Τι συμβαίνει όταν ένας λογοτεχνικός ήρωας εγκαταλείπει τη θαλπωρή της σελίδας του και διεκδικεί ρόλο στη σκηνή; Οταν οι λέξεις που κάποτε ψιθυρίστηκαν μονάχα σ’ ένα αναγνωστικό μυαλό, αποκτούν σώμα, φωνή, βλέμμα, παύσεις και σιωπές; Στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών, ένας ξεχωριστός κύκλος παραστάσεων φέρνει στο προσκήνιο αυτή την εύθραυστη αλλά συναρπαστική μετάβαση από τη λογοτεχνία στο θέατρο. Βιβλία αγαπημένα ή αιφνιδιαστικά, ιστορίες γνώριμες ή λησμονημένες μεταμορφώνονται επί σκηνής μέσα από τη ματιά σκηνοθετών και ηθοποιών που αναμετρώνται με το αόρατο της εσωτερικότητας της γραφής. Στη «Σκηνή των βιβλίων», όπως ονομάζεται ο συγκεκριμένος κύκλος που έρχεται στην Πειραιώς 260, οι λέξεις αποκτούν κίνηση και οι φανταστικοί κόσμοι της ανάγνωσης μετατρέπονται σε ζωντανές εμπειρίες θεάτρου. Μια πρόσκληση όχι μόνο να δούμε, αλλά να ξαναδιαβάσουμε με τα μάτια της δραματικής τέχνης.
«Μητροφάγο»
Η λεπτή γραμμή που χωρίζει τη ζωή από τον θάνατο
Η αυλαία άνοιξε στις 13 Ιουνίου με το «Μητροφάγο», ένα έργο βασισμένο στο βιβλίο του Ρόκε Λαράκι που μετέφερε στη σκηνή η Ιώ Βουλγαράκη. Η αφήγηση τοποθετήθηκε στο 1907, σ’ ένα σανατόριο στις παρυφές του Μπουένος Αϊρες, όπου μια ομάδα ανδρών γιατρών προχώρησε σ’ ένα ακραίο και απάνθρωπο πείραμα. Σκοπός τους ήταν να αγγίξουν τη λεπτή γραμμή που χωρίζει τη ζωή από τον θάνατο. Με πρώτες ύλες τον κυνισμό, το μαύρο χιούμορ και την αίσθηση του τρόμου που βαθαίνει τη σκηνή, η σκηνοθέτρια ζωντάνευσε το αποπνικτικό σύμπαν χωρίς διέξοδο του Λαράκι για να φωτίσει έναν τόπο όπου η εξουσία είναι σταθερά ανδρική και η ηθική εύκολα παραμερίζεται. Η Ιώ Βουλγαράκη, γνωστή για τον προβληματισμό της γύρω από τα ζητήματα φύλου, τοποθέτησε τους ηθοποιούς Δημήτρη Δρόσο, Μαργαρίτα Κλάγκου, Νικόλα Παπαδομιχελάκη, Διονύση Πιφέα, Αινεία Τσαμάτη, Νικόλα Χανακούλα και Χριστίνα Χριστοδούλου στο κέντρο μιας θεατρικής μεταφοράς για τη σημερινή κοινωνία. Εφτιαξε μια αιχμηρή σάτιρα της πατριαρχικής κουλτούρας, εμπλουτισμένη με ποιητικές στιγμές και σκοτεινή φαντασία.
«Σωτηρία»
Μέσα στον λαβύρινθο της κατανάλωσης
Βασισμένη στη συλλογή διηγημάτων της Χαράς Ρόμβη είναι η «Σωτηρία» σε σκηνοθεσία Θανάση Δόβρη που ανεβαίνει από σήμερα έως τις 21 Ιουνίου στην Πειραιώς 260. Η διασκευή αναδεικνύει την απλή μα ευρηματική ιστορία μιας γυναίκας που μένει κλεισμένη κατά λάθος σ’ ένα σουπερμάρκετ. Μέσα στον λαβύρινθο της κατανάλωσης, ανάμεσα σε στοίβες προϊόντων, ακαθόριστους ήχους και αδιόρατες σκιές, η ηρωίδα ξεκινά μια αναμέτρηση με το παρελθόν, τους φόβους και τα τραύματά της. Η μοναξιά και η αμηχανία της κατάστασης τη φέρνουν πρόσωπο με πρόσωπο με τον ίδιο της τον εαυτό, ανασύροντας μνήμες και εικόνες μιας Ελλάδας που όλοι αναγνωρίζουμε, των δεκαετιών 1980 και 1990. Ο Θανάσης Δόβρης με χιούμορ, αυτοσαρκασμό και λεπτή ειρωνεία προσεγγίζει το θέμα σαν ένα υπαρξιακό θεατρικό παιχνίδι, με κεντρικό πρόσωπο τη Μαρία Παρασύρη.
«Σαρμάντζα»
Από τους ρυθμούς του πένθους στην παραληρηματική εκτόνωση
Από 26 έως 28 Ιουνίου, έρχεται η «Σαρμάντζα» σε σκηνοθεσία της Ελενας Μαυρίδου. Η παράσταση στηρίζεται σε επιλεγμένα κείμενα από τη σειρά διηγημάτων «Ωπα – ώπα, μπλάτιμοι» και «Κακό ανήλιο» του Κωνσταντίνου Δομηνίκ. Ενας από τους πιο ενδιαφέροντες νεότερους πεζογράφους με ρίζες από την Πιερία, δίνει φωνή σ’ έναν κόσμο όπου το λαϊκό και το φανταστικό μπερδεύονται με όχημα την ιδιωματική γλώσσα του τόπου του. Κι αυτή ακριβώς η ιδιαιτερότητα γίνεται η βάση πάνω στην οποία η σκηνοθέτρια χτίζει το θεατρικό της αφήγημα. Η δράση εκτυλίσσεται σ’ έναν συμβολικά φορτισμένο χώρο, σχεδόν ιεροτελεστικό, όπου το σώμα του ηθοποιού γίνεται όχημα της συλλογικής μνήμης. Ο Γιάννης Τσορτσέκης υποδύεται έναν γιο που στέκεται μπροστά στον φρεσκοσκαμμένο τάφο της μητέρας του στο απομονωμένο σημείο του νεκροταφείου που είναι γνωστό ως Σαρμάντζα, εξαιτίας της ελαφριάς του κλίσης. Εκεί, μέσα στη μυστηριακή ατμόσφαιρα που δημιουργούν η μουσική του Γιώργου Μαυρίδη και η σκηνική εγκατάσταση του Πάρη Μέξη, συντελείται μια τελετουργική εξέλιξη του ήρωα που από τους ρυθμούς του πένθους και της περισυλλογής καταλήγει σταδιακά σε μια παραληρηματική εκτόνωση.
«Πόλη των τυφλών»
Μια αλληγορική ιστορία πανδημικής τύφλωσης
Με την «Πόλη των τυφλών», μια παράσταση που εμπνέεται από το εμβληματικό μυθιστόρημα «Περί τυφλότητας» του νομπελίστα Ζοζέ Σαραμάγκου, σε θεατρική διασκευή του Σάιμον Στίβενς, επιστρέφει στο Φεστιβάλ Αθηνών η Εμιλυ Λουίζου. Από 5 έως 8 Ιουλίου, φέρνει στη σκηνή μια αλληγορική ιστορία πανδημικής τύφλωσης σαν ένα σπαρακτικό κι επίκαιρο σχόλιο για την ανθρώπινη συνθήκη, τον φόβο και την κοινωνική κατάρρευση, σε παγκόσμια πρεμιέρα. Οι ηθοποιοί Τζωρτζίνα Δαλιάνη, Νεφέλη Κουρή, Νέστορας Κοψιδάς, Λευτέρης Πολυχρόνης, Αιμιλιανός Σταματάκης και Κωνσταντίνα Τάκαλου βυθίζονται σε μια ατμόσφαιρα που θυμίζει ψυχολογικό θρίλερ, βιώνοντας τον χώρο του εγκλεισμού μαζί με την ανάγκη για επαφή. Η μουσική και η κίνηση λειτουργούν ως οργανικά στοιχεία της σκηνοθεσίας, συνοδεύοντας μια συλλογική αφήγηση που καλεί τους θεατές σε ένα αλλόκοτο αλλά αποκαλυπτικό ταξίδι από την πλήρη τύφλωση στο ενδεχόμενο του φωτός.
«Μπουμπουλίνας 18»
Σύμβολο αντίστασης και επιθυμία για ελευθερία
Τη φωνή μιας γυναίκας που υπέστη βασανιστήρια κατά τη διάρκεια της δικτατορίας αλλά που τόλμησε να μιλήσει όταν πολλοί σιωπούσαν φέρνει στο προσκήνιο το «Μπουμπουλίνας 18», έργο βασισμένο στο συγκλονιστικό αυτοβιογραφικό κείμενο της Κίττυς Αρσένη. Από 13 έως 16 Ιουλίου, η Σοφία Καραγιάννη μετατρέπει την προσωπική αφήγηση – μαρτυρία της νεαρής τότε ηθοποιού σε ζωντανό θεατρικό έργο, τιμώντας παράλληλα τον Μίκη Θεοδωράκη, του οποίου τα τραγούδια στάθηκαν αφορμή για τη σύλληψη της γυναίκας. Η παράσταση παρουσιάζει τα ψυχικά και σωματικά βιώματα της Αρσένη, χρησιμοποιώντας σκηνικά στοιχεία τα οποία αναδεικνύουν τη σύγχυση και τη σύγκλιση του κελιού με το καμαρίνι, έναν χώρο μνήμης, πόνου και αποκάλυψης. Το ηχητικό μοτίβο που κάνει τον Μίκη Θεοδωράκη να πλανάται στον χώρο συντροφεύει την ιστορία και μετατρέπεται σε σύμβολο αντίστασης αλλά κι επιθυμία για ελευθερία. Το κείμενο παρουσιάζεται σε μορφή μονολόγου, ερμηνευμένο από την Αμαλία Αρσένη, ανιψιά της συγγραφέως.
«Χορτοφάγος»
Η εξέγερση μιας γυναίκας απέναντι στην ασφυκτική κοινωνία
Η «Χορτοφάγος» της Ντάρια Ντεφλοριάν παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα από 13 έως 15 Ιουλίου, βασισμένη στο βραβευμένο με Νομπέλ Λογοτεχνίας μυθιστόρημα της Χαν Γκανγκ. Ενα έργο βαθιά υπαρξιακό και συμβολικό, φέρνει στο φως τη σιωπηλή εξέγερση μιας γυναίκας απέναντι στην ασφυκτική κοινωνική κανονικότητα και τη βία – εξωτερική και εσωτερική. Η Ντεφλοριάν, η οποία εμφανίζεται και η ίδια στη σκηνή, σκηνοθετεί ένα ιδιότυπο ταξίδι μεταμόρφωσης που συνδυάζει ρεαλισμό και όνειρο, αποκαλύπτοντας τις ρωγμές κάτω από την επιφάνεια της καθημερινότητας. Η βασική της ηρωίδα είναι μια γυναίκα που ζει στη Σεούλ μια ήσυχη και προβλέψιμη ζωή, αλλά αποφασίζει να πετάξει όλο το κρέας από το σπίτι της όταν βλέπει ένα τρομακτικό, γεμάτο αίμα όνειρο. Η απόφασή της προκαλεί αναστάτωση στην οικογένειά της αφού δεν μπορούν να κατανοήσουν την επιλογή της να γίνει χορτοφάγος και σταδιακά στρέφονται εναντίον της καθώς οι πράξεις της γίνονται αινιγματικές και ανησυχητικές για τους άλλους. Η θεατρική μεταφορά του μυθιστορήματος της Χαν Γκανγκ είναι μια ποιητική και σκοτεινή αλληγορία για τη βία κάθε μορφής, παντρεμένη με την ευαισθησία, τη φαντασία και τις ονειρικές μα και παράλογες εικόνες που χαρακτηρίζουν τη δουλειά της Ντεφλοριάν.
Η σκηνοθέτρια, που αποτελεί μία από τις πιο ευρηματικές μορφές της σύγχρονης ευρωπαϊκής σκηνής, μιλώντας στη Μαριέττα Ανδριοπούλου Καπέλλα και εξηγώντας τους λόγους που την ώθησαν στη θεατρική μεταφορά του βιβλίου, σχολίασε: «Από την πρώτη κιόλας ανάγνωση, το μυθιστόρημα της Χαν Γκανγκ μού κέντρισε το ενδιαφέρον για τουλάχιστον δύο λόγους. Αρχικά, η νοτιοκορεάτισσα συγγραφέας έχει έναν τρόπο να προσεγγίζει το ζήτημα της βίας με πολύ σκληρούς όρους. Την ίδια στιγμή, όμως, προσφέρει μια πιθανή – έστω και πλασματική – διέξοδο, εκείνη της “φυτικής” οδού, που ενώ δεν μπορεί κανείς εύκολα να την καταλάβει, μας υποδεικνύει πόσο πολύ οφείλουμε να πάρουμε απόσταση, ως ανθρώπινα όντα, από τις μεγάλες και μικρές πράξεις βίας που ασκούμε ο ένας στον άλλον καθημερινά. Επειτα με γοήτευσε η εν δυνάμει θεατρική μορφή που ήδη υπαινίσσεται το έργο: η πρωταγωνίστρια μας παρουσιάζεται μέσα από τις αφηγήσεις τριών άλλων φωνών, μία σε κάθε κεφάλαιο (ο σύζυγος, ο κουνιάδος, η αδερφή), όπως συμβαίνει κατ’ αναλογίαν στο αριστούργημα του Ακίρα Κουροσάβα “Ρασομόν”, όπου η αλήθεια ενός συμβάντος αμφισβητείται συνεχώς από διαφορετικούς μάρτυρες. Πρόκειται για ένα κείμενο γεμάτο εικόνες που δεν μπορείς να ξεχάσεις».
«Τα χρόνια»
Ενα στοχαστικό ταξίδι στη μνήμη
Για πρώτη φορά στην Ελλάδα, η πολυβραβευμένη σκηνοθέτρια Ελίνε Αρμπο προτείνει μια θεατρική μεταφορά του εμβληματικού έργου της Ανί Ερνό «Τα χρόνια» που χάρισε στη συγγραφέα το Νομπέλ Λογοτεχνίας το 2022. Η παράσταση ανεβαίνει στις 13 και 14 Ιουλίου, εκκινώντας ένα στοχαστικό ταξίδι στη μνήμη, τη γυναικεία ταυτότητα και τις κοινωνικές μεταμορφώσεις του 20ού αιώνα. «Ολες οι εικόνες θα χαθούν. Ο θάνατος σβήνει τα πάντα σε μια στιγμή και εμείς πρέπει να σώσουμε κάτι από τις στιγμές που δεν θα επιστρέψουν ποτέ», γράφει η Ερνό κι αυτή ακριβώς η ανάγκη για διατήρηση της μνήμης μετατρέπεται σε σκηνική εμπειρία. Πέντε γυναίκες αφηγούνται τη ζωή της μιας, μέσα σ’ έναν κόσμο που μεταβάλλεται δραματικά. Η Αρμπο, γνωστή για την κοινωνιολογική της προσέγγιση, αντιμετωπίζει το έργο ως ένα «υλικό ονείρων» και δημιουργεί μια παράσταση που παντρεύει φωτογραφίες, τραγούδια και ντοκουμέντα, φωτίζοντας τη σύνθετη σχέση της γυναίκας με τη σεξουαλικότητα, την κοινωνική τάξη και την ιστορική συγκυρία.
«Η ζωή, τα γηρατειά και ο θάνατος μιας γυναίκας του λαού»
Φόρος τιμής στην εργατική τάξη
Στο πλαίσιο της πλατφόρμας «grape – Greek Agora of Performance» του Φεστιβάλ Αθηνών, παρουσιάζεται από 21 έως 24 Ιουλίου μια συγκινητική θεατρική μεταφορά του έργου του Ντιντιέ Εριμπόν «Η ζωή, τα γηρατειά και ο θάνατος μιας γυναίκας του λαού» που σκηνοθετεί η Σοφία Αντωνίου. Η παράσταση αποτελεί φόρο τιμής στις γυναίκες της εργατικής τάξης και αναδεικνύει τις κοινωνικές και πολιτικές πτυχές μιας ζωής που έμεινε στο περιθώριο. Το κείμενο του γάλλου φιλοσόφου και κοινωνιολόγου, το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα στην Ελλάδα, έχει σαφή αυτοβιογραφική αφετηρία, σκιαγραφώντας το πορτρέτο της μητέρας του, μιας γυναίκας που έζησε στο περιθώριο, φορτωμένης με υποχρεώσεις, αγώνες και διαψευσμένα όνειρα. Η Σοφία Αντωνίου, νεαρή απόφοιτος του Τμήματος Σκηνοθεσίας του Εθνικού Θεάτρου, καταπιάνεται με αυτό, ακολουθώντας έναν ποιητικό και στοχαστικό ρυθμό, δίνοντας έμφαση στη μνήμη και την εμπειρία. Γι’ αυτό επιστρατεύει ώριμους ηθοποιούς όπως οι Ιωάννα Μαυρέα, Περικλής Αλμπάνης, Μάκης Αρβανιτάκης, Εύα Φρακτοπούλου, Μάγδα Λέκκα, Αντώνης Κωνσταντόπουλος και Νικολέτα Κοκκίνου, τους οποίους τοποθετεί σ’ έναν εσωτερικό, σχεδόν ονειρικό χώρο, όπου τα προσωπικά βιώματα μετατρέπονται σε συλλογική εμπειρία.
«Θήβα μοναξιά»
Ενα σπάραγμα λόγου που αιωρείται στον χρόνο
Σε μια εγκαταλελειμμένη επαρχιακή πόλη όπου οι μνήμες μοιάζουν θαμμένες κάτω από μπετόν και ερείπια τοποθετείται το «Θήβα μοναξιά», η νέα παράσταση της Ολιας Λαζαρίζου που παρουσιάζεται στις 4 Ιουλίου στο Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου. Εμπνευσμένο από την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, το κείμενο του πολυβραβευμένου συγγραφέα και σεναριογράφου Κυριάκου Χαρίτου μετατρέπεται σε μια σύγχρονη ποιητική παραλλαγή της. Η σκηνοθεσία δίνει φωνή σε αυτή την «παραλογή» που δεν ακολουθεί χρονική γραμμή, αλλά κινείται ελεύθερα ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν. Το κείμενο μοιάζει με ψίθυρο ή τραγούδι: ένα σπάραγμα λόγου που αιωρείται στον χρόνο. Η παράσταση συνδυάζει έμμετρο και πεζό λόγο με ζωντανή μουσική. Οι ηθοποιοί Ολια Λαζαρίδου, Αλεξάνδρα Καζάζου, Βασίλης Τρυφουλτσάνης, Γιάννης Ψαλλιδάκος δημιουργούν μια ιδιόμορφη μπάντα – μιλούν, τραγουδούν, ψέλνουν – και μας μεταφέρουν σε μια Θήβα που υπάρχει πια μόνο μέσα από τα ίχνη της. Το «Θήβα μοναξιά» συνομιλεί θεματικά και αισθητικά με την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, την οποία σκηνοθετεί ο Ούλριχ Ράσε στην εναρκτήρια παραγωγή του Φεστιβάλ Επιδαύρου.
