Ηρθε το τέλος των selfies στα μουσεία διότι αποσπούν την προσοχή των επισκεπτών και θέτουν σε κίνδυνο τα εκθέματα ή αποτελούν ένα χρήσιμο εργαλείο που συμβάλλει στη σύνδεση των επισκεπτών με την πολιτιστική κληρονομιά;
Η συζήτηση έρχεται και πάλι στο τραπέζι, με τις φωνές που ζητούν να μπει ένα τέλος στις selfies στα μουσεία να πληθαίνουν. Πέντε μήνες έχουν περάσει από τότε που η Γκαλερία ντέλι Ουφίτσι στη Φλωρεντία ανακοίνωσε την πρόθεσή της να εφαρμόσει «αυστηρούς περιορισμούς» μετά τη ζημιά που υπέστη πορτρέτο του Φερδινάνδου των Μεδίκων (18ος αι.) από επισκέπτη που επιχειρούσε να φωτογραφιστεί στην ίδια πόζα με τον εικονιζόμενο στο έργο. Και μπορεί ακόμη τα μέτρα να μην έχουν γνωστοποιηθεί και εφαρμοστεί, αλλά ο διευθυντής του μουσείου υποστήριξε πως πρέπει να διερευνηθεί ο περιορισμός των selfies ως μια κίνηση που έχει σκοπό να αποτρέψει «μια συμπεριφορά που δεν είναι συμβατή με τον σεβασμό για την πολιτιστική κληρονομιά».
Ελλειψη προσωπικού, περιορισμένος χώρος και ευαίσθητα εκθέματα που παρουσιάζονται ελεύθερα στις αίθουσες χωρίς προθήκες είναι ορισμένοι από τους λόγους που θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν αν όχι την απαγόρευση, ίσως τον περιορισμό των φωτογραφικών αυτοπορτρέτων εντός των εκθεσιακών χώρων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Συλλογή Φρικ της Νέας Υόρκης, η οποία απαγορεύει εδώ και δεκαετίες όχι μόνο τις selfies, αλλά εν γένει τις φωτογραφίες των εκθεμάτων της. «Πριν από μερικά χρόνια, δοκιμάσαμε να επιτρέψουμε τη φωτογράφιση, αλλά αναγκαστήκαμε να επιστρέψουμε στην υπάρχουσα πολιτική μας ύστερα από πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, επειδή οι επισκέπτες συχνά έρχονταν πολύ κοντά στο να χτυπήσουν τα έργα τέχνης όταν έβγαζαν φωτογραφίες», αναφέρει εκπρόσωπος του μουσείου σε δήλωσή του στην εικαστική επιθεώρηση «The Art Newspaper».
Η αγωνία που προκύπτει σχετικά με την ασφάλεια των εκθεμάτων μπροστά στο κυνήγι της κατάλληλης θέσης για τη σωστή selfie διατυπώθηκε και στο Παλάτσο Μαφέι της Βερόνα όταν το έργο «Η καρέκλα του Βαν Γκογκ» του Νίκολα Μπόλα υπέστη σοβαρές ζημιές όταν ένας επισκέπτης επιχείρησε να καθίσει για να πετύχει την καλύτερη δυνατή λήψη. Το ίδρυμα μετά το περιστατικό, αν και αναγνωρίζει ότι οι selfies παίζουν σημαντικό ρόλο στην προσέλευση των επισκεπτών και στη δημοφιλία ενός μουσείου, προσανατολίζεται προς την απαγόρευσή τους.
Ημέρα Selfie
Η συζήτηση αυτή ανοίγει 11 χρόνια μετά την καθιέρωση της Ημέρας Selfie σε Μουσεία, με το hashtag #MuseumSelfie. Από την εποχή που οι κάμερες των κινητών τηλεφώνων έχουν υψηλού επιπέδου τεχνικά χαρακτηριστικά και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούν και επιβάλλουν τάσεις, ολοένα και περισσότερα μουσεία επιχείρησαν να κερδίσουν την προσοχή του κοινού συμμετέχοντας σε εκστρατείες που σχεδιάστηκαν για να αξιοποιήσουν την επικοινωνιακή δύναμη των selfies. Το Μουσείο Μπενάκη, στα καθ’ ημάς, όχι μόνο συμμετέχει στον παγκόσμιο εορτασμό Museum Selfie Day, κάθε τρίτη Τετάρτη του Ιανουαρίου, αλλά έχει και ειδικές σημάνσεις στο δάπεδο που επισημαίνουν την κατάλληλη θέση για να βγει επιτυχημένη η selfie.
Νίκος Παπαδημητρίου
Διευθυντής Μουσείου Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου
Να σκεφτούμε τρόπους αξιοποίησης, όχι περιορισμούς
Εδώ και κάποια χρόνια έχει ξεκινήσει συζήτηση για το αν πρέπει να απαγορευτούν οι selfies σε μουσεία. Τα επιχειρήματα ποικίλλουν, συνήθως όμως περιστρέφονται γύρω από τρεις έννοιες: τον σεβασμό για τον χώρο, την όχληση για τους άλλους επισκέπτες και την ασφάλεια των εκθεμάτων ή των μνημείων.
Το τρίτο επιχείρημα δεν βασίζεται σε δεδομένα. Οι περιπτώσεις πρόκλησης ζημιάς σε εκθέματα είναι ελάχιστες σε σχέση με τον αριθμό των φωτογραφιών που παράγονται με τη μέθοδο selfie. Οι φύλακες των μουσείων μπορούν απλά να ζητούν με ευγενικό τρόπο από τους επισκέπτες να απομακρυνθούν εάν θεωρούν ότι έχουν πλησιάσει επικίνδυνα κάποιο έκθεμα.
Το δεύτερο επιχείρημα είναι επίσης αδύναμο. Αν εξαιρέσει κανείς διάσημα εκθέματα μουσείων, όπως η Τζοκόντα ή η Αφροδίτη της Μήλου, γύρω από τα οποία συγκεντρώνονται καθημερινά χιλιάδες επισκέπτες, ο αριθμός των selfies που λαμβάνονται στα μουσεία είναι σχετικά περιορισμένος ενώ συνήθως η διαδικασία δεν διαρκεί πάνω από κάποια δευτερόλεπτα.
Το πρώτο επιχείρημα διατυπώνεται από όσους εξακολουθούν να αποδίδουν κάποιας μορφής «ιερότητα» στα εκθέματα των μουσείων. Η αντίληψη αυτή έχει ευτυχώς ξεπεραστεί από όσους εργάζονται σε μουσειακούς χώρους. Η σύγχρονη προσέγγιση, όπως διατυπώνεται και από διεθνείς οργανισμούς όπως το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM), βλέπει τα μουσεία ως χώρους εκπαίδευσης, διάδρασης και ψυχαγωγίας, όχι ως χώρους προσκυνήματος.
Το σίγουρο είναι πως δεν χρειαζόμαστε περισσότερες απαγορεύσεις στα μουσεία. Οι selfies είναι ένας νέος τρόπος για να σχετίζονται οι άνθρωποι με τους χώρους που επισκέπτονται και τα αντικείμενα που βλέπουν. Αυτό προφανώς ενοχλεί κάποιους, όπως άλλωστε ενοχλούσαν και οι πρώτοι επισκέπτες μουσείων με φωτογραφικές μηχανές τις δεκαετίες του 1950 και του 1960.
Καλύτερα είναι να σκεφτούμε τρόπους αξιοποίησης της νέας μεθόδου φωτογράφισης παρά να επινοούμε περιορισμούς. Πολλά μουσεία παρακινούν τους επισκέπτες να τραβήξουν selfies μιμούμενοι κάποιον από τους χαρακτήρες ενός ζωγραφικού έργου και να σχολιάσουν τη στάση τους – δίνοντάς τους έτσι το ερέθισμα να διαβάσουν τη λεζάντα και να κατανοήσουν καλύτερα το έργο. Αλλα μουσεία προτείνουν στους επισκέπτες να δημιουργήσουν μια «ψηφιακή βιβλιοθήκη» με τα έργα πλάι στα οποία φωτογραφήθηκαν και να τα αναζητήσουν αργότερα στον ιστότοπο του μουσείου.
Οι δυνατότητες που ανοίγονται είναι πολλές και είναι στο χέρι μας να τις αξιοποιήσουμε δημιουργικά. Αλλωστε υπάρχει πια (ανεπίσημη) «Διεθνής Ημέρα Selfie Μουσείων» τον Ιανουάριο που δίνει την ευκαιρία διοργάνωσης εκπαιδευτικών δράσεων σχετιζόμενων με τη νέα μέθοδο φωτογράφισης. Αν εξερευνήσουμε το πεδίο αυτό, είναι πιθανόν ότι στο μέλλον η πρακτική των selfies όχι απλώς δεν θα είναι ενοχλητική, αλλά μπορεί να γίνει δημιουργική, παιδαγωγική και ιδιαιτέρως διασκεδαστική.
Θούλη Μισιρλόγλου
Καλλιτεχνική διευθύντρια στο MOMus – Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης
Πρακτικές λύσεις, για αλληλεπίδραση με ασφάλεια
Η ασφάλεια στα μουσεία είναι ένα ζήτημα που απασχολεί έντονα τον κόσμο της τέχνης και της πολιτιστικής διαχείρισης, τη στιγμή που τα κενά της ακόμη γίνονται συχνά ορατά σε αρκετές περιπτώσεις απόπειρας κλοπών ή βανδαλισμών, ακόμη και σε εξαιρετικά θωρακισμένους πολιτιστικούς οργανισμούς. Οι selfies, ωστόσο, ειδικά σε σχέση με λόγους ασφαλείας, που μας κάνουν να ξανασκεφτούμε την κατάργησή τους ή όχι, είναι ένας από τους μικρότερους κινδύνους που μπορεί να τα απειλεί.
Το πολιτισμικό συγκείμενο των selfies είναι κατά τη γνώμη μου αυτό που εγείρει τα μεγαλύτερα ερωτηματικά και η απάντηση δεν μπορεί να είναι μία ή να αφορά με τον ίδιο τρόπο κάθε είδους μουσείο, όπου κι αν αυτό βρίσκεται. Με γνώμονα την ισορροπία μεταξύ της ασφάλειας των εκθεμάτων και της νοηματοδότησής τους, η εμπειρία του επισκέπτη είναι ένα διαρκές ζητούμενο των μουσείων, τα οποία διαρκώς αναπροσδιορίζουν τον ρόλο τους προκειμένου να παραμείνουν όχι μόνο θεματοφύλακες του πολιτισμού και της τέχνης, αλλά και ζωντανοί κοινωνικοί και πολιτισμικοί χώροι που αφορούν τους πολίτες δίπλα σε ένα πολύ ανταγωνιστικό (τηλε)θεαματικό περιβάλλον.
Μπορεί η φυσική επαφή να εγκυμονεί κινδύνους και ενδεχόμενες ζημιές, μπορεί η πολυπλοκότητα των χώρων να πολλαπλασιάζει τον κίνδυνο, μπορεί η χρήση flash να προκαλέσει μακροπρόθεσμη ζημιά στα έργα τέχνης, ειδικά σε φωτογραφίες ή ευαίσθητα υλικά. Σε μια εποχή όμως, όπως η σημερινή, τεράστιου εκδημοκρατισμού της εικόνας και της τεχνολογίας, νέων πολιτισμικών συμπεριφορών, αλλά και μια εποχή όπου μια ανανεωμένη ηθική δεοντολογία θέτει διαρκώς τους φορείς του πολιτισμού ενώπιον αποφάσεων αναφορικά με κάθε επίπεδο λειτουργίας τους, η διαχείριση των selfies, και μαζί η διαχείριση των ομάδων στις οποίες τα μουσεία προσβλέπουν για τη διεύρυνση του κοινού τους, αποτελεί μια ακόμη απόφαση κάθε μουσείου ξεχωριστά.
Ειδικά σε ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης, που θεωρείται ένας ιδιαίτερα ζωντανός, προσβάσιμος και ανοιχτός σε νέες εμπειρίες χώρος, η διαχείριση αυτή είναι μια μεγάλη πρόκληση. Θεωρώ πως είναι σχεδόν ανεδαφικό να αγνοήσει κανείς τις νέες συμπεριφορές ειδικά του νεανικού κοινού και εκεί είναι σκόπιμο να βρεθούν οι τρόποι που διασφαλίζουν τόσο την εμπλοκή του κοινού με τα έργα και το καλλιτεχνικό αντικείμενο όσο και τον σεβασμό στον πνευματικό χαρακτήρα της καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Η ασφάλεια είναι αδιαπραγμάτευτη προτεραιότητα, αλλά στόχος και χρέος μας είναι αφενός να αντιληφθούμε το πλαίσιο των αναγκών που εξυπηρετούν οι selfies, αφετέρου να βρούμε πρακτικές λύσεις που να επιτρέπουν τη γόνιμη αλληλεπίδραση του κοινού με την τέχνη χωρίς να διακυβεύεται η ακεραιότητα των εκθεμάτων.
