Δύσκολα θα βρεθεί σήμερα άνθρωπος πάνω στον πλανήτη που να μη διαπιστώνει την ύπαρξη τρομακτικών ανισοτήτων, σε όλα τα επίπεδα. Και μάλιστα, όχι μόνος τις τάξεις των «πληβείων», αλλά ακόμη και ανάμεσα στους «πατρίκιους» του σημερινού κόσμου – έστω κι αν η συντριπτική πλειοψηφία των μεν δεν γνωρίζει τι να κάνει για να αντιστρέψει αυτή την κατάσταση, ενώ σχεδόν το σύνολο των δε είτε αρνείται να κάνει κάτι είτε απλώς… σφυρίζει αδιάφορα.
Παρ’ όλ’ αυτά, η εικόνα που διαμορφώνεται λίγο πριν από το τέλος του 2025 οδηγεί στο συμπέρασμα – σύμφωνα τουλάχιστον με τους οικονομολόγους και λοιπούς επιστήμονες που συνέταξαν τη φετινή Εκθεση για τις Διεθνείς Ανισότητες – ότι η κατάσταση έχει επιδεινωθεί σημαντικά για τους ασθενέστερους και συνεχίζει να επιδεινώνεται με ακόμη πιο γρήγορο ρυθμό. Προχωρώντας, μάλιστα, ένα βήμα παραπέρα, προειδοποιεί ότι είναι μη βιώσιμη και οδηγεί την ανθρωπότητα προς τον γκρεμό – ό,τι κι αν σημαίνει αυτό.
«Σήμερα είμαστε περισσότεροι από ποτέ – 8,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι – μα και πλουσιότεροι παρά ποτέ. Η αύξηση του πληθυσμού έχει συνδυαστεί με μια διαρκή αύξηση της παραγωγικότητας, η οποία ώθησε τα εισοδήματα να ενισχυθούν αρκετά παραπάνω από την πληθυσμιακή αύξηση. Μόνο που υπάρχει και η άλλη πλευρά του νομίσματος…» τονίζει στο ρεπορτάζ της η ισπανική «el Pais», παρουσιάζοντας τα ευρήματα και τα συμπεράσματα της Εκθεσης.
«Διερευνώνται νέες σφαίρες ανισοτήτων οι οποίες καθορίζουν τον 21ο αιώνα: κλίμα και πλούτος, έμφυλες διακρίσεις, άνιση πρόσβαση στο ανθρώπινο κεφάλαιο, ασυμμετρίες του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος και εδαφικοί διαχωρισμοί που επανακαθορίζουν τις δημοκρατικές πολιτικές. Ολα μαζί τα παραπάνω αποκαλύπτουν πως ο όρος της ανισότητας σήμερα δεν περιορίζεται στο εισόδημα και τον πλούτο, αλλά επηρεάζει κάθε πλευρά της οικονομικής και κοινωνικής ζωής», σημειώνουν οι συντάκτες χαρακτηριστικά.
Το «όνειρο» δεν είναι για όλους…
Για του λόγου το αληθές, όσον αφορά την πρόσβαση στο ανθρώπινο κεφάλαιο, ενδεικτικό είναι το παρακάτω στοιχείο: στην Υποσαχάρια Αφρική, η μέση δαπάνη για την εκπαίδευση των παιδιών ανέρχεται σε μόλις 200 ευρώ (σε μονάδες αγοραστικής δύναμης), ενώ την ίδια στιγμή στην Ευρώπη φτάνει τα 7.400 ευρώ, ενώ στη Βόρεια Αμερική και την Ωκεανία τα 9.000. Πρόκειται, με βάση την απλή αριθμητική, για μια αναλογία της τάξης του ένα προς 40, η οποία είναι τριπλάσια σε σύγκριση με την αντίστοιχη που αποτυπώνει το κατά κεφαλήν εισόδημα. «Τέτοιου είδους ανισότητες καθορίζουν τις ευκαιρίες που έχει κανείς στη ζωή διαμέσου των γενεών, διαμορφώνοντας μια γεωγραφία ευκαιριών η οποία μεγεθύνει και διαιωνίζει την παγκόσμια ιεραρχία του πλούτου», τονίζεται στην εισαγωγή της Εκθεσης.
Παρόμοια είναι η εικόνα των ανισοτήτων και σε άλλα επίπεδα: την κλιματική κρίση, για παράδειγμα, καθώς τα στοιχεία δείχνουν πως το 10% των πλουσιότερων ανθρώπων στον πλανήτη – και, ταυτόχρονα, μεγαλομετόχων μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων – ευθύνονται για το 77% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Ή τις ανισότητες ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες, καθώς η μέση αμοιβή για τις δεύτερες – εάν συνυπολογιστεί και η απλήρωτη (αλλά εξίσου σκληρή) εργασία στο σπίτι – ανέρχεται μόλις στο 32% εκείνης των ανδρών. Και φυσικά, δεν θα μπορούσε κανείς να παρακάμψει τις τεράστιες αποκλίσεις που υπάρχουν ανάμεσα στις πιο πλούσιες και τις πιο φτωχές περιοχές στον πλανήτη, που κυριολεκτικά… βγάζουν μάτι.
«Τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης και της οικονομικής ανάπτυξης έχουν κατευθυνθεί δυσανάλογα προς μια μικρή μειοψηφία, την ίδια στιγμή που το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της γης αντιμετωπίζει δυσκολία στο να διασφαλίσει ένα σταθερό βιοτικό επίπεδο», σημειώνουν οι συντάκτες της Εκθεσης, διαπιστώνοντας παράλληλα πως «αυτού του είδους οι διαχωρισμοί δεν είναι αναπόφευκτοι».
Ενα τριπλό – και αμείλικτο – ερώτημα
Το ερώτημα που ανακύπτει από όλα τα παραπάνω είναι τριπλό και συνάμα αμείλικτο: Ποιοι είναι διατεθειμένοι και μπορούν να αλλάξουν αυτή την εικόνα; Πώς και με ποια μέσα θα το επιδιώξουν και είναι σε θέση να το επιτύχουν πιο αποτελεσματικά; Πότε θα έρθει η στιγμή για να ξεκινήσει αυτή η προσπάθεια – και από ποια στιγμή και μετά θα είναι πλέον πολύ αργά;
Το σίγουρο είναι, σε κάθε περίπτωση, πως μέχρι να απαντηθούν τα παραπάνω ερωτήματα, ο κόσμος θα βρίσκεται αντιμέτωπος με μια πρόκληση άνευ προηγουμένου. Κάπου 56.000 άνθρωποι, που δεν αντιπροσωπεύουν παρά το 0,001% του συνολικού ενήλικου πληθυσμού της γης, θα κατέχουν πλούτο που είναι τρεις φορές μεγαλύτερος από ό,τι εκείνος που αντιστοιχεί αθροιστικά στο φτωχότερο μισό. Ειδικά δε οι μερικές δεκάδες «πλούσιοι των πλουσίων» θα δουν τα θησαυροφυλάκιά τους να ξεχειλίζουν ακόμη περισσότερο, με δεδομένο ότι ο ρυθμός με τον οποίο τα γεμίζουν στη διάρκεια των τριών τελευταίων δεκαετιών (1995-2025) φτάνει ή και ξεπερνά το 8% ετησίως, είναι δηλαδή 3-4 φορές υψηλότερος έναντι εκείνου που αφορά τους πιο φτωχούς.
Ας είναι καλά οι διεθνείς χρηματιστηριακές αγορές, συνολικά το χρηματοπιστωτικό σύστημα και, φυσικά, οι κυβερνήσεις (με το νομικό και φορολογικό πλαίσιο το οποίο έχουν δημιουργήσει) που τους έχουν στρώσει το έδαφος και το προστατεύουν με κάθε τρόπο.
