. το ΔΙΚΑΤΣΑ να μην αναγνωρίζει

πτυχίο της Σορβόννης ή της Οξφόρδης…

3. ΑΛΛΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, η χώρα μας δίνει έμφαση στη γενική παιδεία, όπως

και στα αρχικά χρόνια του πανεπιστημίου. Η γνώση εξειδικεύεται συνήθως μετά το

2ο ή και 3ο έτος του ΑΕΙ, γι’ αυτό και οι προπτυχιακές σπουδές διαρκούν

τουλάχιστον 4 έτη. Δεν συμβαίνει το ίδιο σε άλλες χώρες, όπως η Αγγλία.

Παρέχουν εξειδικευμένη εκπαίδευση από το Λύκειο κιόλας, εις βάρος μεν της

γενικής παιδείας, αλλά προς όφελος της επαγγελματικής εξειδίκευσης. Επιπλέον,

μια χώρα μπορεί να θέλει να δώσει έμφαση λ.χ. στη γλώσσα και να «χρεώνει» το

μάθημα αυτό με 5 διδακτικές μονάδες, ενώ μια άλλη να δίνει μόνο δύο. Πώς θα

συγκλίνουν συστήματα με διαφορετική φιλοσοφία και εθνικές επιλογές;

4. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΝ

Θέμα αιχμής για την Ευρώπη είναι η αξιολόγηση των πανεπιστημίων, καθώς

προβλέπεται η διασφάλιση ποιότητας σπουδών. Ήδη, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο οι

διαδικασίες ξεκίνησαν με τη σύσταση «Ευρωπαϊκού Δικτύου για τη Διασφάλιση της

Ποιότητας». Στην Ελλάδα, ως γνωστόν, η αξιολόγηση της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης

δεν έχει ακόμα θεσμοθετηθεί, κάτι που αναπόφευκτα πρέπει να γίνει σύντομα.

Αυτό συνεπώς δεν είναι θέμα διαφωνίας, αλλά προσαρμογής.

5. ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ

Στις περισσότερες ανεπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες, τα ζητήματα υποδομής και

διοικητικής-οικονομικής αυτοτέλειας των ΑΕΙ έχουν επιλυθεί. Στη χώρα μας, το

σχετικό νομοσχέδιο για την αυτοτέλεια εκκρεμεί, τα όχι ανθηρά οικονομικά των

ΑΕΙ τελούν υπό κρατική εποπτεία, οι υποδομές πάσχουν, υπάρχει στις σχολές

αιχμής «κλειστός αριθμός» εισακτέων. Επιπλέον, χιλιάδες μετεγγραφές φοιτητών,

κυρίως από ΑΕΙ ανατολικών κρατών, επιβαρύνουν κάθε χρόνο τα ελληνικά. Όμως

σύγκλιση δεν μπορεί να γίνει από την «οροφή» αν δεν έχει χτιστεί γερά η βάση.