Είναι ευτυχές γεγονός ότι η παλιότερη γενιά ιστορικών (Φλάισερ, Λιάκος, Χατζηιωσήφ, Νικολακόπουλος, Παπαστράτης, Δερτιλής, Μαργαρίτης κ.ά.) πρόλαβε να μυήσει στη ζέουσα σύγχρονη ελληνική Ιστορία μια γενιά με λαμπρές σπουδές και πάθος για την έρευνα. Είναι όμως δυστύχημα ότι τώρα που η παλιότερη γενιά σταδιακά αποσύρεται από τα πανεπιστημιακά έδρανα, η νέα δεν έχει βρει θέση σε αυτά –ας όψεται η κρίση και η μνημονιακή Ελλάδα. Με αποτέλεσμα οι ιστορικοί αυτοί είτε να είναι άνεργοι είτε να κάνουν άσχετες δουλειές για να επιβιώσουν. Φέτος, πάντως, δημοσίευσαν εντυπωσιακά έργα που αλλάζουν το τοπίο της ιστοριογραφίας της δεκαετίας του ’40, εμπλουτίζοντάς το με πλήθος νέων στοιχείων και μετατοπίζοντας τον φακό από τα πολιτικά πάθη στην ψύχραιμη επιστημονική έρευνα. Το «Βιβλιοδρόμιο» προσφέρει ένα πανόραμα του νέου αυτού ιστοριογραφικού τοπίου που αναδείχθηκε τους τελευταίους μήνες, με την προσθήκη μερικών ακόμα τίτλων, που είτε υπήρξαν προπομποί της έκρηξης αυτής, είτε συμπληρώνουν δημιουργικά τη βιβλιοθήκη της νεοελληνικής πραγματικότητας.

Πολυμέρης Βόγλης

Η αδύνατη επανάσταση

Εκδ. Αλεξάνδρεια, σελ. 424

Τιμή: 22 ευρώ

Μια συνολική και πιο σύνθετη –από τις έως τώρα υπάρχουσες –προσέγγιση του εμφυλίου πολέμου προσφέρει ο συγγραφέας, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, του οποίου το κύρος στους κόλπους των ιστορικών βαίνει συνεχώς αυξανόμενο. Ζητούμενο πια, λέει, δεν είναι να βρούμε ποιος φταίει, αλλά να διερωτηθούμε τι ήταν ο Εμφύλιος ώστε να διαμορφώσουμε τους όρους για την κατανόησή του. Κι όλα αυτά σε ένα κράτος που μόλις το 1989 αναγνώρισε τον όρο «Εμφύλιος» για τα συγκεκριμένα γεγονότα και όπου η Αριστερά αποσιώπησε την επαναστατική διάσταση του Εμφυλίου προκειμένου να τονίσει τον αγώνα για εθνική απελευθέρωση. Ενώ στην πραγματικότητα ήταν και κοινωνική επανάσταση, καταδικασμένη όμως, έτσι όπως εξελίχθηκε, να αποτύχει…

Δημήτρης Κουσουρής

Δίκες των Δοσιλόγων 1944-1949

Μτφ. Αγγελική Τσέλιου,

εκδ. Πόλις, σελ. 688

Τιμή: 22 ευρώ

Ο ιστορικός Δημήτρης Κουσουρής, που πριν από χρόνια δέχθηκε δολοφονική επίθεση από τη Χρυσή Αυγή έξω από τα δικαστήρια της Ευελπίδων, μπαίνει εδώ στο άβατο κάποιων άλλων δικαστικών αιθουσών. Και μας προσφέρει, με μια επεξεργασμένη εκδοχή της διατριβής του στο Παρίσι, την πρώτη καταγραφή του έργου των Ειδικών Δικαστηρίων Δωσιλόγων, μιας σκοτεινής πτυχής και θέματος – ταμπού της ελληνικής κοινωνίας. Στην έρευνά του αυτή αμφισβητεί στερεότυπα, όπως ότι οι συνεργάτες των Γερμανών ήταν λίγοι και ασήμαντοι. Και μας επιτρέπει να διακρίνουμε όλους εκείνους που επανενσωματώθηκαν στον κρατικό μηχανισμό, στην πολιτική οικονομική και πνευματική ζωή της χώρας.

Γιάννης Σκαλιδάκης

Η Ελεύθερη Ελλάδα

Εκδ. Ασίνη, σελ. 416

Τιμή: 19 ευρώ

Για πρώτη φορά μελετάται συστηματικά το θέμα της Κυβέρνησης του Βουνού και οι διάφορες μορφές εξουσίας που άσκησε το ΕΑΜ στις ελεύθερες από τα στρατεύματα κατοχής ηπειρωτικές ζώνες, οι οποίες ήταν μεγάλης έκτασης και με πληθυσμό άνω του ενός εκατομμυρίου. Ο συγγραφέας εξετάζει τον τρόπο άσκησης της εξουσίας αυτής, τις συναλλαγές, το νόμισμα, την υπεράσπιση της αγροτικής παραγωγής, τη διοίκηση εν γένει ειδικά στους λίγους μήνες ανάμεσα στη δημιουργία της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (άνοιξη 1944) –που άσκησε πραγματική εξουσία –και τα Δεκεμβριανά. Πολλά αδημοσίευτα ντοκουμέντα αλλά και βιογραφικά, για πρώτη φορά συγκεντρωμένα, των μελών του Εθνικού Συμβουλίου.

Μενέλαος Χαραλαμπίδης

Δεκεμβριανά 1944.

Η μάχη της Αθήνας

Εκδ. Αλεξάνδρεια, σελ. 376

Τιμή: 21,30 ευρώ

Μέσω της αξιοποίησης –για πρώτη φορά –των βρετανικών αρχείων ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης ακτινογραφεί τα Δεκεμβριανά, κάνοντας σχολαστική περιγραφή των συγκρούσεων, τετράγωνο με τετράγωνο, στην Αθήνα και δίνοντας τη συνολική εικόνα μιας σύρραξης με χιλιάδες θύματα. Πέρα από το στρατιωτικό σκέλος που καταγράφεται για πρώτη φορά, ο συγγραφέας αναζητά τις αιτίες και εντάσσει την ελληνική περίπτωση στο διεθνές πλαίσιο, καθώς παρόμοιες συγκρούσεις μικρότερης έκτασης υπήρξαν και σε άλλες χώρες μετά την απελευθέρωση.

Πέτρος Στ. Μακρής-Στάικος

Ο «Δεκέμβρης» του 1944

Εκδ. Ικαρος, σελ. 176

Τιμή: 11 ευρώ

Ο δικηγόρος και ερευνητής, γνωστός από το βιβλίο του «Κίτσος Μαλτέζος», Πέτρος Στ. Μακρής-Στάικος αποθησαυρίζει στο νέο του βιβλίο τέσσερα λίγο – πολύ άγνωστα κείμενα-πηγές για τα Δεκεμβριανά: ένα υπόμνημα του συνταγματάρχη Τζ. Μ. Στίβενς που επιβεβαιώνει ότι οι Βρετανοί πίστευαν πως το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ θα θελήσει να καταλάβει την εξουσία, ένα έγγραφο για τις επιχειρήσεις της βρετανικής 23ης Τεθωρακισμένης Ταξιαρχίας από τον Οκτώβριο του 1944 μέχρι τον Ιανουάριο του 1945, το χρονικό του αντιναυάρχου Δημητρίου Οικονόμου για τη διαδρομή φάλαγγας ομήρων του ΕΛΑΣ προς το χωριό Μπλέσσια και, τέλος, τα πρακτικά της διάσκεψης για την ανακωχή πριν από τη Συμφωνία της Βάρκιζας.

Αννα Μαρία Δρουμπούκη

Μνημεία της Λήθης

Πρόλογος: Χάγκεν Φλάισερ

εκδ. Πόλις, σελ. 512

Τιμή: 22 ευρώ

Η περίοδος της Κατοχής βρίσκεται στο επίκεντρο των συλλογικών μας αναπαραστάσεων για τον 20ό αιώνα. Σε ένα βιβλίο που βρίσκεται στο επίκεντρο της προβληματικής της σύγχρονης διεθνούς ιστοριογραφίας, η συγγραφέας πραγματεύεται τις πολιτικές τής μνήμης και τη διαχείριση του παρελθόντος εγείροντας ζητήματα που «ξεβολεύουν» από παγιωμένες αντιλήψεις, διερευνώντας τη «δεύτερη ζωή» των γεγονότων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και ανιχνεύοντας άγνωστα ίχνη κατοχικών μνημονικών τόπων στην Ελλάδα, όπως τα στρατόπεδα Χαϊδαρίου και Παύλου Μελά.

Δανάη Γιαννοπούλου

Η μάχη της προπαγάνδας.

Τα Δεκεμβριανά του 1944 μέσα από τον αθηναϊκό Τύπο

Πρόλογος: Προκόπης Παπαστράτης, εκδ. Ασίνη, σελ. 376

Τιμή: 19 ευρώ

Οι απόψεις εφημερίδων όπως το φιλοβασιλικό «Ελληνικό Αίμα», η κυβερνητική «Ελλάς» και ο «Ριζοσπάστης» αποτυπώνονται στην έρευνα αυτή της 29χρονης ιστορικού που καταγράφει τη μάχη της προπαγάνδας από τις αρχές του Νοεμβρίου 1944 έως τον Ιανουάριο του 1945. Και εξετάζει τα πολιτικά γεγονότα που οδήγησαν στα Δεκεμβριανά.

Αρχειοτάξιο Τεύχος 16/ Νοέμβριος 2014

Εκδ. ΑΣΚΙ-Θεμέλιο, σελ. 240

Τιμή: 16 ευρώ

Με ένα αφιέρωμα 150 σελίδων στην ιστορία της Ακροδεξιάς στην Ελλάδα κυκλοφόρησε το καλαίσθητο ετήσιο «Αρχειοτάξιο». Πρόκειται για το 16ο τεύχος του περιοδικού που εκδίδουν τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας σε συνεργασία με τις εκδόσεις Θεμέλιο. Δέκα διαφορετικοί συγγραφείς –οι Στρατής Μπουρνάζος, Δέσποινα Παπαδημητρίου, Κώστας Κατσούδας, Δημήτρης Ψαρράς, Τάσος Κωστόπουλος, Παναγιώτης Κουστένης, Βασιλική Γεωργιάδου, Αγγέλικα Ψαρρά, Γιάννης Θ. Θανασέκος –περιγράφουν και αναλύουν το ακροδεξιό φαινόμενο στις ποικίλες του όψεις, πιάνοντας το νήμα από τους Επίστρατους του 1915 και φθάνοντας μέχρι τη Χρυσή Αυγή.

Οι μέντορες των νεότερων ιστορικών

Ξεφεύγοντας από τη δεκαετία του ’40 και πηγαίνοντας σε κάποιους από τους μέντορες των νεότερων ιστορικών, θα πρέπει να σταθούμε οπωσδήποτε σε δύο εκδόσεις που αφορούν στην ελληνική Ιστορία των αμέσως προηγούμενων αιώνων. Αλλά και σε ένα άλλο βιβλίο-έκπληξη.

Γ.Β. Δερτιλής

Ιστορία του ελληνικού κράτους

1830-1920

Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, σελ. 1.128

Τιμή: 40 ευρώ

Πρόκειται για επανέκδοση. Για την ακρίβεια, για την όγδοη έκδοση ενός βιβλίου αναφοράς για την περίοδο 1830-1920, αν και επεκτείνεται και πέρα από τα όρια αυτά. Διαβάζοντας το ογκώδες και καλογραμμένο αυτό έργο αποκτά κανείς πολύ καλή εικόνα του πώς δημιουργήθηκε το ελληνικό κράτος και σε ποιες βάσεις –αλλού σαθρές, αλλού γερές –πατάει σήμερα. Ο συγγραφέας, που δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών επί 22 έτη, είναι από το 2000 τακτικός καθηγητής στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales στο Παρίσι, από όπου έχουν περάσει και κάποιοι από τους νεότερους ιστορικούς που παρουσιάζονται σε αυτές τις σελίδες.

Γιώργος Μαργαρίτης

Πλημμυρίδα και άμπωτη.

Ο ευρωπαϊκός 20ός αιώνας. Μέρος πρώτο: Από τον αποικισμό στη ναζιστική Νέα Ευρώπη (1873-1942)

Εκδ. Βιβλιόραμα, σελ. 512

Τιμή: 28 ευρώ

Παρ’ όλο που έχει να κάνει με την ευρωπαϊκή Ιστορία, το εντάσσουμε εδώ γιατί είναι γραμμένο από έλληνα ιστορικό και έχει ένα βλέμμα στον έλληνα αναγνώστη ώστε, βοηθώντας τον να κατανοήσει τον περίγυρό του, να του δώσει εργαλεία κατανόησης και της σημερινής του συνθήκης. Είναι ένα φρεσκοτυπομένο βιβλίο – έκπληξη με την έννοια ότι οι έλληνες ιστορικοί συνήθως αποφεύγουν να βγουν από τα πιο σίγουρα νερά των στενά ελληνικών ενδιαφερόντων. Και επιβεβαιώνει την ευεργετική στάση μιας ορισμένης επιστημονικής κοινότητας να αφήσει πίσω τη στείρα ομφαλοσκόπηση και να ανοίξει το βλέμμα της (όπως και το δικό μας) στον κόσμο, συσχετίζοντας τα ελληνικά δρώμενα με τα συμβαίνοντα διεθνώς. Στον πρώτο αυτόν τόμο ο καθηγητής του Αριστοτελείου αναλύει διεξοδικά τη γιγάντωση του καπιταλισμού στις ευημερούσες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες του 19ου αιώνα και πώς αυτή οδήγησε πρώτα στην αποικιοκρατική εξάπλωση και μετά στις εσωτερικές, πρωτοφανείς, σε παγκόσμιο επίπεδο, ευρωπαϊκές συγκρούσεις.

Πέτρος Θ. Πιζάνιας

Ιστορία των Νέων Ελλήνων.

Από το 1400 έως το 1820

Εκδ. Εστία (υπό έκδοση)

Ο συγγραφέας, καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, διερευνά τις ιστορικές διαδικασίες στο πλαίσιο των οποίων οι Νέοι Ελληνες διαφοροποιήθηκαν από το οθωμανικό σύστημα κυριαρχίας και από τις υπόλοιπες βαλκανικές εθνοπολιτισμικές ομάδες. Παρακολουθεί την πορεία γέννησης και διαμόρφωσης ποικίλων κοινωνικών ομάδων που, αν και αρχικά ανομοιογενείς, συγκρότησαν εντέλει το φαινόμενο του Νέου Ελληνισμού.

Οι προπομποί

Η ΟΠΛΑ και ο ΕΔΕΣ

Δύο βιβλία υπήρξαν, τα δύο προηγούμενα χρόνια, προπομποί για την έκρηξη της ιστοριογραφίας για τη δεκαετία του ’40:

Ιάσων Χανδρινός

Το τιμωρό χέρι του λαού

Εκδ. Θεμέλιο 2012, σελ. 287

Τιμή: 16 ευρώ

Το βιβλίο αυτό είναι η πρώτη συστηματική έρευνα και αποτίμηση της δράσης του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ στην κατεχόμενη Αθήνα από το 1942 μέχρι το 1944. Εφερε στο φως τη δομή, τα πρόσωπα και τις πρακτικές της πολιτοφυλακής του ΕΛΑΣ που εκτελούσε συνεργάτες του κατακτητή και όσους Ελληνες θεωρούνταν προδότες στα μάτια του Κομμουνιστικού Κόμματος. Τολμηρή εργασία για ένα θέμα – ταμπού της Αριστεράς.

Βαγγέλης Τζούκας

Οι οπλαρχηγοί του ΕΔΕΣ στην Ηπειρο 1942-1944

Εκδ. Εστία 2013, σελ. 257

Τιμή: 12 ευρώ

Επεξεργασμένη εκδοχή διδακτορικής διατριβής, το βιβλίο αυτό του Τζούκα ανιχνεύει τις διαδικασίες συγκρότησης των ενόπλων ομάδων του ΕΔΕΣ που ενώ ήταν αστική αντιστασιακή οργάνωση, έπρεπε να ζυμωθεί με τις πρακτικές του ορεινού αγροτικού χώρου. Αναδεικνύει έτσι την πολύπλοκη σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας κατά τη συγκρότηση των ένοπλων αντιστασιακών ομάδων της Κατοχής.

Νίκος Βαφέας

Από τον ληστή στον αντάρτη

Εκδ. Νήσος 2012, σελ. 188

Τιμή: 12 ευρώ

Σχετική, από μία άποψη, είναι και η μελέτη του επίκουρου καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Νίκου Βαφέα για τα ένοπλα κινήματα των Γιαγάδων στη Σάμο, που συνήθως αποσιωπούνται επειδή εξετράπησαν σε αποσχιστικά. Και παρ’ όλο που τα κινήματα των αδελφών Γιαγά αναφέρονται σε προγενέστερη περίοδο (στον Μεσοπόλεμο), συμβάλλουν και αυτά, όπως και το βιβλίο του Τζούκα, στην κατανόηση των κοινωνικών μηχανισμών που μεταβάλλουν μια ατομική ανταρσία σε συλλογικό ένοπλο κίνημα.

Τελευταία Νέα