Αναζήτηση
|
|
|
|
Μέσω του Τσάρλι Τσάπλιν, του Μελ Μπρουκς και του Τζον Κλιζ, η βρετανική και η
αμερικανική κουλτούρα είχαν ανακαλύψει από καιρό την κωμική αξία του Αδόλφου
Χίτλερ τα γουρλωμένα μάτια, το γελοίο μουστάκι και το κούρεμα με τη φράντζα.
Στη Γερμανία όμως, «δεν μιλάς για τον πόλεμο», παρά μόνο κάτω από ένα
παιδαγωγικό πρίσμα που υπογραμμίζει το βάρος της ιστορίας. Ακόμη και οι
σοβαρές γερμανικές τέχνες βρήκαν το θέμα ιδιαίτερα αποθαρρυντικό και η
ναζιστική περίοδος σπανίως αντιμετωπίσθηκε μεταπολεμικά στην πεζογραφία, την
ποίηση και το θέατρο της Γερμανίας. Η ιδέα να γελάς με τους ναζί φαινόταν
αδύνατη. «Υπήρχαν καλά ανέκδοτα για τον Χίτλερ στη διάρκεια της ναζιστικής
περιόδου», λέει ο Γιόαχιμ Φεστ, 74 χρόνων, βιογράφος του Χίτλερ και πρώην
εκδότης της «Φρανκφούρτερ Αλγκεμάινε Τσάιτουνγκ». «Από τότε όμως, ουδέποτε
άκουσα ένα καλό αστείο. Δεν έχει έρθει ακόμη ο καιρός για τους Γερμανούς».
Ίσως όμως τώρα να ήρθε, τουλάχιστον για μερικούς απ’ αυτούς. Σε μια
πολιτιστική στροφή που ενδεχομένως αποκαλύπτει το μέτρο της αυτοπεποίθησης της
νέας δημοκρατίας του Βερολίνου, οι νεώτεροι Γερμανοί έχουν τώρα αρχίσει να
κάνουν πλάκα με τον Φύρερ και τους ναζί.
Τα κόμικς
Αυτό που ξεκίνησε ως ασεβής και κακόγουστη απάντηση στον μαζικό εορτασμό από
τα μέσα ενημέρωσης της 50ής επετείου από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου
Πολέμου, το 1995, περνά τώρα στη μαζική κουλτούρα με τρόπους που ήταν κάποτε
αδιανόητοι: σε μια σειρά βιβλίων κόμικς με τίτλο «Αδόλφος: το Ναζιστικό
Γουρούνι», ο Φύρερ βγαίνει ξαφνικά από τους υπονόμους εν έτει 1998 και
ανακοινώνει, «Να ‘μαι πάλι εδώ, παιδιά». Στη νέα Γερμανία εθίζεται στο κρακ
και ξυλοκοπείται από νεοναζί. Στο κόμικς ο Χέρμαν Γκέρινγκ εμφανίζεται να έχει
αλλάξει φύλο, ως πόρνη ντυμένη στα δερμάτινα αποδεικνύεται ότι η αυτοκτονία
του μετά τη δίκη της Νυρεμβέργης ήταν τέχνασμα της CIA.
Τα σκίτσα
Ο Χίτλερ γίνεται επίσης περίγελως σε 42 σκίτσα ενός βιβλίου που εκδόθηκε
πρόσφατα με τίτλο «Der Fuehrer Privat» («Η ιδιωτική ζωή του Φύρερ»). Ένα από
τα σκίτσα δείχνει τρεις «Χιλτερικούς Νεολαίους» να τον χαιρετούν με υψωμένα
χέρια λέγοντας «Κουλ, μάιν Φύρερ» και τον Χίτλερ να φοράει το κασκέτο του
ανάποδα. «Οι Γερμανοί δεν θέλουν να δουν τον Χίτλερ ως κωμική φιγούρα, ενώ οι
Άγγλοι ανέκαθεν το έκαναν», λέει ο Όλιβερ Μαρία Σμιτ, 34 χρόνων, πρώην
αρχισυντάκτης του σατιρικού περιοδικού «Titanic», που πρώτο είχε δημοσιεύσει
τα σκίτσα του Χίτλερ. «Αλλά ήταν μια γελοία φιγούρα, ένα χαζός. Αν αφαιρέσεις
το πολιτικό υπόβαθρο και τον δείξεις απλώς σαν μια γελοία φιγούρα, τότε του
αφαιρείς το κύρος του. Τον βγάζεις από το βάθρο όπου η σοβαρότητα τον έχει
βάλει».
Στο πιο «προχωρημένο» παράδειγμα του νέου τρόπου αντιμετώπισης της εποχής των
ναζί, το κανάλι ARD κάνει την παραγωγή μιας 90λεπτης κωμικής ταινίας που
περιγελά τον Γιόζεφ Γκέμπελς, τον Χίτλερ και την ερωμένη του ηγέτη των ναζί
Εύα Μπράουν.
Στην ταινία, η οποία φέρει τον προσωρινό τίτλο «Γκέμπελς και Γκεντούλντιχ»,
ένας Εβραίος ονόματι Χάρι Γκεντούλντιχ είναι σωσίας του Γκέμπελς, του υπουργού
Προπαγάνδας των ναζί.
Τελικά η ταυτότητά τους μπερδεύεται και ο Γκέμπελς καταλήγει σε στρατόπεδο
συγκέντρωσης και ο Γκεντούλντιχ στην εξουσία. Ο Χίτλερ δεν αντιλαμβάνεται τη
διαφορά.
Μια ταινία που αντιμετωπίζει τους ναζί με άλλο τρόπο
«Για τη Γερμανία, αυτή η ταινία είναι καινούργια στη μορφή και το περιεχόμενο
επειδή υιοθετεί μια ειρωνική θέση για εκείνη την εποχή», λέει η Γκάμπι
Σλάτμαν, εκπρόσωπος της εταιρείας παραγωγών της κρατικής τηλεόρασης που κάνει
την ταινία, η οποία θα μεταδοθεί τον ερχόμενο χρόνο. «Οι ξένες χώρες το έχουν
κάνει πριν από εμάς, αλλά για τη Γερμανία η ταινία αντιπροσωπεύει μια αλλαγή
στάσης, ότι οι Γερμανοί μπορούν τώρα να δουν τους ναζί και την καταπίεση της
περιόδου 1933-1945 με έναν άλλο τρόπο. Τώρα η απόσταση είναι μεγαλύτερη. Για
τους νέους που γεννήθηκαν μετά το 1970, ο Εθνικοσοσιαλισμός είναι τόσο μακριά
όσο οι επιθέσεις του Ναπολέοντα».
Επειδή η ταινία για τον Γκέμπελς σχεδιάζεται να προβληθεί σε ώρα μεγάλης
ακροαματικότητας και είναι φτιαγμένη στη Γερμανία, είναι πιθανόν να προκαλέσει
μια συζήτηση για τη σχέση ναζισμού και λαϊκής κουλτούρας που η χώρα δεν έχει
δει αφ’ ότου μεταδόθηκε η αμερικανική τηλεταινία «Ολοκαύτωμα», το 1979, την
οποία πολλοί διανοούμενοι καταδίκασαν ως χολιγουντιανό κιτς, έστω κι αν είχε
βαθιά επίδραση στον κόσμο.
Η πλειοψηφία της κοινής γνώμης παραμένει αβέβαιη για το ζήτημα. Μια
σφυγμομέτρηση της εταιρείας Ipsos έδειξε ότι το 59% των Γερμανών πιστεύει ότι
ο Γκέμπελς δεν είναι θέμα κατάλληλο για κωμωδία. Και μερικοί Γερμανοί
διανοούμενοι και εβραϊκές οργανώσεις φοβούνται ότι ο Χίτλερ και οι άνθρωποί
του θα υποβαθμισθούν σε φάρσα χωρίς περιεχόμενο, ενώ εκτιμούν πως το
περιεχόμενο είναι απαραίτητο εξαιτίας της φρίκης των εγκλημάτων των ναζί.
«Όταν ο (Ιταλός Ρομπέρτο) Μπενίνι έκανε την ταινία του («Η ζωή είναι ωραία»),
τέθηκε το θέμα: πώς μπορείς να βάλεις στοιχεία κωμωδίας σε μια ταινία για το
Ολοκαύτωμα;» λέει ο Μίχελ Φρίντμαν, αντιπρόεδρος του Κεντρικού Εβραϊκού
Συμβουλίου στη Γερμανία.
«Νομίζω πως το πρόβλημα δεν είναι τα κωμικά στοιχεία, αλλά το πώς
χρησιμοποιούνται. Μπορώ μόνο να πω στην ARD: Προσοχή. Πιστεύω πως μπορεί να
υπάρχουν κωμικά κεφάλαια σε βιβλία ή ταινίες (για τους ναζί), αλλά πρέπει να
υπάρχει ευθύνη πίσω από την τέχνη. Στο τέλος, η τραγωδία πρέπει να γίνεται
κατανοητή».
Το 1995, ο Αχίμ Γκρέζερ, 39 χρόνων, ένας σκιτσογράφος από τη Φρανκφούρτη που
δούλεψε στο εικονοκλαστικό «Titanic», δεν αισθάνθηκε τέτοια ευθύνη. Ήθελε να
προσφέρει ένα αντιστάθμισμα στα αναρίθμητα αφιερώματα για το τέλος του πολέμου
που προβάλλονταν στα γερμανικά μέσα ενημέρωσης. «Πιστεύω ότι η γενιά μπορεί να
απομυθοποιήσει τον Χίτλερ και να γελάσει μαζί του», είπε ο Γκράζερ σε μια συνέντευξη.
