Πώς η επισφάλεια στην εργασία απειλεί τη δημοκρατία

Δεν υπάρχει Ελληνας που είτε από προσωπική πείρα ή επαφές, αλλά και από άρθρα στον Τύπο, να μη γνωρίζει πόσο πιο τραγικά είναι τα πράγματα για τον κόσμο της εργασίας, απ' όσο αυτή η τραγικότητα αναγνωρίζεται δημόσια. Ενώ υπάρχουν κι αρκετά εμπεριστατωμένες μελέτες που πιστοποιούν αυτή τη διαπίστωση. Αυτή όμως εδώ η εργασία των τριών μελετητών, του καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Νίκου Παπαδάκη, της δρος Πολιτικών Επιστημών Μαρίας Δρακάκη και της φιλολόγου και υποψήφιας δρος Σοφίας Σαριδάκη, αποκαλύπτει μεθοδικά και με υψηλή ανάλυση το πώς ήταν προ και κατά την πανδημία τα πράγματα στην αγορά εργασίας των νέων 18 έως 29 ετών.

Αφού αρχικά οι τρεις επιστήμονες διευκρινίσουν και διασαφηνίσουν έννοιες όπως απασχολησιμότητα, ευαλωτότητα, ευπάθεια, επισφαλή εργασία και το στα καθ' ημάς και στην Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) ρυθμιστικό τους πλαίσιο, εκτείνουν την έρευνά τους σε δύο μεγάλα επίπεδα. Το πρώτο αφορά την παράθεση μιας σειράς ευρημάτων από εγχώριες αλλά και ευρωπαϊκές έρευνες (Ευρωβαρόμετρο, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωκοινοβούλιο, Eurostat, Eurofount, ΕΛΣΤΑΤ, ΙΝΕ - ΓΣΣΕ) για την επισφαλή εργασία και την κοινωνική ευπάθεια. Στον ευρωπαϊκό μέσο όρο οι έχοντες για διαφόρους λόγους προσωρινή απασχόληση στις ηλικίες 15-24 κινούνταν το 2019 στο 41% (άνδρες) και στο 39,6% (γυναίκες), ενώ οι περισσότεροι ήταν δευτεροβάθμιας και μεταλυκειακής εκπαίδευσης. Στην Ελλάδα ο υπερδιπλασιασμός της μερικής απασχόλησης στις ίδιες περίπου ηλικίες (15-29) σε δέκα χρόνια από το 10,2% το 2010 στο 18,7% το 2019 και το 31% των προσωρινά απασχολουμένων το 2019 (τριπλάσιο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο) είναι εντυπωσιακά. Η διαφορά με τα υψηλά ποσοστά μερικής απασχόλησης στην ΕΕ έγκειται στο ότι στην Ελλάδα σ' αυτήν την ηλικιακή ομάδα κυριαρχεί η μη ηθελημένη μερική απασχόληση (66,4% το 2019). Γενικώς η μη ηθελημένη μερική απασχόληση αφορά τις χώρες με ασθενέστερη οικονομική βάση. Φυσικά μεγαλύτερος είναι και ο κίνδυνος των εργαζομένων σε συνθήκες επισφάλειας να πέσουν κάτω από τα όρια της φτώχειας. Παρά την αντίθετη αίσθηση, και στην Ελλάδα οι ανειδίκευτοι δεν έχουν τα πρωτεία στην επισφαλή εργασία. Εντυπωσιάζει και η αναντιστοιχία των εργασιών που κάνουν οι μερικώς απασχολούμενοι νέοι με τα τυπικά και ουσιαστικά προσόντα τους. Βεβαίως μεγάλη καμπάνα χτυπούν και τα στοιχεία που παρατίθενται για τη lockdown generation. Πάντως στον δείκτη «υποτονικότητα της εργασίας» για τη δεκαετία 2010-2019 που συμπεριλαμβάνει τους ανέργους, τους υποαπασχολουμένους μερικής απασχόλησης και το δυνητικό εργατικό δυναμικό η Ελλάδα με 23,5% είναι στη δεύτερη θέση μετά την Ισπανία με 25,1% και πάνω από την Ιταλία με 21,9%. Αν δούμε τον δείκτη υποτονικότητας όμως στους νέους 15-24 ετών, εδώ είναι το 55,4% των Ισπανών, το 51,1% και το 49,2% των ελλήνων νέων που συμπεριλαμβάνονται σ' αυτόν. Αυτός ο δείκτης αξίζει μεγαλύτερη προσοχή απ' όλους τους άλλους. Αν στα παραπάνω προστεθεί και η αδήλωτη εργασία, «όλα βαίνουν καλώς εναντίον μας» (Γιώργος Σκαμπαρδώνης). Σταματώ εδώ για τα ποσοτικά στοιχεία, γιατί ο κίνδυνος να αδικήσω πολλά εξ αυτών σε τόσο λίγο διαθέσιμο χώρο είναι πολύ μεγάλος, αλλά και γιατί η σύγκριση όλων σχεδόν των ελληνικών δεικτών με τους μέσους ευρωπαϊκούς καταδεικνύει όχι μόνο το πόσο μειονεκτική είναι η θέση των ελλήνων νέων, αλλά και το πόσα ακόμη δεν ξέρει ή θέλει να μην ξέρει το πολιτικό μας σύστημα γι' αυτήν.

Οι συνεντεύξεις των νέων

Το δεύτερο σκέλος της μελέτης δεν είναι «μαχαίρι στο νερό» αλλά στην «καρδιά» του προβλήματος. Εχουμε εδώ τις συνεντεύξεις 30 νέων 18 έως 29 ετών (15 άνδρες και 15 γυναίκες) ανά δέκα από τις Διοικητικές Περιφέρειες Αττικής, Κεντρικής Μακεδονίας και Κρήτης. Αυτό που αυτοί «εξομολογούνται» μπορεί να κλονίσει και τον πλέον φανατικό νεοφιλελεύθερο υποστηρικτή της «ελεύθερης» αγοράς εργασίας. Αξίζει μάλιστα να σκύψει κανείς περισσότερο πάνω στους προβληματισμούς τους που διαλύουν τον συντηρητικό μύθο που θέλει τους νέους να μη θέλουν να δουλέψουν περιμένοντας το μάννα εξ ουρανού. Η μελέτη «βαφτίστηκε» από την απάντηση μιας συνεντευξιαζόμενης, η οποία στην ερώτηση «Ποιοι είναι οι καθοριστικοί παράγοντες για να βρει εργασία κάποιος;» απάντησε «Ο βαθμός απελπισίας». Στην ποιοτική έρευνα εξετάζονται τα είδη επισφαλούς εργασίας, οι ευρύτερες τάσεις στην ευέλικτη και ελαστική εργασία, τα αίτια επιλογής επισφαλούς εργασίας, οι επιπτώσεις της πανδημίας, οι αλλαγές προς το χειρότερο στον σχεδιασμό της βιογραφικής πορείας των νέων, οι απόψεις τους για την Κατάρτιση και την Εργατική Νομοθεσία, οι πολιτικές τους αυτοτοποθετήσεις και το πώς αντιλαμβάνονται το κράτος πρόνοιας και τέλος κατατίθεται και μια σειρά προτάσεων για πολιτικές παρεμβάσεις. Εντυπωσιάζει ο βαθμός ωριμότητας στον τρόπο με τον οποίο αυτοί οι νέοι αντιμετωπίζουν τον κοινωνικό και εργασιακό τους περίγυρο. Δεν θα μπορούσα όμως να πω το ίδιο και για το πώς αντιμετωπίζουν το πολιτικό σύστημα. Εδώ κυριαρχεί η γενικευμένη απαξίωση πολιτικών και πολιτικής. Συνεχές καμπανάκι για τη δημοκρατία.

Εκείνο πάντως που επισκιάζει τα πάντα είναι το τι μηχανεύονται πολλοί εργοδότες για να ιδιοποιηθούν χωρίς να πληρώσουν την εργασία αυτών των ανθρώπων. Το τι «σκαρφίζονται» για να συγκαλύψουν τις απάτες τους κλονίζει και τον πλέον φανατικό οπαδό του νεοφιλελευθερισμού. Το μήνυμα που βγαίνει απ' αυτή τη μελέτη είναι πως το χάος στις εργασιακές σχέσεις απειλεί σοβαρά τη δημοκρατία. Οι τρεις συγγραφείς της δεν θέτουν τον δάκτυλον εις τον τύπον των ήλων, αλλά εις τους ίδιους τους ήλους. Ποιος διατίθεται να «ματώσει» για να αλλάξουν όλα αυτά; Πάντως οι μελετητές έκαναν και με το παραπάνω το επιστημονικό τους χρέος. Απομένει κάποιοι άλλοι να κάνουν το πολιτικό τους. Πυκνός, και με πολιτικά μηνύματα για τους «ευφημισμούς» κάποιων περί των «ελευθεριών», ο πρόλογος του καθηγητή Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Μάνου Σαριδάκη. Εκδοση - πολυεργαλείο.

{1BSYG}Νίκος Παπαδάκης, Μαρία Δρακάκη, Σοφία Σαριδάκη {1BSYG}{2BTIT}Ο βαθμός απελπισίας {2BTIT}{3BEKD}Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 2021, σ. 390{3BEKD}{4BTIM}Τιμή 19 ευρ{4BTIM}ώ