Το «Γεύμα στη χλόη», ο πίνακας του Εντουάρ Μανέ που είχε προκαλέσει το ακαδημαϊκό κατεστημένο της τέχνης στη Γαλλία του 19ου αιώνα, «δικάστηκε» στο Μουσείο Ορσέ στο Παρίσι. Την περασμένη Πέμπτη το Ορσέ οργάνωσε την εικονική δίκη του συγκεκριμένου έργου για να ξεκλειδώσει τα μυστικά του, να σταθμίσει την υποδοχή του στο σύγχρονο κοινό, αλλά και να δημιουργήσει μία διαφορετική εμπειρία με σκοπό την προσέλκυση περισσότερων επισκεπτών στους χώρους του.
Και έγιναν όλα όπως σε μία αίθουσα δικαστηρίου. Με το σώμα των δικαστών, των συνηγόρων και του δημόσιου κατήγορου ντυμένους σύμφωνα με την ιδιότητά τους και το κοινό να παρακολουθεί την ιστορία του «κατηγορούμενου».
«Ασεμνη αναστάτωση»
Δηλαδή του «Γεύματος στη χλόη» που ανήκει στη συλλογή του Μουσείου Ορσέ και το οποίο ο ζωγράφος του Εντουάρ Μανέ το 1863 το παρουσίασε στην έκθεση Salon des Refusés (οι ανατρεπτικοί και προκλητικοί για τα γούστα της Ακαδημίας καλλιτέχνες παρουσίαζαν σε εκείνη τη διοργάνωση τα έργα τους όπου δέχονταν συχνά σκληρή κριτική από το κοινό) όπου ξεκρεμάστηκε και κρεμάστηκε ξανά, καθώς όπως έλεγαν τότε η «φασαρία των χρωμάτων» του προκάλεσε μια άνευ προηγουμένου «άσεμνη αναστάτωση».
Σε αυτή τη σκηνοθετημένη από τον ζωγράφο σκηνή ενός πικ νικ με φόντο τη βλάστηση, μια γυμνή γυναίκα, καθισμένη ανάμεσα σε ντυμένους άντρες, κοιτάζει τον θεατή και το βλέμμα της θέτει ερωτήματα. Στο βάθος, μία λουόμενη καλύπτει το σώμα της με λευκό πέπλο.
Ο γάλλος κοινωνιολόγος Πιερ Μπουρντιέ στις παραδόσεις του στο Κολέγιο της Γαλλίας (1998-2000) αναφέρθηκε στον συγκεκριμένο πίνακα του Μανέ μιλώντας για «συμβολική επανάσταση». Ο Μπουρντιέ θεωρεί ότι ο Μανέ δεν είναι απλώς ένας καινοτόμος ζωγράφος, αλλά αυτός που συνεισφέρει στη γένεση ενός νέου αυτόνομου πεδίου στην τέχνη, ενός πεδίου στο οποίο οι παλιές ακαδημαϊκές νόρμες χάνουν το μονοπώλιό τους στο να καθορίσουν τι είναι «καλή τέχνη», τι θεωρείται αποδεκτό ή αποκλεισμένο, ποιοι οι κανόνες μορφής και περιεχομένου.
Στην ηλεκτρονική έκδοση Musee d’ Orsay Magazine διαβάζουμε ότι εκτός από τις ενστάσεις για τη λανθασμένη προοπτική του ο πίνακας προκάλεσε σοκ όταν δημιουργήθηκε εξαιτίας της ρεαλιστικής απόδοσης των γυμνών σωμάτων, τα οποία απείχαν από τη ζωγραφική παράδοση της εξιδανίκευσής τους στα έργα με ιστορικά και μυθολογικά θέματα. Η γυμνή γυναίκα που ποζάρει, η Victorine Meurent, ζωγράφος η ίδια, ήταν το αγαπημένο μοντέλο του Μανέ. «Σε αντίθεση με τη γυναίκα ως αντικείμενο, αυτή η καλλιτέχνις, ελεύθερη και άνετη με το σώμα της, το δείχνει όπως είναι», εξηγεί η Κάρλα Τομέ, υπεύθυνη προγραμματισμού στο Μουσείο Ορσέ.
Σήμερα το έργο μπορεί να ενοχλεί; Μήπως όμως είναι διαφορετικές οι κατηγορίες που διατυπώνονται εναντίον του; Αν και δεν πρόκειται για πραγματική νομική υπόθεση, η «δίκη» στο Μουσείο Ορσέ οργανώθηκε με στόχο να αναδυθούν οι έννοιες της αισθητικής, της ηθικής, της ιστορίας της τέχνης και των σύγχρονων κοινωνικών ευαισθησιών. Η σύγκρουση ανάμεσα στην ακαδημαϊκή παράδοση και την καινοτομία της τέχνης ήταν ο πυρήνας της δίκης.
Oι συνήγοροι
Κατά τη διάρκεια αυτού του θεάματος φοιτητές της Γαλλικής Ομοσπονδίας Διαλόγου και Λόγου ανέλαβαν ρόλους συνηγόρων. Η Isolde Pludermacher, συντηρήτρια των έργων στο Μουσείο Ορσέ και ειδική στη μελέτη του Μανέ, συνέβαλε ως εμπειρογνώμονας, φωτίζοντας τα ιστορικά συμφραζόμενα, το καλλιτεχνικό πλαίσιο και τις διαδρομές πρόσληψης. Παράλληλα, η συμμετοχή της «Fondation des Femmes» – μιας οργάνωσης που εργάζεται για την ισότητα των φύλων – παραστάθηκε για να υπογραμμίσει τα κοινωνικά αιτήματα και να εντείνει τη συζήτηση γύρω από τον γυναικείο ρόλο, το βλέμμα στο γυναικείο σώμα και τις αλλαγές στο πεδίο της δημόσιας τέχνης.
Ετσι η δίκη λειτούργησε ως ένα είδος «σχολείου του βλέμματος», σημειώνει η «Liberation». Οχι για να καταδικάσει ή να αθωώσει τον καλλιτέχνη ή το έργο, αλλά για να προκαλέσει το κοινό να συμμετάσχει ενεργά στην ερμηνεία. Μέσα από τις αντιπαραθέσεις των πλευρών, οι θεατές κλήθηκαν να σχηματίσουν τη δική τους κρίση, εξετάζοντας επιχειρήματα, ιστορική γνώση και σύγχρονες αξίες, προκειμένου να γίνουν συμμέτοχοι στη διευκρίνιση σύγχρονων νοημάτων.
