Έντυπη Έκδοση
Το παρόν άρθρο, όπως κι ένα μέρος του περιεχομένου του tanea.gr, είναι διαθέσιμο μόνο σε συνδρομητές.
Αν είστε συνδρομητής μπορείτε να συνδεθείτε από εδώ:
Αν θέλετε να γίνετε συνδρομητής μπορείτε να αποκτήσετε τη συνδρομή σας εδώ:
Εγγραφή μέλους
Οι περσινές μας προβλέψεις επαληθεύτηκαν στο σύνολό τους. Πράγματι, η Προεδρία Μπάιντεν επανέφερε τις ΗΠΑ στο διεθνές σύστημα, προχώρησε στην αποκατάσταση της συμμαχίας με τους ευρωπαίους εταίρους, και της διπλωματίας στην αντιμετώπιση φίλων και αντιπάλων, και ανέδειξε σε όλους τους τόνους την Κίνα ως κορυφαία προτεραιότητα ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Δεν προβλέψαμε βέβαια τη διπλωματική όξυνση με τους ευρωπαίους συμμάχους που προκάλεσε η χαοτική αποχώρηση από το Αφγανιστάν και η συμφωνία AUKUS - αλλά και οι ίδιοι οι Αμερικανοί μάλλον δεν θα τα είχαν προβλέψει.
Ο Μπάιντεν ξεκίνησε με υψηλές ταχύτητες να επαναφέρει την Αμερική στις ράγες μετά τον εκτροχιασμό του προκατόχου του. Η Αμερική επανήλθε στους διεθνείς οργανισμούς (ΟΗΕ, ΠΟΕ, ΠΟΥ), στη Συνθήκη του Παρισιού για το Κλίμα (με ενεργό παρουσία στην κλιματική διπλωματία και στη Γλασκώβη), και προσπαθεί να αναβιώσει τη συμφωνία του 2015 για τον έλεγχο των πυρηνικών του Ιράν (JCPOA), που αφρόνως είχε ακυρώσει ο Τραμπ, δίνοντας στο Ιράν ευκαιρία για άλματα εμπλουτισμού του πυρηνικού του οπλοστασίου. Δεν αποκλείεται μια θερμή κλιμάκωση απέναντι στο Ιράν το 2022, εάν η προσπάθεια αποτύχει.
Το 2022 η Κίνα θα παραμείνει η κορυφαία προτεραιότητα εθνικής ασφαλείας των ΗΠΑ, με σαφή λογική ανάσχεσης και πολύ λιγότερο δέσμευσης σε σχέσεις συνεργασίας, όπως μέχρι την περίοδο Ομπάμα. Απέναντι στη Ρωσία, η κυβέρνηση Μπάιντεν θα επιδείξει πραγματισμό και διάθεση να κρατήσει τον διάλογο ανοιχτό: αφενός, Ευρώπη και Ευρασία έχουν επισκιαστεί ως προτεραιότητες από τον Ινδο-Ειρηνικό, και αφετέρου ο Μπάιντεν δεν θέλει να ρισκάρει μια στρατηγική ευθυγράμμιση Κίνας - Ρωσίας. Στην περίπτωση της κρίσης με την Ουκρανία, η Ρωσία δείχνει διάθεση να διατηρήσει την ένταση δοκιμάζοντας την αξιοπιστία των ΗΠΑ και την εσωτερική συνοχή της ΕΕ, και εκθέτοντας τα όρια της Ατλαντικής Συμμαχίας. Αμερικανική στρατιωτική επέμβαση έχει ήδη αποκλειστεί. Η πιθανότερη απάντηση σε ρωσική κλιμάκωση παραμένει, εκτός από βαριές κυρώσεις (όπως αποκλεισμός της Ρωσίας από το διεθνές σύστημα πληρωμών SWIFT), η μετακίνηση ΝΑΤΟϊκών στρατευμάτων στα ευρωπαϊκά σύνορα με την Ουκρανία, αλλά όχι πόλεμος.
Στην πολιτική του πραγματισμού, ο Μπάιντεν θα έχει απέναντί του την ακραία ψυχροπολεμική ιδεολογία των φανατικών Ρεπουμπλικανών, που καταφέρονται διαρκώς εναντίον της τάχα πολιτικής «κατευνασμού» του Μπάιντεν προς Κίνα και Ρωσία. Αλλωστε ο χαρακτηρισμός ότι είναι πολύ «μαλακοί» προς τους εχθρούς της Αμερικής είναι η στερεότυπη εκ δεξιών κριτική προς Δημοκρατικούς προέδρους, τουλάχιστον από την εποχή του Ρούζβελτ.
Οι ευρωατλαντικές σχέσεις θα συνεχίσουν να εξελίσσονται ως σχέσεις μεταξύ κατά βάση ομονοούντων αλλά ενίοτε διαφωνούντων ενηλίκων. Οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες (πλην Βουδαπέστης και 1-2 ακόμα) συνεχίζουν να βλέπουν στον Μπάιντεν έναν έμπειρο σύμμαχο και αξιόπιστο εταίρο. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι διατλαντικές διαφορές έχουν εκλείψει. ΗΠΑ και ΕΕ θα συναντηθούν ξανά στο 2022 στο πλαίσιο του επίσημου διαλόγου για Κίνα και Ρωσία.
Αγκάθι παραμένει η αντίθεση των ΗΠΑ σε πιθανή αλληλεπικάλυψη των αμυντικών δομών (duplication) του ΝΑΤΟ με τις αμυντικές πρωτοβουλίες της ΕΕ, τις οποίες προωθεί κυρίως η Γαλλία του Μακρόν. Η ατζέντα «στρατηγικής αυτονομίας» της ΕΕ, στο μέτρο που περιλαμβάνει αναφορές σε ευρωπαϊκή δύναμη ταχείας επέμβασης ή ακόμα περισσότερο «ευρωστρατό», αντιμετωπίζεται με ευγενικά διατυπωμένη αμερικανική δυσαρέσκεια. Κατά τα άλλα οι ΗΠΑ βλέπουν θετικά τη συμμετοχή τους στο σχήμα ευρωπαϊκής διαρθρωμένης αμυντικής συνεργασίας (PESCO), και η Γαλλία θα αποσύρει πιθανότατα την αντίθεσή της εντός του 2022. Οι ΗΠΑ θα εξακολουθούν να επαναλαμβάνουν στερεότυπα την επιθυμία τους οι ευρωπαίοι εταίροι να αναλάβουν περισσότερα βάρη στη συλλογική άμυνα.
Στον τομέα του εμπορίου, το φάσμα της Κίνας κινητοποιεί την ευρωατλαντική συνεργασία. Η συγκρότηση του Συμβουλίου Εμπορίου και Τεχνολογίας ΗΠΑ - ΕΕ ήταν σημαντική εξέλιξη το 2021 και πράξη ανακωχής μετά τον εμπορικό πόλεμο Τραμπ. Η αντιπαλότητα έχει εκλείψει, προς ανακούφιση των Ευρωπαίων, όμως η πολιτική Μπάιντεν παραμένει πολιτική προστατευτισμού, ακόμα κι αν τους δασμούς έχουν διαδεχθεί οι ποσοστώσεις. Η λειτουργία του Συμβουλίου θα συνεχιστεί το 2022, εδραιώνοντας την απόφαση συνεργασίας ΗΠΑ - ΕΕ, παρά τις επιμέρους διαφορές. Ζητήματα: ο φόρος στις (αμερικανικές) πολυεθνικές εταιρείες τεχνολογίας (GAFA), η αντίθεση των ΗΠΑ στο ευρωπαϊκό Digital Markets Act, οι αμοιβαίες επιδοτήσεις σε Airbus-Boeing (προσωρινή η ανακωχή), αλουμίνιο και χάλυβας, το ζήτημα της «ασπίδας ιδιωτικότητας» (privacy shield). Οι διαφορές απόψεων στα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα δεν θα είναι εύκολο να ξεπεραστούν, και τα διαρθρωτικά ζητήματα του ΠΟΕ δεν αναμένεται να λυθούν το 2022 (οι ΗΠΑ μπλόκαραν για πολλοστή φορά τον διορισμό δικαστών στο Δευτεροβάθμιο Δικαιοδοτικό Οργανο του ΠΟΕ).
Το Νοέμβριο 2022, οι ενδιάμεσες εκλογές θα στερήσουν από τους Δημοκρατικούς τον οριακό έλεγχο του Κογκρέσου και θα αποδυναμώσουν μια Προεδρία που μέσα στο 2022 θα εκδηλώνει αυξανόμενα δείγματα αδυναμίας. Δεν θα αλλάξει ο προσανατολισμός της πολιτικής Μπάιντεν, αλλά θα αυξηθούν οι δυσκολίες υλοποίησης και θα πιεστεί να στραφεί στο κέντρο.
Η νέα Σύνοδος Κορυφής των Δημοκρατιών (Summit for Democracy) θα διεξαχθεί το 2022, με έμφαση στην αντιμετώπιση της διαφθοράς και των κλεπτοκρατών που χρησιμοποιούν το αμερικανικό και διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα για να ξεπλένουν χρήμα και να φοροδιαφεύγουν. Μετά την πρωτοβουλία Μπάιντεν - Γέλεν για ελάχιστο παγκόσμιο συντελεστή φορολόγησης 15% των πολυεθνικών εταιρειών, η Αμερική είναι πολύ πιο αξιόπιστη στον τομέα αυτό.
Στο 2022 θα κλιμακώνονται οι αποκαλύψεις για τον ρόλο Τραμπ στην προσπάθεια φαλκίδευσης του εκλογικού αποτελέσματος του 2020. Ομως η τραμπική πτέρυγα παραμένει κυρίαρχη στους Ρεπουμπλικανούς, κι ο ίδιος ο πιθανότερος επόμενος διεκδικητής της Προεδρίας, δημιουργώντας τεράστιες ανησυχίες για το μέλλον της Δημοκρατίας στην Αμερική.
Το σκηνικό αυτό δεν παρακολουθούν με αγωνία μόνο οι Δημοκρατικοί Αμερικανοί, αλλά και οι δημοκρατικοί Ευρωπαίοι. Αλλωστε η αποφασιστική ώθηση στην υπόθεση της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας δόθηκε λόγω Τραμπ. Το anti-coercion instrument που υπερηφάνως παρουσίασε η Επιτροπή ως εργαλείο άμυνας απέναντι σε δυνητικές πιέσεις της Κίνας είναι κοινό μυστικό ότι συνελήφθη όταν η ΕΕ βρέθηκε αδύναμη απέναντι στις μονομερείς κυρώσεις και επιθετικές ενέργειες Τραμπ.
Στις ελληνοαμερικανικές σχέσεις θα υλοποιούνται πτυχές των σημαντικών διμερών συμφωνιών του 2021, με κορυφαία την πενταετή Συμφωνία Αμοιβαίας Αμυντικής Συνεργασίας (MDCA). Η διμερής στρατιωτική συνεργασία θα ενταθεί στο 2022, με συμμετοχή αμερικανικών δυνάμεων σε ελληνικές στρατιωτικές ασκήσεις. Ο νέος γύρος Στρατηγικού Διαλόγου αναμένεται το φθινόπωρο 2022 στην Αθήνα. Το 2021 στον Στρατηγικό Διάλογο προστέθηκε ένας ακόμα πυλώνας συνεργασίας, η προετοιμασία αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών, με εστίαση στις πυρκαγιές. Οι αμερικανικές επιχειρήσεις θα προσβλέπουν στο μεγάλο πακέτο επενδύσεων των 32 δισ. από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ιδίως στους τομείς ψηφιακής και πράσινης οικονομίας. Μέσα στο 2022, θα αφιχθεί και ο νέος πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Αθήνα, διαδεχόμενος τον επιτυχημένο προκάτοχό του. Το πότε ακριβώς, εξαρτάται από την προαίρεση των Ρεπουμπλικανών στη Γερουσία, όπου μέχρι και τον Δεκέμβριο εκκρεμούσαν πολλές εγκρίσεις αξιωματούχων...
Ο Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και γενικός Διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ
