Το μέλλον της συνύπαρξής μας

«... Μουντή μέρα του '44

Ο Γερμανός ούρλιαζε:

- Ράους, Ράους

Τον είδα να πετά τα μωρά στα καμιόνια σαν άψυχα δέματα. Τις γυναίκες, κάτω απ' τα κοντάκια των όπλων, σπαραγμένες μάσκες πανικού. Βλέμματα αγκιστρωμένα στα υποστατικά, στους ανθρώπους. Είδα τους ανθρώπους στα πεζοδρόμια ασάλευτους, σαν σε θέαμα, χωρίς τύψεις. Δεν ήταν να παραταθεί η στιγμή μετέωρη, ώσπου ν΄ αστράψει από εκεί ένα μαχαίρι, αποδώ ένα χέρι να τους αγκαλιάσει. Τίποτα, μόνο μια ύστατη βλέψη να σωθεί ό, τι μπόρεσε να κρυφτεί για την ώρα της επιστροφής. (Η διαταγή βέβαια μιλούσε για υποχρεωτική εργασία στις χώρες του Γ΄ Ράιχ, όμως ο ουρανός - πώς δεν το βλέπατε; - έγραφε με ανεξίτηλα γράμματα: γενοκτονία). Κι η τελευταία ρόδα κύλησε αφήνοντας πίσω της, συνοικίες σαν πελώριες ανοιχτές πληγές, εδώ κάτω προς το Ρολόγι, εκεί πέρα προς το Σαϊτάν - παζάρ.

Πρόλαβα κι είδα το θύμα και τους θύτες.

Ομως ποιους θύτες;

Κανένας δεν έμεινε, κανένας δεν γύρισε.

Τζερεμίο, ποιος θα ζυγίσει τώρα στις παλάμες του, των δικών μου και των δικών σου, την ευθύνη να δει τίνος πέφτει βαρύτερη».

Καταθέτω αυτό το απόσπασμα από την «Μια μικρή ελεγεία» του Γιάννη Δάλλα, δημοσιευμένη στο περιοδικό «Ενδοχώρα» το 1961. Είναι μια κατάθεση από την πλευρά του λόγου. Μια θλιβερή υπόμνηση μιας φρίκης που μπροστά της φρικιά και η ίδια η φρίκη. Για να θυμούμαστε πάντα. Γιατί και το χρέος της μνήμης παραμένει πάντα ακέραιο. Γιατί και το παρελθόν είναι η μόνη υποδομή του παρόντος. Το θεμέλιό του. Γνωρίζοντάς το, γνωρίζουμε την αντοχή του. Προκειμένου να στηριχτούμε ή όχι σ' αυτή και να συνεχίσουμε.

Κι αυτό είναι πολύ περισσότερο αναγκαίο σήμερα. Σήμερα που η εμπιστοσύνη σε μια συλλογική αναγκαιότητα καθημερινά καταρρέει μέσα στην αχλύ του λιβανωτού που θριαμβευτικά καίει στον βωμό του ατομικισμού. Στον ίδιο λιβανωτό καταρρέει και το χθες; Και ιδιαίτερα το αποτρόπαιο γεγονός του Ολοκαυτώματος. Το οποίο καθώς «ενοχλεί» εξωθείται από τη συλλογική μνήμη. Ή, με τη συμβολή των μίντια, μεταβάλλεται σε ευάρεστη παράσταση και το θέμα σε θέαμα. Και έτσι αφυδατωμένο από την τραγικότητά του, σχεδόν εξωραΐζεται, όταν δεν καταποντίζεται σαν να μην υπήρξε ποτέ. Η δε συλλογική μνήμη χάνει ένα από τα ασφαλέστερα οχήματα της συνέχειάς της.

Συχνά ακούεται και η ένσταση: Να μη μείνουμε αιχμάλωτοι του παρελθόντος. Οι καιροί αλλάζουν μαζί και οι άνθρωποι. Πράγματι οφείλουμε και να ξεχνάμε. Και να κοιτάμε μπροστά. Αυτό είναι αναγκαίο και σωτήριο υπό την προϋπόθεση ότι το παιδευτικό μήνυμα της ιστορίας το πήραμε και το εφαρμόζουμε. Και είναι ένα και μοναδικό: να συνυπάρξουμε ειρηνικά, προωθώντας εκείνα που μας ενώνουν και περιθωριοποιώντας αυτά που μας διαφοροποιούν. Ομως για να ελπίζουμε σ' αυτό εμείς μεν μπορούμε και πρέπει να λησμονούμε. Εκείνοι, όμως, που μας προκάλεσαν τον πόνο πρέπει να θυμούνται πάντα. Τα θύματα μπορούν να ξεχνούν. Οι θύτες ποτέ. Και όταν οι θύτες καμώνονται πως ξεχνούν, τότε πρέπει εμείς να θυμούμαστε. Και όχι για να μένουμε ισόβιοι αιχμάλωτοι του παρελθόντος. Αλλά για να αντλούμε από την ακριβή κατανόησή του, τα κριτήρια προκειμένου να σταθμίσουμε το παρόν και να καθορίσουμε το μέλλον μας. Το μέλλον της συνύπαρξής μας.

Της συνύπαρξης ΟΛΩΝ μας

Ωστε να μη χρειαστεί στο μέλλον να ξαναζυγιάσουμε και πάλι στις παλάμες μας και να ψάχνουμε τίνος η ευθύνη είναι βαρύτερη για ένα άλλο εξίσου αποτρόπαιο γεγονός.

Ο Μωυσής Ελισάφ είναι δήμαρχος Ιωαννίνων και πρόεδρος Ισραηλιτικής Κοινότητας Ιωαννίνων