Τα ζωτικά ίχνη ενός αρχαίου πολιτισμού

Στα χώματά της στέκουν όρθιοι οι κίονες του μοναδικού ναού του Διός που σώζεται από τη Μίλητο ως την Αλικαρνασσό, στην αρχαία πόλη Εύρωμο κοντά στο σημερινό Αϊδίνι. Και σε άλλο σημείο του χάρτη της εμφανίζονται οι κίονες από άσσιο ανδεσίτη - με το χαρακτηριστικό κόκκινο χρώμα του - να δεσπόζουν ψηλά στις πλαγιές ενός λόφου που κοιτάζει τη Λέσβο, εκεί όπου είναι απλωμένη η Ασσος. Ανήκουν στον ναό της Αθηνάς Πολιάδας του 6ου αι. π.Χ., ο οποίος λειτουργούσε πριν φτάσει εκεί ο φιλόσοφος και δάσκαλος του Αλεξάνδρου, Αριστοτέλης, και παντρευτεί την Πισιάδα, θετή κόρη του ηγέτη Ερμία. Είναι μια γνωστή-άγνωστη επικράτεια που μέσα στο 2022 θα βρεθεί στο προσκήνιο καθώς φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από μια δύσκολη σελίδα για την ελληνική ιστορία. Ο λόγος για τη Μικρά Ασία, έναν τόπο με ιστορία αιώνων, πολιτισμό με μοναδικά χαρακτηριστικά, μια γη ώσμωσης, συγκερασμού αλλά και επικών συγκρούσεων, για την οποία, αν και έχουμε ακούσει πολλά, δεν τη γνωρίζουμε σε βάθος. Κι είναι αυτή στην οποία επιχειρούν να μας ξεναγήσουν μέσω διαδικτυακών διαλέξεων υπό τον τίτλο «Πόλεις και τόποι στη Μικρά Ασία» οι ιστορικοί Ιόλη Βιγγοπούλου και Δημήτρης Λούπης, χάρη σε μια πρωτοβουλία του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη.

Από τη Θράκη, την Προποντίδα, τη Μυσία και τη Βιθυνία έως την Καππαδοκία και την Κεντρική Μικρά Ασία, οι διαλέξεις που θα ολοκληρωθούν στις 22 Ιουνίου «έχουν ως στόχο να ανακαλύψουμε ποια είναι η σημασία της Μικράς Ασίας για εμάς τους Ελληνες, εστιάζοντας όχι μόνο στην ιστορία και στον πολιτισμό που αναπτύχθηκε εκεί, αλλά και στον τρόπο που επηρέασαν οι κάτοικοί της και μετέπειτα πρόσφυγες τη δημιουργία μιας νέας παράδοσης στην Ελλάδα» εξηγεί ο επικεφαλής ερευνών και ψηφιακών ανθρωπιστικών επιστημών του Ιδρύματος Λασκαρίδη, Κωνσταντίνος Θανασάκης. Σε δική του ιδέα βασίστηκε το εν λόγω πρόγραμμα ομιλιών-ξεναγήσεων, που πλαισιώνονται σε μεγάλο ποσοστό από εικονογραφικό υλικό (περί τις 20.000 εικόνες), το οποίο έχει παραδοθεί από τους περιηγητές, έχει αποδελτιωθεί και θησαυριστεί στην ιστοσελίδα Travelogues. «Δεν ασχολούμαστε με τη μικρασιατική εκστρατεία, για ποιον λόγο οργανώθηκε και για ποιον απέτυχε» διευκρινίζει ο ίδιος, επισημαίνοντας πως ήδη έχουν εγγραφεί για να παρακολουθήσουν τις διαλέξεις, που ξεκίνησαν στις 12 Ιανουαρίου, 1.600 άτομα.

Για κάθε περιοχή της Μικράς Ασίας αφιερώνονται δύο ομιλίες- ξεναγήσεις. Στην πρώτη η Ιόλη Βιγγοπούλου εστιάζει σε κατάλοιπα της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας, ενώ στη δεύτερη ο Δημήτρης Λούπης ξεναγεί σε μνημεία που χρονολογούνται από τη βυζαντινή περίοδο έως το 1922, ώστε να καταστεί σαφής η ιστορική και πολιτισμική εξέλιξη, με έμφαση στον ελληνισμό και την παρουσία ελληνικών κοινοτήτων στη Μικρά Ασία. Τα «Πρόσωπα» ζήτησαν από τους δύο ιστορικούς να μας παρουσιάσουν ενδεικτικά πόλεις, μνημεία και κινητά ευρήματα.

Τάφοι στον βράχο
Οι λαξευτοί τάφοι στην ακρόπολη της Τλω στη Λυκία απεικονίζονται σε χαρακτικό του βρετανού περιηγητή Τσαρλς Φέλοουζ – ο οποίος μετέφερε και 70 κιβώτια με αρχαιότητες, ορισμένα εκ των οποίων κατέληξαν στο Βρετανικό Μουσείο. Οι λυκιακοί τάφοι είχαν δεχτεί σαφείς επιρροές από τους Ελληνες, κάτι που είναι ξεκάθαρο στη διαμόρφωση των προσόψεώων τους που είναι λαξευμένες σε βράχους. Η Τλως βρίσκεται κοντά στη σημερινή πόλη Φετιχέ, την ελληνική Μάκρη, οι πρόσφυγες της οποίας ίδρυσαν τη Νέα Μάκρη στην Αττική. Για να κατανοήσουμε πόσο έντονη ήταν η ελληνική επίδραση στην περιοχή, αξίζει να σημειωθεί ότι στη Λυκία, από την Τλω ως την Αττάλεια – απόσταση 200 χλμ. –, μόνο στην παραλιακή ζώνη υπάρχουν 18 αρχαία θέατρα σε ισάριθμες αρχαίες πόλεις. Οι λυκιακοί τάφοι, που εμφανίζονται από τον 6ο αι. π.Χ. έως τον 4ο αι. μ.Χ., είναι λιγότερο ή περισσότερο διακοσμημένοι ανάλογα με την κοινωνική θέση και την ευμάρεια του θανόντος. Οι καθαρά ελληνοπρεπείς ναόσχημοι τάφοι εντοπίζονται μεταξύ του 4ου αι. και του 2ου αι. π.Χ.

Η Λύρβη της Παμφυλίας
Είναι συγκλονιστική η επίσκεψη στη Λύρβη της Παμφιλίας, μια ελληνική πόλη της Μικράς Ασίας για αρκετούς αιώνες, επειδή αυτή η πόλη της Κιλικίας – σχεδόν απέναντι και δυτικότερα από την Κύπρο –, που δεν βρίσκεται όμως στα παράλια, αλλά σε βάθος 90 χλμ. από την ακτή, σώζεται όρθια. Ο επισκέπτης μπορεί να δει το βουλευτήριο, το ωδείο, την αγορά με τις πολυώροφες στοές και να ταξιδέψει στον χρόνο και κυρίως στην εποχή των Αντωνίνων (2ος αι. μ.Χ.), οπότε και ήκμασε. Η Λύρβη ήταν και μια από τις εννέα Σελεύκειες, τις πόλεις που έφεραν το όνομα του Σέλευκου Νικάτορα, διαδόχου του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Τουρκομανικό νόμισμα με ελληνική γραφή
Το τουρκομανικό νόμισμα της δυναστείας των Ντανισμεντιδών που κόπηκε στην Κεντρική Μικρά Ασία και φέρει ελληνικές επιγραφές χρονολογείται περί το 1140, αλλά δεν είναι γνωστός ο ακριβής τόπος έκδοσής του. Είναι χάλκινο και δεν έχει μεγάλη αγοραστική αξία και προοριζόταν για να καλύψει καθημερινές ανάγκες απόκτησης βασικών τροφίμων. Πρόκειται για κοπή του Μαλίκ Μουχάμαντ, ο οποίος επέλεξε να εκδώσει ένα νόμισμα με μόνο ελληνική γραφή, παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως Μέγα Μελίκη πάσης Ρωμανίας και Ανατολής, μιμούμενος τίτλους του βυζαντινού κόσμου της Τραπεζούντας.

«Φροντιστήριο» για ελληνόφωνους
Το Φροντιστήριο είναι ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα του 17ου αι. που λειτουργεί στην Τραπεζούντα, η οποία πέφτει στα χέρια των Οθωμανών δύο δεκαετίες μετά την Αλωση της Κωνσταντινούπολης. Το κτίριο της φωτογραφίας χρονολογείται στο 1902 και πρόκειται για ένα τετραώροφο επιβλητικό οικοδόμημα πολύ κοντά στη θάλασσα που εξυπηρετούσε ελληνόφωνους σπουδαστές της ευρύτερης περιοχής του ανατολικού Ευξείνου Πόντου, όπως εκείνους από τον Καύκασο και τη Γεωργία. Αντίστοιχο σχολείο της περιοχής ήταν το Ανατόλια της Μερζιφούντας, που ιδρύθηκε από προτεστάντες Αμερικανούς και το οποίο μεταφέρθηκε εν συνεχεία στη Θεσσαλονίκη. Πρόκειται για το γνωστό κολέγιο Ανατόλια.

H βυζαντινή εκκλησία της Βιζύης
Στην του Θεού Σοφία είναι αφιερωμένο το πιο βυζαντινό αρχιτεκτόνημα που σώζεται στη Βιζύη, στην Ανατολική Θράκη. Στην παρούσα φάση του ο ναός, αν και ιδρύθηκε τον 6ο αι., ανήκει στην περίοδο 8ου-9ου αι. Εχει μετατραπεί σε τζαμί. Αν και δεν φέρει κάποια ιδιαίτερη διακόσμηση, θεωρείται πολύ σημαντική εκκλησία καθώς είναι η μοναδική βυζαντινή που σώζεται πλήρης και όχι σε ερειπιώδη μορφή, ενώ δύο ακόμη που σώζονται στην Αδριανούπολη είναι βουλγαρικές. Τα ίχνη μιας που εντοπίστηκε – επίσης αφιερωμένης στην Αγία Σοφία – στο κάστρο της Αίνου ξαναχτίστηκε πρόσφατα και επίσης λειτουργεί ως τζαμί. Στην Αγία Σοφία ήταν αφιερωμένος και ο αυτοκρατορικός ναός στην Τραπεζούντα με εξαιρετική γλυπτική διακόσμηση επηρεασμένη από τη Γεωργία και τις περιοχές του Καυκάσου και αγιογραφίες με έντονα χρώματα επηρεασμένες από την τέχνη της περιοχής.

info

Οι δωρεάν διαδικτυακές ξεναγήσεις «Πόλεις και τόποι στη Μικρά Ασία» πραγματοποιούνται κάθε δεύτερη και τέταρτη Τετάρτη κάθε μήνα. Πληροφορίες: http://www.laskaridisfoundation.org