Μια εικονική ζωή σε τέσσερις τοίχους

Ενα μεγάλο καλώδιο μήκους εκατοντάδων μέτρων διέσχιζε τους δρόμους, σκαρφάλωνε σε δέντρα και έχασκε πάνω από τις στέγες του Χάρτφορντ προκαλώντας την απορία όσων τύχαινε να βρεθούν σε αυτήν την πόλη του Κονέκτικατ στις αρχές του 1878. Ελάχιστοι γνώριζαν πως για την παράξενη ετούτη εικόνα υπαίτιος ήταν ο ιδιόρρυθμος συγγραφέας που είχε εγκατασταθεί στην πόλη τους έναν χρόνο νωρίτερα, ο 43χρονος Μαρκ Τουέιν, ένας από τους πρώτους ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο που είχε εγκαταστήσει στο σπίτι του τη φοβερή μηχανή του Γκράχαμ Μπελ: το τηλέφωνο. Η γραμμή, που συνέδεε το σπίτι του συγγραφέα, τα κεντρικά γραφεία της εφημερίδας «Hartford Courant» και τις οικίες των δύο εκδοτών της, σηματοδοτούσε το πρώτο επεισόδιο μιας συναρπαστικής ιστορίας της ανθρωπότητας - μιας τεχνολογικής έκρηξης που θα οδηγούσε σε αυτό που περιέγραψε αργότερα με ευκρινέστερα λόγια ο καναδός φιλόσοφος Μάρσαλ ΜακΛούαν: «Στην αναδημιουργία του κόσμου δίνοντάς του την εικόνα ενός παγκόσμιου χωριού».
Από τις τεχνολογικές επαναστάσεις του 19ου αιώνα που έφεραν τους ανθρώπους πιο κοντά, οδηγηθήκαμε στην παντοκρατορία της τεχνολογίας, που 150 χρόνια μετά απομονώνει όλο και περισσότερο τα ανθρώπινα όντα. Η πανδημία που σαρώνει τον πλανήτη λειτούργησε ως πολλαπλασιαστής για τις βαθιές αλλαγές που τείνουν να καθορίσουν την ύπαρξη του ανθρώπου στο μέλλον. Μεγάλες εφημερίδες του εξωτερικού αφιέρωναν την προηγούμενη εβδομάδα εκτενή ρεπορτάζ στη νέα τάση των… διαδικτυακών γάμων μέσω της πλατφόρμας Zoom, ενώ θραύση κάνει η πρόσφατη εφαρμογή Blinkist που «απαλλάσσει» τους ανθρώπους από το διάβασμα βιβλίων προσφέροντάς τους σε τάμπλετ, υπολογιστές και κινητά τηλέφωνα… «ποιοτικές 15λεπτες περιλήψεις».
 

Ποια πραγματική ζωή. Οι άνθρωποι αγοράζουν, γνωρίζονται, φλερτάρουν, διασκεδάζουν και εργάζονται, ψηφίζουν, εκπαιδεύονται, αισθάνονται και προτρέπονται να διαμαρτύρονται διαδικτυακά, κλεισμένοι μόνοι στους τέσσερις τοίχους ενός δωματίου. H ανθρώπινη επαφή έχει υποκατασταθεί εδώ και μήνες από κωδικούς, SMS, e-shop, e-banking, Tinder, βιντεοκλήσεις και Netflix, οι εμπειρίες ξεθωριάζουν, νέες μνήμες σχεδόν δεν χτίζονται πια, ενώ την ίδια στιγμή η πραγματική ζωή συνεχίζει να εξελίσσεται εκεί έξω ερήμην μας. Κυβερνήσεις νομοθετούν, δικαιώματα τίθενται εν αμφιβόλω, εξουσίες ασκούνται δυναμικά και μέσα στα απομονωμένα σπίτια ένας νέος ανθρωπότυπος γεννιέται. Η τεχνολογία καταργεί τον χρόνο, τη διαχώριση της εργασίας από την υπόλοιπη ζωή, την αγκαλιά, τον φυσικό ήχο, τις μυρωδιές των ανθρώπων, ακόμη και τον θυμό τους, και τα αντικαθιστά με εμότικον και πολύχρωμα γραφικά.
Και όταν όλα αυτά τελειώσουν, όταν η πανδημία αποτελέσει παρελθόν, θα ξαναντυθούν οι «αυτοματοποιημένοι» άνθρωποι τα συναισθήματά τους; Θα επανέλθουν οι συνήθειες του πριν; Αρκετοί κοινωνιολόγοι υποστηρίζουν πως όχι. Ειδικά όταν η τεχνολογική απομόνωση επιφέρει τεράστια κέρδη. Σύμφωνα με διεθνή στοιχεία, για κάθε εργαζόμενο που δουλεύει από το σπίτι μια μεγάλη επιχείρηση εξοικονομεί περίπου 10.000 δολάρια ετησίως, ενώ η επέλαση των ρομπότ απειλεί, σύμφωνα με τους «Financial Times», 800 εκατ. θέσεις εργασίας. Την προηγούμενη εβδομάδα, μετέδωσε το Reuters, το νέο PlayStation που λάνσαρε η Sony εν μέσω Covid-19 εξαντλήθηκε μέσα σε πέντε ώρες. Ακόμη και οι πιο προσωπικές στιγμές, αυτές που οι περισσότεροι ονειρεύονται να μοιραστούν με άλλους ανθρώπους, δεν θα μείνουν ανεπηρέαστες. «Ενας εικονικός DJ, ένα drone και μια πλατφόρμα Zoom», γράφει απαριθμώντας τα απαραίτητα για έναν εικονικό γάμο το περιοδικό «Wired», που εξειδικεύεται σε θέματα για το πώς η τεχνολογία επηρεάζει τον πολιτισμό, την οικονομία και την πολιτική μας. Το ρεπορτάζ είναι αποκαλυπτικό: η Jenny Cooper, νύφη από το Λος Αντζελες, στήνεται μπροστά σε μια οθόνη με ένα ποτό στο χέρι και κάνει μπάτσελορ πάρτι με τα εικονίδια που έχει απέναντί της. Είναι οι πέντε κολλητές της φίλες. Αργότερα θα εμφανιστεί ο πάστορας και οι γονείς του ζευγαριού, ενώ η διαδικασία θα ολοκληρωθεί με τους παρισταμένους να συμμετέχουν από τις κουζίνες τους ή να χορεύουν μόνοι σε ένα άδειο σαλόνι. «Κι όμως», εξηγεί ο συντάκτης, «τα έξοδα είναι πολύ λιγότερα και όλα είναι ευκολότερα για τους καλεσμένους, οι οποίοι εκτός των άλλων δεν υποχρεούνται σε μεγάλα δώρα».

Μοναχικός λαβύρινθος. Για ποια ζωή θυσιάζει άραγε την ανθρώπινη υπόστασή του το άτομο; Οσα δημιουργεί, χαμένο επί ώρες στον μοναχικό λαβύρινθό του, τα απολαμβάνει όλο και λιγότερο πια. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που μιλούν για «τεχνοφασισμό» που ισοπεδώνει τον άνθρωπο σε χαλεπούς καιρούς, ενώ προβλέπουν μια «ψηφιακή επανάσταση», καθώς η ανθρωπότητα δεν θα συνεχίσει να βαδίζει αποστειρωμένη και απολύτως προσαρμόσιμη στην ίδια της την καταστροφή. Το τι θα γίνει, κανείς δεν το ξέρει, ξέρουμε μόνο το παρελθόν: όσο η θηλιά σφίγγει, αρκεί μόνο μία σπίθα για να αποφύγει ο άνθρωπος το τέλμα, αρκεί ένας και μόνο που έζησε με όλες του τις αισθήσεις, ένας και μόνο σαν αυτούς που ύμνησε ο Κέρουακ, έστω την ύστατη στιγμή: «Οι μόνοι που αξίζουν για μένα είναι οι τρελοί, αυτοί που τρελαίνονται να ζήσουν, να μιλήσουν, να σωθούν, που ποθούν τα πάντα την ίδια στιγμή, αυτοί που ποτέ δεν χασμουριούνται ή δεν λένε κοινότοπα πράγματα, αλλά που καίγονται, καίγονται, καίγονται σαν τα μυθικά κίτρινα ρωμαϊκά κεριά».