Το ακούω συχνά, συνήθως αναφορικά με κλασικά μυθιστορήματα και θεατρικά έργα. Γραμμένα πριν από πενήντα, εκατό, εκατό πενήντα ή και διακόσια χρόνια. Ιδιαίτερα μάλιστα αν έχουν να κάνουν με πολιτικά ή κοινωνικά θέματα. Είναι αυτό το «τίποτα δεν έχει αλλάξει, τα ίδια συμβαίνουν και τώρα», μην πω ότι στο τέλος μουρμουρίζουν μέσα από τα δόντια τους και ένα «καληνύχτα Κεμάλ, αυτός ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ».
Σοβαρά τώρα; Πόσος λαϊκισμός πρέπει να έχει επενδυθεί, να έχει πακτωθεί θα πω καλύτερα, στην άποψη ότι τίποτα δεν έχει αλλάξει στις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες από τις αρχές του 19ου αιώνα; Θυμάμαι, για παράδειγμα πως όταν πριν από τρία χρόνια είχε αποκαλυφθεί η υπόθεση με τους βιασμούς της 12χρονης στον Κολωνό, είχε διατυπωθεί η άποψη ότι η μητέρα του κοριτσιού είναι μία σύγχρονη «μάνα από τις σελίδες του Βίκτωρα Ουγκώ». Επειδή προφανώς όσοι υποστήριζαν αυτές τις ανοησίες αναφέρονταν στους «Αθλιους» και επειδή το σπουδαίο αυτό μυθιστόρημα χρησιμοποιείται συχνά για να χωρέσει με το στανιό το παρελθόν στο παρόν, να ρωτήσω κάτι; Ποιος μένει σήμερα δεκαεννιά χρόνια φυλακή επειδή έκλεψε ένα καρβέλι ψωμί; Οι δολοφόνοι αποφυλακίζονται πολύ πιο γρήγορα. Ποια γυναίκα απολύεται σήμερα από τη δουλειά της, όπως η Φαντίνα, επειδή έχει παιδί εκτός γάμου. Ούτε καν η εξέγερση και τα οδοφράγματα των φοιτητών στο Παρίσι που αναφέρει ο Ουγκώ μπορούν να προβληθούν στο τώρα διότι μια φοιτητική εξέγερση στη γαλλική πρωτεύουσα, δεν υπάρχει περίπτωση να καταλήξει σήμερα σε λουτρό αίματος όπως στους «Αθλιους».
Πως δεν έχει αλλάξει κάτι από την εποχή που έγραφε ο Ίψεν για παράδειγμα; Προς τα τέλη του 19ου αιώνα, ουδεμία γυναίκα είχε δικαίωμα ψήφου απανταχού της υφηλίου. Το να λυθεί ένας γάμος ήταν μια πολύ περίπλοκη, νομικά, υπόθεση. Η εργατική νομοθεσία ήταν υποτυπώδης. Αν κάποιος βίαζε μια γυναίκα, ουσιαστικά στιγματίζονταν το θύμα, όχι ο θύτης. Μόνο αν ένας σύζυγος σκότωνε (κυριολεκτικά) τη γυναίκα του στο ξύλο, υπήρχε ισχνή πιθανότητα να διωχθεί, κατά τα άλλα μπορούσε να την ξυλοφορτώνει με τον νόμο να κάνει τα στραβά μάτια. Οι πατεράδες είχαν πλήρη εξουσία στα παιδιά τους. Η Κοινωνική Πρόνοια και η Δημόσια Υγεία ήταν, περίπου, αφηρημένες έννοιες, όταν αρρώσταινε ο φτωχός, περίμενε λίγο – πολύ να πεθάνει. Και, για να δανειστούμε παραδείγματα από την τρέχουσα ειδησεογραφία, πριν από 115 χρόνια, οι αγροτικές κινητοποιήσεις γίνονταν διότι οι αγρότες ήταν δουλοπάροικοι των τσιφλικάδων. Και όταν προσπάθησαν κάποιοι κολίγοι να ανεβούν, χωρίς εισιτήριο, στα τρένα για τη Λάρισα, οι αστυνομικοί σκότωσαν πέντε – έξι. Δεν χρειάζεται άλλωστε να πάμε έναν αιώνα πίσω, φτάνει να σκεφτούμε πόσα έχουν αλλάξει από το 2000. Τότε που – ένα μόνο παράδειγμα – ήταν άγνωστος ο όρος «κακοποιητικός λόγος».
Ανθρώπων πάθη
Τι κάνει άρα ένα έργο κλασικό και διαχρονικό; Οι αναφορές στα πάθη των ανθρώπων. Αυτά δεν αλλάζουν. Το πετάρισμα της ψυχής. Ο έρωτας, η δίψα για εξουσία, η ασφυξία που προκαλεί η συναισθηματική απομόνωση. Η ανάγκη της κάθε «Νόρας» να ξεφύγει από τις συνθήκες που δεν την αφήνουν να ολοκληρωθεί ως γυναίκα. Αυτή η ανάγκη είναι που μένει ίδια ανά τους αιώνες, όχι οι συνθήκες που την προκαλούν.
