Έντυπη Έκδοση
Το παρόν άρθρο, όπως κι ένα μέρος του περιεχομένου του tanea.gr, είναι διαθέσιμο μόνο σε συνδρομητές.
Αν είστε συνδρομητής μπορείτε να συνδεθείτε από εδώ:
Σύνδεση μέλους
Αν θέλετε να γίνετε συνδρομητής μπορείτε να αποκτήσετε τη συνδρομή σας εδώ:
Εγγραφή μέλους
Το καλοκαίρι του 2023 συμπληρώνονται εκατό χρόνια από την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης. Συμπληρώνονται επομένως και τα εκατό χρόνια από την ίδρυση της νεότερης Τουρκίας μετά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η ακριβής ημερομηνία της υπογραφής είναι 24 Ιουλίου - η ερχόμενη Παρασκευή, η ημέρα που επέλεξε ο τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να ηγηθεί της πρώτης προσευχής στην Αγία Σοφία μετά την απόφασή του να μετατραπεί σε τζαμί. Υπάρχει περίπτωση να είναι σύμπτωση; Ουδεμία.
Ο Ερντογάν δίνει ιδιαίτερη σημασία στους συμβολισμούς. Εχοντας χτίσει περισσότερα από 17.000 τζαμιά όσο βρίσκεται στην εξουσία - τόσο μέσα στην Τουρκία όσο και σε ευρωπαϊκές χώρες -, σίγουρα δεν χρειάζεται άλλο στην Κωνσταντινούπολη. Συμβολική είναι η μετατροπή της Αγίας Σοφίας, συμβολική είναι και η ημερομηνία της πρώτης προσευχής. Αλλωστε τα τελευταία 4-5 χρόνια αμφισβητεί ανοιχτά και δημόσια τη Συνθήκη της Λωζάννης. Για παράδειγμα, σε ομιλία του τον Σεπτέμβριο του 2016 ο τούρκος πρόεδρος δήλωσε πως η Συνθήκη της Λωζάννης στην ουσία ήταν μια ήττα για την Τουρκία διότι «χάρισε» νησιά στην Ελλάδα. Είχε αναφέρει τότε: «Στη Λωζάννη χαρίσαμε νησιά στην Ελλάδα, τα οποία βρίσκονται μία κραυγή μακριά. Είναι αυτό νίκη; Προσπάθησαν να μας κάνουν να πιστεύουμε πως η Λωζάννη ήταν μια νίκη. Αυτοί οι οποίοι έκατσαν τότε σε εκείνο το τραπέζι δεν έπραξαν σωστά στη Συνθήκη. Και τώρα υποφέρουμε τις συνέπειες». Μάλιστα, δύο χρόνια αργότερα, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έδωσε εντολή, έγραψαν οι φιλοκυβερνητικές εφημερίδες, στον υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου να συγκεντρωθούν όλα τα διαβαθμισμένα έγγραφα που αφορούν τη Συνθήκη της Λωζάννης και να δοθούν στη δημοσιότητα, ώστε «να αποδειχθεί η ήττα του Κεμάλ Ατατούρκ το 1923». Αλλη μία βολή στο κεμαλικό κράτος. Ακολούθησαν πολλές δηλώσεις Τσαβούσογλου για «ερμηνείες της Συνθήκης» με τις οποίες δεν συμφωνεί η Αγκυρα, κυρίως όσον αφορά τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Αλλά δεν είναι μόνο οι δηλώσεις.
Είναι πως εδώ και καιρό κυκλοφορεί από τούρκους κυβερνητικούς αξιωματούχους η φήμη πως η Συνθήκη της Λωζάννης «λήγει» όταν συμπληρωθούν 100 χρόνια. Φιλοκυβερνητικές εφημερίδες γράφουν ότι στη Συνθήκη που υπογράφηκε στην ελβετική πόλη υπάρχει «μυστικό άρθρο» για την αυτεπάγγελτη λήξη της το 2023. Και τούρκοι διπλωμάτες κυρίως στις μουσουλμανικές χώρες επενδύουν σε αυτή τη φήμη, παρουσιάζοντάς την ως πραγματική. Αυτός είναι ο νέος μύθος που καλλιεργεί ο Ερντογάν. Αγνοώντας τη διεθνή νομιμότητα, ότι δηλαδή οι συνθήκες ειρήνης υπογράφονται για να ισχύουν για πάντα ή τουλάχιστον για όσο υπάρχουν οι εγγυητές και οι προσυπογράφοντες. Σε αρκετά αραβικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης αναφέρονται ως παραδείγματα αυτεπάγγελτης λήξης συνθηκών εκείνες για το Χονγκ Κονγκ και τη Διώρυγα του Παναμά - οι οποίες βέβαια δεν ήταν συνθήκες ειρήνης, αλλά εκμετάλλευσης και περιορισμένης χρήσης και, άρα, είχαν συγκεκριμένο χρόνο εξαρχής.
Το σχέδιο βέβαια είχε εκπονηθεί πολύ πριν από τις επίσημες δηλώσεις Ερντογάν. Πέρυσι δημοσιοποιήθηκε ηχητικό απόσπασμα από τον Ιούνιο του 2013, στο οποίο ο εξ απορρήτων σύμβουλος του τούρκου προέδρου, ο Μαξούτ Σερίμ, ακουγόταν να λέει πως τερματίζεται η ισχύς της Συνθήκης της Λωζάννης και έτσι ανοίγουν οι πόρτες στην Τουρκία να εκμεταλλευθεί πλουτοπαραγωγικούς πόρους των γειτόνων της, μεταξύ αυτών και όσων βρίσκονται στο Βόρειο Ιράκ. Η τηλεφωνική συζήτηση του Σερίμ με τον Αχμέτ Εργκιούν, στενό φίλο του Ερντογάν και μέλος του Γενικού Συμβουλίου του Ιδρύματος για τη Νεολαία και την Εκπαίδευση, ηχογραφήθηκε στο πλαίσιο εισαγγελικής έρευνας εις βάρος του Σερίμ ως μέρους ενός δικτύου απάτης στο οποίο εμπλέκονταν ανώτατοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι, μεταξύ των οποίων και μέλη της οικογένειας Ερντογάν.
Ομως φέτος είναι και μια άλλη επέτειος για την Τουρκία. Συμπληρώνονται 100 χρόνια από την υπογραφή του Misak-i Millî, του τουρκικού «Εθνικού Ορκου», μιας σειράς έξι αποφάσεων που έλαβε η οθωμανική εθνοσυνέλευση στην τελευταία της συνεδρίαση, στις αρχές του 1920. Ουσιαστικά περιέγραφε τα όρια μιας «μεγάλης Τουρκίας» που συμπεριελάμβανε, σύμφωνα με τον Μουσταφά Κεμάλ, «κάθε έδαφος όπου ζουν Τούρκοι», δηλαδή τη Μοσούλη, το Κιρκούκ, τη Σουλεϊμανίγια, τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, τη Θράκη και τη Θεσσαλονίκη, την Αντιόχεια, το Χαλέπι, την Τζαραμπλούς. Αυτές τις περιοχές περιελάμβανε ο χάρτης που ήταν συνημμένος στον «Εθνικό Ορκο», ο οποίος δεν περιελάμβανε την Κύπρο. Σε νεότερες όμως εκδοχές του χάρτη, μια και ο «Εθνικός Ορκος» παραμένει ζωντανός σε τουρκικούς πολιτικούς κύκλους και διοργανώνονται συχνά και ημερίδες με αυτό το θέμα, συμπεριλαμβάνεται και η Κύπρος. Η Συνθήκη της Λωζάννης αποτέλεσε φρένο για τις επεκτατικές επιδιώξεις των τούρκων εθνικιστών. Δεν είναι λίγοι οι αναλυτές που θεωρούν ότι η τωρινή αμφισβήτηση της Συνθήκης από την κυβέρνηση Ερντογάν ουσιαστικά κλείνει το μάτι στους ψηφοφόρους ως αρχή της υλοποίησης των επιδιώξεων αυτών, του νεοοθωμανικού οράματος, στο οποίο έχει προστεθεί το σχέδιο «Γαλάζια Πατρίδα» στην Ανατολική Μεσόγειο. Είναι ενδεικτικό, άλλωστε, πως το Κέντρο Χειρισμού Κρίσεων της τουρκικής κυβέρνησης φέρει το όνομα «Εθνικός Ορκος».
Ενα μέρος των σχεδίων του «Εθνικού Ορκου» ήδη υλοποιείται στα νοτιοανατολικά σύνορα της Τουρκίας. Οπως έγραφε πρόσφατα το γερμανικό περιοδικό «Spiegel», «οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις υλοποιούν το συγκεκριμένο σχέδιο με αφορμή εκκαθαρίσεις στη Βόρεια Συρία εναντίον των Κούρδων του YPG. Ο τουρκικός στρατός εισέβαλε με αυτές τις δικαιολογίες σε περιοχές όπως το Αλ Μπαμπ, η Τζαραμπλούς και το Αφρίν». Στο δημοσίευμα αναφέρεται επίσης η ανησυχία αρκετών ευρωπαίων πολιτικών «επειδή αποδεικνύεται ότι οι Τούρκοι έχουν τη δική τους ατζέντα».
Ατζέντα την οποία δεν μπαίνουν πια στον κόπο να κρύψουν. Ο υπουργός Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού αναφερόμενος στην εισβολή των τουρκικών στρατευμάτων στη Συρία δήλωσε πρόσφατα: «Η Δαμασκός ήταν δική μας, το Χαλέπι ήταν δικό μας και βρίσκονταν στα σύνορα του έθνους μας έτσι όπως τα είχε οριοθετήσει το Οθωμανικό Γενικό Συμβούλιο».
Σε αυτό το νεοοθωμανικό σχέδιο αποδίδουν αναλυτές και τη στενή συνεργασία της Αγκυρας με ακραίες ισλαμιστικές οργανώσεις, όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα στην Αίγυπτο και η Αλ Νούσρα στη Συρία. Η συνεργασία αυτή με εξτρεμιστές ισλαμιστές επιβεβαιώνεται από πρόσφατες πληροφορίες των ιρακινών μυστικών υπηρεσιών ότι ο αδελφός τού, νεκρού πια, ηγέτη του Ισλαμικού Κράτους Αμπού Μπακρ αλ Μπαγκντάντι, Τζούμα, πραγματοποίησε πολλές επισκέψεις στην Τουρκία και ειδικά στην Κωνσταντινούπολη τα τελευταία δύο χρόνια, λειτουργώντας ως αγγελιαφόρος.
