«Ηθική αποτυχία και θανατηφόρα αμέλεια» χαρακτήρισε τη μη επίτευξη περιορισμού της υπερθέρμανσης του πλανήτη στον 1,5°C ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ στην εναρκτήρια συνεδρίαση της συνόδου κορυφής των παγκόσμιων ηγετών στο Μπελέμ του Αμαζονίου. Μιας σύναξης για σύγχρονους Δον Κιχώτες που επιμένουν να πολεμούν έναν εχθρό αόρατο, αμφισβητούμενο και όμως απολύτως υπαρκτό: την κλιματική κατάρρευση. Με τα δάση να αποψιλώνονται, τους πάγους να λιώνουν και τις θερμοκρασίες να σπάνε ιστορικά ρεκόρ, οι εκκλήσεις για δράση επαναλαμβάνονται σχεδόν τελετουργικά εδώ και δεκαετίες. Κι όμως, οι μεγάλοι ρυπαντές απουσιάζουν, οι ισχυροί διστάζουν και οι υποσχέσεις ανακυκλώνονται.
Μέσα σε αυτό το παράδοξο, ο Αντόνιο Γκουτέρες καλεί τις χώρες να επιδείξουν ηγετικό ρόλο στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. «Μπορούμε να επιλέξουμε να ηγηθούμε ή να οδηγηθούμε στην καταστροφή» ανέφερε σε ένα κάλεσμα όχι απλά σε πολιτική στάση, αλλά σε μια ηθική απόφαση.
Περίπου πενήντα αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων αποδέχθηκαν την πρόσκληση του προέδρου της Βραζιλίας Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα να φθάσουν στην όχι και τόσο γνωστή πόλη του Αμαζονίου λίγες μέρες πριν από την έναρξη της 30ής Διάσκεψης του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή, COP30 (10-21 Νοεμβρίου). Από τον κατάλογο απουσιάζουν οι ηγέτες τεσσάρων από τις πέντε πιο ρυπογόνες οικονομίες στον κόσμο – Κίνα, Ηνωμένες Πολιτείες, Ινδία και Ρωσία. Μάλιστα σε αντίθεση με τις υπόλοιπες, η κυβέρνηση των ΗΠΑ η οποία αρνείται την κλιματική αλλαγή, επέλεξε να μην εκπροσωπηθεί στις συνομιλίες. Κάποιοι πάντως υποστηρίζουν ότι η απουσία των ΗΠΑ μπορεί να επιτρέψει στις χώρες να συζητήσουν τρόπο δράσης χωρίς έναν μόνο παίκτη να καθορίζει το αποτέλεσμα.
Οι ακτιβιστές
Εξω από τον χώρο της διάσκεψης – ο οποίος βρίσκεται ακόμη υπό κατασκευή ενόψει της επίσημης έναρξης της συνόδου τη Δευτέρα – μια μικρή ομάδα αυτοχθόνων έκανε πορεία σε κύκλο, τραγουδώντας και καλώντας για την προστασία των δασών του κόσμου και των λαών που ζουν σε αυτά. Νηοπομπή με αυτόχθονες ηγέτες και ακτιβιστές, η οποία κατέπλεε μέσω των ποταμών της λεκάνης του Αμαζονίου για να φτάσει στη διάσκεψη, καθυστέρησε και δεν θα φθάσει πριν από την επόμενη εβδομάδα.
Η επιλογή του Μπελέμ, μιας πόλης 1,4 εκατ. κατοίκων, οι μισοί από τους οποίους ζουν σε φαβέλες, αποδείχθηκε αμφιλεγόμενη λόγω των περιορισμένων υποδομών της, που πέραν του υψηλού κόστους ταξιδιού για μικρές αντιπροσωπείες οδήγησε –σύμφωνα με καταγγελίες – ακόμη και σε αποψίλωση δασών προκειμένου να κατασκευαστούν οδικές αρτηρίες και δίκτυα, για… καλό σκοπό.
Διάσωση της συνεργασίας
Για τη βραζιλιάνικη προεδρία, σκοπός είναι να διασωθεί η διεθνής συνεργασία δέκα χρόνια μετά τη Συμφωνία του Παρισιού, την ώρα που ο ΟΗΕ παραδέχεται πλέον επίσημα ότι η αύξηση της θερμοκρασίας τα επόμενα χρόνια αναμένεται να υπερβεί τον στόχο του 1,5°C σε σύγκριση με την προβιομηχανική περίοδο.
«Αρκετά με τα λόγια, ήρθε η ώρα να εφαρμόσουμε όσα έχουμε συμφωνήσει», δήλωσε ο Λούλα, με τη χώρα του να παρουσιάζει ένα ταμείο για την προστασία των δασών μαζί με τη δέσμευση για τετραπλασιασμό της παραγωγής «βιώσιμων» καυσίμων.
«Χρειαζόμαστε έναν οδικό χάρτη για να σχεδιάσουμε έναν δίκαιο τρόπο για να ανατρέψουμε την αποψίλωση των δασών, να ξεπεράσουμε τα ορυκτά καύσιμα και να κινητοποιήσουμε τους πόρους που απαιτούνται για αυτούς τους στόχους», είπε, προειδοποιώντας ότι «εξτρεμιστικές δυνάμεις» διαδίδουν ψέματα για την κλιματική αλλαγή για πολιτικό όφελος.
Αρκετές χώρες θέλουν επίσης να επεκτείνουν τις δεσμεύσεις τους για τη μείωση των εκπομπών μεθανίου, εκ των αερίων που ευθύνονται για το φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Επένδυση 100 εκατ. δολ.
Ο πρώην δήμαρχος της Νέας Υόρκης και δισεκατομμυριούχος Μάικλ Μπλούμπεργκ ανακοίνωσε χθες μια επένδυση 100 εκατομμυρίων δολαρίων για την ενίσχυση της συλλογής δεδομένων παρακολούθησης μεθανίου από ένα παγκόσμιο δίκτυο δορυφόρων.
Μέρος των αναπτυσσόμενων χωρών παραμένει δυσαρεστημένο μετά τη συμφωνία που επιτεύχθηκε με κόπο πέρυσι στο Μπακού για τη χρηματοδότηση της κλιματικής αλλαγής και θέτουν το ζήτημα ξανά στο τραπέζι. «Δεν πρόκειται για φιλανθρωπία, είναι αναγκαιότητα», υπογραμμίζουν.
Γεμάτο πρόγραμμα
Οι παγκόσμιοι ηγέτες που έφθασαν στην άκρη του τροπικού δάσους του Αμαζονίου έχουν ένα ασφυκτικά γεμάτο πρόγραμμα με ομιλίες, διμερείς συναντήσεις και εκτεταμένες θεματικές συνεδρίες.
Το ευρωπαϊκό δίδυμο Αντόνιο Κόστα και Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν μοίρασαν τον χρόνο τους στην ολομέλεια των ηγετών προκειμένου οι παρευρισκόμενοι να μην ακούσουν το ίδιο μήνυμα δύο φορές. Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου επέλεξε τη χθεσινή θεματική συνεδρία «Κλίμα και Φύση: Δάση και Ωκεανοί», ενώ η πρόεδρος της Κομισιόν ανέλαβε τις σημερινές συνεδρίες για την ενεργειακή μετάβαση και την απανθρακοποίηση της βιομηχανίας.
Οι κυβερνήσεις της ΕΕ κατέληξαν σε μια ασαφή, της τελευταίας στιγμής, συμφωνία για τους κλιματικούς στόχους του μπλοκ για το 2035 και το 2040 νωρίς την Τετάρτη, έπειτα από σχεδόν 24 ώρες διαπραγματεύσεων.
Νέο ιστορικό ρεκόρ για τις συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα
Το 2025 εξελίσσεται σε μία ακόμη οριακή καμπή καθώς ο κόσμος βυθίζεται στην κλιματική κρίση: αναμένεται να καταγραφεί ως η δεύτερη ή τρίτη πιο θερμή χρονιά στην Ιστορία, επιβεβαιώνοντας ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη δεν αποτελεί πλέον μελλοντική απειλή, αλλά πραγματικότητα. Σύμφωνα με έκθεση του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού (ΠΜΟ), τα έντεκα τελευταία χρόνια (2015 έως 2025) είναι τα θερμότερα από τα 176 χρόνια που υπάρχουν μετεωρολογικά αρχεία, και τα τρία τελευταία καταλαμβάνουν τις πρώτες θέσεις, με τη θερμοκρασία να έχει υπερβεί κατά 1,42°C τον μέσο όρο της προβιομηχανικής περιόδου. Παρότι το φαινόμενο Ελ Νίνιο έχει υποχωρήσει, οι θερμοκρασίες παραμένουν σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα, αντανακλώντας τη συνεχή αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, κυρίως από την καύση ορυκτών καυσίμων.
Οι συγκεντρώσεις CO2 έφτασαν σε νέο ιστορικό ρεκόρ, οδηγώντας σε ταχεία υπερθέρμανση των ωκεανών, οι οποίοι απορροφούν το 90% της πλεονάζουσας θερμότητας. Αυτό επιφέρει ανησυχητικές επιπτώσεις: ενίσχυση τροπικών καταιγίδων, απώλεια θαλάσσιας ζωής, επιτάχυνση της τήξης πολικών πάγων και ταχύτερη άνοδο της στάθμης της θάλασσας, η οποία έχει σχεδόν διπλασιαστεί τα τελευταία 30 χρόνια. Η κατάσταση οδηγεί σε αυξημένη συχνότητα και ένταση ακραίων φαινομένων παγκοσμίως – από τυφώνες και πλημμύρες έως καύσωνες και πυρκαγιές –, προκαλώντας ανθρώπινες απώλειες και τεράστιες οικονομικές ζημιές.
Ζοφερή εικόνα
Στο νήμα πριν από την έναρξη εργασιών της ετήσιας συνόδου για το κλίμα στη Βραζιλία, τρεις δεκαετίες μετά την πρώτη ετήσια παγκόσμια διάσκεψη, τα δεδομένα που καταγράφουν την πρόοδο στη μάχη κατά της υπερθέρμανσης του πλανήτη παρουσιάζουν μια ζοφερή εικόνα.
Παρά τα χρόνια διαπραγματεύσεων, δεσμεύσεων και συνόδων κορυφής, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έχουν αυξηθεί κατά ένα τρίτο από εκείνη την πρώτη συνάντηση, η κατανάλωση ορυκτών καυσίμων συνεχίζει να αυξάνεται και οι παγκόσμιες θερμοκρασίες βρίσκονται σε πορεία υπέρβασης των ορίων, με τους επιστήμονες να προειδοποιούν ότι θα προκαλέσουν καταστροφικές επιπτώσεις στον πλανήτη. Ειδικοί αναρωτιούνται αν τελικά «αποτυγχάνει η παγκόσμια διπλωματία για το κλίμα» ή «μήπως οι συναντήσεις έχουν αποδώσει με τρόπους που τα απλά δεδομένα δεν μπορούν να αποτυπώσουν».
Σημαντική αύξηση
Οι παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έχουν αυξηθεί σημαντικά από το 1995, κάτι που – αν και σε ποσοστό μικρότερο από την αύξηση των τριών προηγούμενων δεκαετιών – δείχνει μια πορεία ασύμβατη με τη σταθεροποίηση του κλίματος. Ταυτόχρονα, η κατανάλωση ορυκτών καυσίμων – η βασική πηγή εκπομπών – παραμένει επίμονα υψηλή, λόγω της οικονομικής ανάπτυξης και πιο πρόσφατα της ενεργειακής ζήτησης των κέντρων δεδομένων που τροφοδοτούν την τεχνητή νοημοσύνη.
Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας προβλέπει ότι η ζήτηση για άνθρακα – ένα από τα πλέον ρυπογόνα καύσιμα – θα παραμείνει κοντά σε ιστορικά υψηλά έως το 2027, καθώς η αυξανόμενη ζήτηση στην Κίνα, την Ινδία και άλλες αναπτυσσόμενες χώρες αντισταθμίζει τις μειώσεις αλλού. Στον αντίποδα, η υιοθέτηση της ηλιακής και αιολικής ενέργειας έχει επιταχυνθεί, οι πωλήσεις ηλεκτρικών οχημάτων έχουν εκτοξευθεί παγκοσμίως και η ενεργειακή αποδοτικότητα έχει βελτιωθεί.
Καθαρή ενέργεια
Οι παγκόσμιες επενδύσεις στην καθαρή ενέργεια έφτασαν τα 2,2 τρισεκατομμύρια δολάρια πέρυσι, ξεπερνώντας το 1 τρισεκατομμύριο δολάρια που επενδύθηκε στα ορυκτά καύσιμα.
Η συζήτηση που θα ανοίξει τη Δευτέρα έχει ξεχωριστή σημασία. Οπως υπογραμμίζεται στην έκθεση του ΠΜΟ, η κλιματική κρίση είναι παγκόσμια και έχει προκαλέσει χιλιάδες θανάτους, εκατοντάδες χιλιάδες εκτοπισμένους και ζημιές ύψους εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων – χωρίς να υπολογίζονται οι επιπτώσεις στην τροφή, στο νερό, στην ενέργεια, στην εκπαίδευση και στην εργασία. Ωστόσο, καταστροφές αποφεύχθηκαν χάρη στην ανάπτυξη συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης. Ο ΠΜΟ σημειώνει ότι ο αριθμός των χωρών που διαθέτουν τέτοια συστήματα υπερδιπλασιάστηκε από το 2015, περνώντας από 56 σε 119 το 2024.
Παρά τις ανατροπές στις ΗΠΑ, η Συμφωνία του Παρισιού – ίσως η μεγαλύτερη επιτυχία της διαδικασίας των COP – εξακολουθεί να έχει τη σημασία της. Οπως επισημαίνει δημοσίευμα της «Monde», η τύχη της Συμφωνίας θα βρεθεί στο επίκεντρο της 30ής Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Κλίμα. Δέκα χρόνια μετά την υιοθέτησή της, ο απολογισμός είναι ανάμεικτος: από τη μια περιόρισε την προβλεπόμενη υπερθέρμανση, από την άλλη οι εκπομπές εξακολουθούν να αυξάνονται και το όριο του +1,5°C θεωρείται πλέον «εκτός εμβέλειας».
Επιπλέον η Συμφωνία χρησιμοποιείται και ως νομικό εργαλείο: πολλές κυβερνήσεις έχουν καταδικαστεί για «κλιματική αδράνεια», ενώ διεθνή δικαστήρια αναγνωρίζουν πλέον την υποχρέωση των κρατών να προστατεύουν το κλίμα.
Στα «μείον» υπολογίζεται η διαδικασία λήψης αποφάσεων με συναίνεση, που απαιτεί ομοφωνία από σχεδόν 200 χώρες και δέχεται έντονη κριτική, με αποτέλεσμα να υπογραμμίζεται η ανάγκη για συστημική μεταρρύθμιση.
