Η απουσία της Ευρώπης και η ελληνική πολιτική

Οι πρόσφατες συνομιλίες μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας στη Γενεύη έφεραν για μία ακόμα φορά στο προσκήνιο τους προβληματισμούς για τη δυνατότητα της Ευρώπης να αναδειχθεί σε αξιόπιστο παίκτη της διεθνούς σκηνής, ιδίως σε ζητήματα που αφορούν άμεσα τη δική της γειτονιά και τη δική της ασφάλεια.

Παρ' όλες τις φιλότιμες και ειλικρινείς προσπάθειες του αμερικανού προέδρου και της αμερικανικής διπλωματίας να δείξουν την προθυμία τους να διαβουλευθούν με τους ευρωπαίους εταίρους, το σκηνικό της Γενεύης θυμίζει έντονα τις πρώτες δεκαετίες του Ψυχρού Πολέμου, τότε που οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις περίμεναν το τηλεγράφημα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για να ξέρουν ποια γραμμή θα ακολουθήσουν.

Στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου η Μόσχα, παρότι δεν είχε καν αναγνωρίσει διπλωματικά την Ευρωπαϊκή Ενωση - την τότε ΕΟΚ -, ευνοούσε με κάθε τρόπο μια πιο αυτόνομη έκφραση εξωτερικής πολιτικής από τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες σαν κι αυτή που αναπτύχθηκε στη δεκαετία του '70 με την περίφημη Οστπολιτίκ της σοσιαλδημοκρατικής Δυτικής Γερμανίας του Βίλι Μπραντ.

Σήμερα η αδυναμία της Ευρώπης να διαδραματίσει ενεργό ρόλο σε ζητήματα που αφορούν το μέλλον της ειρήνης στην περιοχή δεν οφείλεται σε κάποια προσπάθεια της Ουάσιγκτον να περιθωριοποιήσει τις Βρυξέλλες, το Παρίσι ή το Βερολίνο και να τους κρατήσει μακριά από τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η Μόσχα είναι μάλλον ευτυχής με την απουσία της Ευρώπης, αλλά δεν θα μπορούσε πάντως να πετύχει αυτόν τον αποκλεισμό αν δεν είχε συμβάλει η ίδια η ΕΕ.

Η ηχηρή απουσία της Ευρώπης από τις συζητήσεις οφείλεται στην αδυναμία των Ευρωπαίων να συμφωνήσουν σε θεμελιώδη ζητήματα των σχέσεων με τη Ρωσία. Δεν υπάρχει ενιαία ανάλυση ούτε για την κρίση στην Ουκρανία αλλά ούτε και για το μέλλον των σχέσεων με τη Ρωσία και την επέκταση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς.

Οι διαφορετικές προσεγγίσεις βασίζονται στις διαφορετικές ιστορικές εμπειρίες. Σε πολλές χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης υπάρχει βαθιά ριζωμένη η αντίληψη ότι η Ρωσία συνεχίζει ακόμα και σήμερα να αποτελεί άμεση υπαρκτή απειλή για την ασφάλειά τους. Η αδυναμία των «παλαιών» κρατών - μελών όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία αλλά και η Ελλάδα να συμμεριστούν τους φόβους αυτούς αποτελεί στοιχείο υπονόμευσης της ευρωπαϊκής ενότητας. Με παρόμοιο τρόπο η ευρωπαϊκή ενότητα διαβρώνεται από την άρνηση των νέων κρατών - μελών της Ανατολικής Ευρώπης να αναγνωρίσουν αυτό που είναι βαθιά ριζωμένο στη στρατηγική σκέψη της «παλαιάς» Ευρώπης: ότι ο διάλογος, η ύφεση και οι οικονομικές σχέσεις ενισχύουν την ασφάλεια της Ευρώπης και φέρνουν τη Ρωσία πιο κοντά στη Δύση. Πολλές χώρες της Δυτικής Ευρώπης πιστεύουν ακράδαντα ότι αυτή είναι η συνταγή που οδήγησε στην κατάρρευση της σοβιετικής αυτοκρατορίας και όχι οι αμερικανικοί πύραυλοι που εγκαταστάθηκαν στην Ευρώπη.

Οι αγεφύρωτες διαφωνίες στις προσεγγίσεις των δύο πλευρών επιβεβαιώνουν ότι η εξωτερική πολιτική δεν καθορίζεται μόνο από τα συμφέροντα κάθε χώρας αλλά επηρεάζεται σημαντικά από τις εμπειρίες, την ταυτότητα και το ιστορικό αφήγημα κάθε λαού. Για τον λόγο αυτό θα ήταν υπερβολικά αισιόδοξο να αναμένουμε κάποια γεφύρωση των ενδοευρωπαϊκών διαφορών στο ζήτημα των σχέσεων με τη Ρωσία στο προσεχές μέλλον.

Για την ελληνική εξωτερική πολιτική και την ελληνική διπλωματία προκύπτουν ορισμένα συμπεράσματα που θα είναι, πιστεύω, χρήσιμα και για το πεδίο των ελληνοτουρκικών και ευρωτουρκικών σχέσεων. Δεν πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι όλοι οι εταίροι μας συμμερίζονται την ελληνική αντίληψη περί της εξ Ανατολών απειλής. Θα πρέπει κατά συνέπεια να έχουμε κατά νου ότι η «αλληλεγγύη» που προσδοκούμε σε περίπτωση ακραίας κρίσης ενδέχεται να σκοντάψει όχι μόνο σε διαφορετικά συμφέροντα αλλά και σε διαφορετικές προσλήψεις της πραγματικότητας. Θα ήταν μεγάλο σφάλμα να σχεδιάζουμε την πολιτική μας χωρίς να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας ένα τέτοιο ενδεχόμενο και χωρίς να εργαστούμε για να το αποτρέψουμε.

Ο Δημήτρης Κούρκουλας διετέλεσε υφυπουργός Εξωτερικών και πρεσβευτής της ΕΕ στον Λίβανο, στη Βουλγαρία και στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Μην πυροβολείτε την Ευρώπη»