Καμπάρι, μαφία και σκυλάδικα

Υπό μία έννοια ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης στο νέο του μυθιστόρημα «Υπουργός Νύχτας» στήνει μια δυστοπία. Που όμως συναρμολογείται από τα πιο γνώριμα υλικά του νεοελληνικού σχηματισμού. Αθεόφοβος, σατανικός και πανούργος, ο θεσσαλονικιός συγγραφέας μοιάζει να χειρίζεται «γεωτρύπανο» και να ανασκάπτει όλες τις παθογένειες μιας γνώριμης και μακρινής πια ευμάρειας. Μοιάζει να ανατέμνει τις πιο αιχμηρές απολήξεις της ελληνικής εξαίρεσης. Και εδώ το καλό γράψιμο φωνάζει. Δεν κρύβεται. Το νέο του μυθιστόρημα, δουλεμένο μέχρι ρανίδος, κρύβει επτά χρόνια εργασίας. Μετρ ο ίδιος του διηγήματος, τώρα επιστρέφει στη μεγάλη φόρμα και στήνει ένα γκανγκστερικό χρονικό που διαβάζεται απνευστί.

Πάμε όμως στην ιστορία μας: ο Υπουργός Νύχτας ανατέμνει τρία συστήματα – κυκλώματα. Ενα γραφείο τελετών με τον τίτλο «Εσχατη Φροντίδα» (θάνατος). Τον ηγεμονικό παράγοντα «Υπουργό» (νύχτα). Τον Πρίμο (αναρρίχηση στην εξουσία και τελικώς στην πολιτική).

Οι τρεις γεωγραφίες, θάνατος – νύχτα – πολιτική (η τελευταία ως απλή προέκταση της διασφάλισης ιδιοτελών συμφερόντων), τέμνονται, αλληλοτροφοδοτούνται, επικαλύπτονται.

Ο νεκροθάφτης

Με λίγα λόγια, η υπόθεση θέλει έναν νεκροθάφτη, τον Πρίμο (σε κρίση με τη γυναίκα του και μανιακό του Campari και των ζυμαρικών), να αναρριχάται στην αυλή ενός μεγαλομαφιόζου, ενός φυματικού ετοιμοθάνατου Βορειοελλαδίτη Δον Κορλεόνε. Γρήγορα η μάχη της διαδοχής, οι μηχανορραφίες θα φέρουν το κοράκι στον θρόνο του δεύτερου. Ο «Νονός» του Κόπολα, ο «Σημαδεμένος» του Ντε Πάλμα, το «Donnie Brasco», το «Il Divo» του Σορεντίνο, ο Ελρόι μοιάζουν να περνούν από τις σελίδες.

Η μαφία του Υπουργού δομείται στη Βόρεια Ελλάδα. Εχει όμως τα χαρακτηριστικά υπερδικτύου. Εχει υπερτοπικά γνωρίσματα. Πρόκειται για μια κλειστή δομή, αυτή τη γνώριμη σε πολλούς δυαδική εξουσία που βέβαια δεν περιορίζεται μόνο στη βαλκανική ενδοχώρα. Η μαφία και το δίκτυο των μεταπρατικών της υπηρεσιών δεν υπάρχουν εξάλλου μόνο στην Ελλάδα με τις ασθενείς δομές και την καχεκτική αστική τάξη. Είναι στοιχείο όλης της Δύσης. Ο κροκόδειλος που λέγεται Περικλής και ζει στην πισίνα του μαφιόζου τρώγοντας κοτόπουλα είναι ντοκουμέντο πλεονεξίας, κυριαρχίας, φουσκωμένου «εγώ», μια λεπτομέρεια που σκαρφίζεται ο συγγραφέας και επιβεβαιώνει μια συγκεχυμένη ταξική εκδίκηση (μήπως οι μαφιόζοι συχνά δεν είναι αρτισύστατοι πλούσιοι;). Ο καταφερτζής Πρίμο, λοιπόν, με σπουδές στην Αρχιτεκτονική στην Ιταλία, με επιδόσεις στις γυναίκες, σε κρίση με τη σύζυγό του κάνει ένα ταξίδι αναρρίχησης στις βαθμίδες μιας αδιόρατης αλλά συμπαγούς εξουσίας. Και δεν διαδέχεται μόνο τον Υπουργό αλλά φτάνει να γίνει ο ίδιος Υπουργός Ανάπτυξης για να περιφρουρήσει και να διευρύνει τα συμφέροντά του.

Πεδίο αντιφάσεων

Ο «Υπουργός Νύχτας» του Σκαμπαρδώνη είναι ένα πολυπρισματικό, πολυπρόσωπο νουάρ αλλά συνάμα και κοινωνικοπολιτικό βιβλίο 395 σελίδων με ρυθμό, δόνηση, σκληρότητα. Ενα μυθιστόρημα γλυκόπικρο όπως η χώρα στην οποία ζούμε. Αυτόν τον τόπο των αντιφάσεων, της επινοητικότητας, της διαφθοράς αλλά και της ποίησης. Οχι τυχαία όποιος εστιάζει ή εστίαζε στο ένα σκέλος της Ελλάδας –είτε στην ποίηση είτε στη διαφθορά και στον στρεβλό της αστισμό –έχανε πάντα το τελικό στοίχημα σκιαγράφησής της. Πολύ περισσότερο, όποιος ενοχλούσε με τις λέξεις το περιθώριο, το ημίφως, το παρακράτος, την «κάτω νύχτα» (ο όρος ανήκει στον αξέχαστο Γιάννη Βαρβέρη), χωρίς να αντιλαμβάνεται πως εισέρχεται σε ένα πεδίο πολλαπλών αντιφάσεων. Και συνήθως εξέπιπτε ή κατέληγε να αναπαριστά λυρικά – φολκλορικά έναν κόσμο για τον οποίο δεν έχει ιδέα. Η νύχτα, το παρακράτος, τα σκυλάδικα για παράδειγμα έχουν πέσει προσφάτως θύμα ενός νέου εξωτισμού στη λογοτεχνία. Θα εξαιρούσα το «Πολύ βούτυρο στο τομάρι του σκύλου» (πάλι του Σκαμπαρδώνη) που ζωντανεύει το παρακράτος της Θεσσαλονίκης του ’60, τα «Μπλε καστόρινα παπούτσια» του Θανάση Σκρουμπέλου που έχει στο κέντρο του τη Χαβάη, το πρώτο gay bar της Αθήνας, κάτω από το θέατρο Περοκέ. Τους «Πειραιώτες» του Διονύση Χαριτόπουλου με όλο τον κίνδυνο μιας εκ των υστέρων εξιδανίκευσης των γκέτο της Β’ Πειραιά. Στη φιλμογραφία θα υπενθύμιζα το τρίτο μέρος του σπονδυλωτού «Ολα είναι δρόμος» του Παντελή Βούλγαρη (σε σενάριο του σκηνοθέτη και του Σκαμπαρδώνη) και το «Αυτή η νύχτα μένει» του Νίκου Παναγιωτόπουλου. Και βέβαια, ευτυχώς, μόλις προστέθηκε κάτι πολύ σημαντικό σε αυτή τη χαρτογράφηση τούτων των κόσμων. Ο «Υπουργός Νύχτας» είναι ένα μυθιστόρημα σχεδόν κινηματογραφικό. Οι εικόνες του Σκαμπαρδώνη μοιάζει να αιτούνται την κινηματογράφησή τους. Αυτοτελώς όμως το κείμενο είναι πυρετικό, σκληρό, άγριο και τρυφερό. Κάτι ακόμη πολυτιμότερο: ο Σκαμπαρδώνης πιστεύει στους χαρακτήρες που επιλέγει να επινοήσει και να χτίσει. Γύρω από τον κεντρικό ήρωα, τον Πρίμο, αυτή την περίπου αντιπροσωπευτική περίπτωση νεοέλληνα, και οι άλλοι χαρακτήρες είναι συχνά σε αντίστιξη με εκείνον αυτοδύναμοι, ακέραιοι. Κουβαλούν τη θερμοκρασία αληθινών προσώπων. Οι δευτερεύουσες ιστορίες, τα πρόσωπα που πλαισιώνουν τον Πρίμο, όπως ο παλιός του συμφοιτητής Αρίστος που τελικώς είναι ο υπαρχηγός του Υπουργού, ενοποιούνται κάτω από την κυρίαρχη ροή.

Τριμμένο βιάγκρα