Κόντρα και στα βραβεία Νόμπελ

Επιστήμη ή τεχνολογία; Θεωρία ή παραγωγή; Χρηματοδότηση της εφαρμογής ή της

σκέψης που μπορεί να οδηγήσει αργότερα στην εφαρμογή; Η πρωτοτυπία των φετινών

βραβείων Νόμπελ στη φυσική τόνισε την κόντρα των δύο αντίθετων κατευθύνσεων

του χώρου, με την εφαρμοσμένη έρευνα να κερδίζει για πρώτη φορά και επισήμως

την αναγνώριση της Βασιλικής Σουηδικής Ακαδημίας Επιστημών.

Γιατί, στον τομέα των χρηματοδοτήσεων τουλάχιστον, τα πρωτεία τής ανήκουν εδώ

και πολλά χρόνια, χωρίς αυτό να αρέσει ιδιαίτερα στον επιστημονικό κόσμο. Η

κυρίαρχη τάση στην επιστήμη σήμερα είναι η υποστήριξη έρευνας, που υπόσχεται

αποτελέσματα με άμεση τεχνολογική σημασία και εφαρμογή. «Τους χρηματοδότες

τούς ενδιαφέρει η εφαρμοσμένη έρευνα, αυτή που μπορεί να αγοραστεί και όχι

αυτή που αποκαλείται «βασική» έρευνα, η οποία θέτει τις βάσεις για την

εφαρμοσμένη», εξηγεί ο κ. Χρήστος Ζερεφός, καθηγητής Φυσικής της Ατμόσφαιρας

στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Εξαίρεση

Έτσι, λοιπόν, ακόμα και τα Νόμπελ συμφώνησαν φέτος με αυτή την κατεύθυνση,

αποτελώντας εξαίρεση στον κανόνα της επιτροπής, που θέλει αναγνώριση της

επιστήμης και όχι της μετέπειτα εφαρμογής της. Είναι όμως τόσο σημαντικές οι

ανακαλύψεις του Αμερικανού Τζακ Κίλμπι, του Γερμανού Χέρμπερτ Κρέμερ και του

Ρώσου Ζόρα Αλφέροβ που βραβεύθηκαν, που μόνο λίγοι επιστήμονες εξέφρασαν τη

διαφωνία τους. Κι αυτό γιατί η ανακάλυψη των γρήγορων τρανζίστορ, των διόδων

λέιζερ και των ολοκληρωμένων κυκλωμάτων έχει αλλάξει την καθημερινή μας ζωή

δημιουργώντας το τεχνολογικό υπόβαθρο μέσα στο οποίο κινούμαστε και ανοίγοντας

τον δρόμο για τους προσωπικούς υπολογιστές, κάθε είδους ηλεκτρονική συσκευή,

οπτικές ίνες, δορυφόρους, κινητά τηλέφωνα και βέβαια το Ίντερνετ.

Άλλωστε, αυτό που επισημαίνουν πολλοί επιστήμονες είναι ότι δεν υπάρχει καμία

ένδειξη ότι η φετινή εξαίρεση θα ανάψει το πράσινο φως για αντίστοιχες

καινοτομίες στα μελλοντικά βραβεία Νόμπελ. «Την τελευταία δεκαετία, δεν

διαφαίνεται καμία τάση, στη φυσική τουλάχιστον», λέει ο Ίων Σιώτης, πρόεδρος

του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. «Η φυσική των σωματιδίων για παράδειγμα, που

έχει λάβει τα περισσότερα Νόμπελ, δεν έχει στόχο τη βελτίωση της

καθημερινότητάς μας, αλλά την κατανόηση των μεγάλων μυστηρίων της

ανθρωπότητας, τη διεύρυνση των συνόρων της γνώσης μας για το σύμπαν και τον

κόσμο μας».

Η πυρηνική φυσική

Μία παρατήρηση που θα μπορούσε να κάνει κάποιος με βεβαιότητα είναι ότι η

πυρηνική φυσική ­ τα τελευταία χρόνια ­ έχει χάσει τη θέση της ανάμεσα στην

ελίτ των βραβευμένων με Νόμπελ. «Αυτός ο τομέας της επιστήμης μας βρίσκεται σε

ύφεση», παρατηρεί ο κ. Λευτέρης Οικονόμου, πρόεδρος του Ιδρύματος Τεχνολογίας

και Έρευνας. «Τα περισσότερα βραβεία πηγαίνουν στα μυαλά που ανοίγουν μεγάλες

προοπτικές στην επιστήμη με τη δουλειά τους. Η επιτροπή των Νόμπελ έχει δώσει

έμφαση στον ορισμό της επιστήμης και όχι στην εφαρμογή της».

Τα Νόμπελ της τελευταίας δεκαετίας έχουν διανεμηθεί σε πέντε μεγάλους τομείς

της φυσικής: Συμπυκνωμένη ύλη και στοιχειώδη σωματίδια έχουν τα περισσότερα,

αστροφυσική, ατομική φυσική και λέιζερ και ένα στη φυσική γενικής τεχνικής.

«Μπορούμε να πούμε ότι η κατανομή είναι λογική. Αντικαθρεφτίζει το ποσοστό των

ανθρώπων που εργάζονται σε αυτούς τους τομείς και τις επενδύσεις στους

διάφορους κλάδους», επισημαίνει ο κ. Οικονόμου.

Η ηλικία

Ο μέσος όρος ηλικίας των βραβευθέντων ξεπερνά τα 60, ακριβώς επειδή βραβεύεται

η συνολική τους πορεία στην επιστήμη. «Το Νόμπελ βραβεύει τη συμβολή ζωής στον

χώρο της φυσικής. Πρέπει να περάσουν πολλά χρόνια για να φανεί η σημασία και η

αληθινή αξία μίας ανακάλυψης. Στη δεκαετία του ’60 υπήρξαν πολλές ανακαλύψεις,

οι οποίες δημιούργησαν πολλές προσδοκίες, αλλά τελικά δεν είχαν αποτέλεσμα»,

προσθέτει ο κ. Σιώτης.

Έτσι, είναι σίγουρο ότι όταν ένας επιστήμονας παίρνει το Νόμπελ, έχει ήδη

επηρεάσει την πορεία της επιστήμης, αφού μπορεί να έχουν περάσει ακόμα και

πολλές δεκαετίες από την ανακάλυψή του, όπως συμβαίνει στην περίπτωση του Τζακ

Κίλμπι, ο οποίος βραβεύτηκε για κάτι που βρήκε το 1958.

Πάντως, όλοι συμφωνούν ότι η επιστημονική έρευνα έχει στραφεί προς την

παραγωγή άμεσων αποτελεσμάτων, λόγω της πίεσης από χρηματοδότες, εταιρείες,

πολιτικούς και διεθνείς οργανισμούς. Όλοι κυνηγούν το προϊόν, «το γκάτζετ».

«Αυτό μπορεί να αποδειχθεί μειονέκτημα για την επιστήμη», λέει ο κ. Ζερεφός,

«καθώς, χρηματοδοτώντας βασική θεωρία, δεν αποκλείεις τις εφαρμογές της στην

καθημερινή ζωή. Υπάρχει επίσης στροφή σε καινούργιες κατευθύνσεις ­ την

πληροφορική, θέματα ενέργειας και το περιβάλλον».

Τα πρωτεία

Στο θέμα της γεωγραφικής κατανομής, οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να

κατέχουν τα πρωτεία και μάλλον θα το κάνουν για πολλά χρόνια ακόμα. Όσο και αν

«τρέχει» η Ευρώπη, η Αμερική τρέχει ακόμα πιο γρήγορα. Άλλωστε, οι Αμερικανοί

είναι οι μόνοι που ακόμα δίνουν μεγάλη προσοχή και πρωτοπορία στη βασική

έρευνα, προσελκύοντας «τα καλύτερα μυαλά» του πλανήτη, όπως εξηγεί ο κ. Σιώτης.