Τα οικονομικά στοιχεία για το τρίτο τρίμηνο του 2020 βγήκαν και είναι σκοτεινά. Σε αντίθεση μάλιστα με το πρώτο κύμα της πανδημίας, οι αντιθέσεις εντός Ευρώπης είναι μεγάλες. Κάποιες οικονομίες περνάνε σχεδόν επιδερμικά τη χειρότερη ίσως υγειονομική κρίση εδώ και έναν αιώνα, ενώ κάποιες βιώνουν βαθιά ύφεση. Τι προκαλεί τόση διαφορά, πόσο καιρό μπορεί να κρατήσει και τι μπορούν να κάνουν για να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους όσοι δεν τα πήγαν καλά ως τώρα;
Για αρχή τα στοιχεία (Ευρωστάτ). Πρώτη στην ΕΕ15, η Ιρλανδία (πιθανώς πλασματικό, σχετιζόμενο με λογιστικού χαρακτήρα κινήσεις πολυεθνικών). Δεύτερη η πολυσυζητημένη Σουηδία, με ύφεση 2,7%. Λίγο χειρότερα Φινλανδία και Δανία, με 3 και 3,7% αντιστοίχως. Γαλλία και Γερμανία ακολουθούν με 3,9 και 4%. Εγγύτερα σε εμάς, η Κύπρος που επηρεάζεται τόσο από κάθε πλήγμα στον τουρισμό, κατάφερε μια αξιοπρεπή ύφεση 4,4%. Ιταλία στο 5%, Βρετανία στο 8,6% και Ισπανία χειρότερη όλων στο 9%. Ολων εκτός Ελλάδος, γιατί η χώρα μας, ήδη χτυπημένη από δεκαετή οικονομική κρίση, δέχεται νέο πλήγμα 11,7%, χειρότερη επίδοση σε παλιά και νέα ΕΕ. Αν φαίνεται αμελητέα η διαφορά π.χ. με την Ισπανία, σκεφτείτε ότι σε κανονικούς καιρούς, διαφορά 2,7 μονάδων θα χώριζε χώρες σε ισχυρή ανάπτυξη από αυτές σε στασιμότητα.
Τα επόμενα χρόνια θα έρθει φυσικά ανάκαμψη, αλλά όχι πλήρης ώστε να εκμηδενίσει την πτώση. Οι σημερινές διαφορές θα μεταφραστούν σε διαφορετικά εισοδήματα για καιρό. Και βέβαια το απωλεσθέν εισόδημα, χάθηκε για πάντα. Ακόμα κι αν δεν έγινε άμεσα αντιληπτό στις τσέπες των πολιτών, χάρη στα κρατικά δεκανίκια, ζούμε πραγματικό πλήγμα. Παραγωγή εξαϋλώθηκε και συνεχίζει να καταστρέφεται κάθε μέρα.
Τι προκάλεσε τόσο μεγάλες διαφορές στην ήπειρό μας (χωρίς να συγκρίνουμε με τις ακόμα εντυπωσιακότερες επιδόσεις χωρών όπως η Κίνα και η Ιαπωνία); Σίγουρα παίζει ρόλο η εξάρτηση που είχε από τις διεθνείς μεταφορές ανθρώπων, που φυσικά κατέρρευσαν. Αυτό έβλαψε π.χ. τη Βρετανία, με τον ισχυρότερο αεροπορικό κόμβο, όσο και τις μεσογειακές τουριστικές χώρες, από Ισπανία έως Κύπρο, που πρακτικά έχασαν μια τουριστική χρονιά.
Αλλά δεν είναι όλα θέμα τύχης, ακόμα και σε μια πανδημία. Πολύ σημαντική ήταν η ετοιμότητα κάθε οικονομίας για εξ αποστάσεως εργασία, αλλά και πόσο την προώθησαν οι κυβερνήσεις. Επίσης, το ηλεκτρονικό εμπόριο ήταν ιδιαίτερα σημαντικό, κάτι στο οποίο μείναμε πίσω για χρόνια. Η Ελλάδα πρέπει να προχωρήσει ταχύτερα σε αυτά τα θέματα και να ξεπεράσει οπισθοδρομικές αντιλήψεις (πελατών και εργοδοτών), για το καλό μας επί πανδημίας, αλλά και στο μέλλον γενικά.
Τέλος είναι σίγουρο ότι τόσο η ένταση των εγκλεισμών επηρέασε ιδιαίτερα την οικονομία, αλλά και το ακριβές μείγμα πολιτικής που ακολουθήθηκε. Εδώ οι επιδόσεις μας αφήνουν χώρο για βελτίωση. Κατά δήλωση της κυβέρνησης, έχουμε ιδιαίτερα αυστηρά μέτρα. Το Bloomberg αναλύοντας όλη την πανδημία έως 21.10.2020 κατέταξε τα μέτρα μας στα αυστηρότερα από 53 χώρες! Ποιος θα διαφωνήσει με τον στόχο των μέτρων, την ελαχιστοποίηση των θυμάτων; Αλλά η τακτική μας μπορεί να γίνει εξυπνότερη, πιο στοχευμένη. Ακολουθούν τρία παραδείγματα.
Πρώτη, η τόνωση της κατανάλωσης, η οποία αποτελεί πάνω από 2/3 του ΑΕΠ. Αφ' ης στιγμής οι ταχυμεταφορές στη χώρα είναι σε κακή κατάσταση, το ηλεκτρονικό εμπόριο δεν μπορεί να υποκαταστήσει το παραδοσιακό λιανεμπόριο. Επιδημιολογικά ανεκτή λύση στο πρόβλημα ήταν η παράδοση προϊόντων στην πόρτα του καταστήματος (το διαβόητο click away, φράση που στα αγγλικά βεβαίως δεν βγάζει νόημα). Εκτός έκτακτης ανάγκης, αυτή η δραστηριότητα πρέπει να συνεχίζεται, ακόμα και σε τυχόν τρίτο κύμα κρουσμάτων και μέτρων. Χωρίς ακραίες παραβιάσεις, μικρή η επιβάρυνση επιδημιολογικά (με μάσκες σε εξωτερικό χώρο δύσκολα μεταδίδεται ο ιός), μεγάλο το όφελος οικονομικά.
Δεύτερη, η ενίσχυση της τηλεεργασίας. Στη χώρα ενδημεί ακόμα στερεότυπο ότι συναντήσεις δεν γίνονται σωστά εξ αποστάσεως, ότι δουλειά από το σπίτι δεν είναι δουλειά. Εν μέσω πανδημίας, τέτοιοι παραλογισμοί δεν είναι αποδεκτοί. Υπάρχουν πλήθος δωρεάν εφαρμογών για διαδικτυακές συναντήσεις, κανένας λόγος να κλείνονται άνθρωποι από διαφορετικά περιβάλλοντα σε κακά εξαεριζόμενους χώρους για να πούνε δυο κουβέντες. Οσο για την τηλεεργασία, η βιβλιογραφία αλλά και η καθημερινή εμπειρία των εργαζομένων, λένε ότι αν μη τι άλλο, η παραγωγικότητα ανεβαίνει όταν δεν ξοδεύει ο εργαζόμενος χρόνο, κάθε μέρα, άσκοπα, με το ζόρι, για να πηγαινοέρχεται στο θορυβώδες και συχνά καταθλιπτικό γραφείο. Οχι άλλες δικαιολογίες: έως το τέλος της επιδημίας, όποια εργασία μπορεί να γίνει από το σπίτι, πρέπει να γίνεται έτσι. Οχι 40% και 50% των μισθωτών… εκτός βιομηχανίας, όλοι! Ας πεθάνουν εδώ τα στερεότυπα. Η τηλεεργασία έχει τέτοια περιβαλλοντικά, οικονομικά και ψυχικά οφέλη, που ο τεχνοφοβικός συντηρητισμός μας κοστίζει πια υπερβολικά.
Τρίτο, και λιγότερο διασθητικό, ας ενισχυθεί η εξωστρέφεια. Είναι δεδομένο ότι ο κόσμος έχει κουραστεί με τα μέτρα και γίνονται συνεχώς έκνομες συναντήσεις σε κλειστούς χώρους. Αντί να υποκρινόμαστε ότι δεν γίνονται, αυτές οι συναντήσεις πρέπει να εξωθηθούν προς εξωτερικούς χώρους, σε μικρές ομάδες, όπου είναι πολύ ασφαλέστερες. Μη κάνουμε την καταπολέμηση της επιδημίας κάτι σαν την «καταπολέμηση» της φοροδιαφυγής, ένα συνεχές πάρτι υποκρισίας.
Παρά την έναρξη εμβολιασμών, η μάχη δεν έχει τελειώσει, ο κίνδυνος για την υγεία και την οικονομία παραμένει μεγάλος. Με λίγη περισσότερη υπευθυνότητα των πολιτών, αλλά και ωριμότερα, βιώσιμα μέτρα, ίσως καταφέρουμε να περισώσουμε λίγα απ' τα σπασμένα. Η Ελλάδα δεν έχει την πολυτέλεια να βγει ο μεγαλύτερος χαμένος της Ευρώπης και σε αυτή την κρίση.
Ο Σωτήρης Γεωργανάς είναι αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών στο City University του Λονδίνου.
