Κυνηγημένοι από την Ιστορία

Το 2008 ο 39χρονος τότε ηλεκτρολόγος μηχανικός Jοão Ricardo Pedro απολύθηκε από τη δουλειά του στη Λισαβόνα. Και, όπως πολλοί συμπατριώτες το, βρέθηκε ξαφνικά στο σπίτι του χωρίς ιδέα για το τι θα κάνει στη συνέχεια. Ο ίδιος εξομολογήθηκε σε  μια συνέντευξή του ότι μια μέρα συνόδευσε τα δυο παιδιά του στο σχολείο, στη συνέχεια καταπιάστηκε με διάφορες οικιακές εργασίες και κάποια στιγμή κάθισε μόνος σε ένα δωμάτιο. Ηταν τότε που είπε στον εαυτό του: «Ή τώρα ή ποτέ». «Εκείνο το πρωί άρχισα να γράφω». Η σύζυγός του μάλιστα τον πίεζε να βιαστεί ώστε να προλάβει τη συμμετοχή στον διαγωνισμό για το πρεστιζάτο βραβείο Leya. Αποτέλεσμα: ο Πέντρο όντως τιμήθηκε το 2011 με το βραβείο καλύτερου πρώτου μυθιστορήματος - «Το δικό σου πρόσωπο θα είναι το τελευταίο» -, το οποίο στη συνέχεια μεταφράστηκε σε δέκα γλώσσες.

Η Πορτογαλία βυθιζόταν στην οικονομική κρίση, η ανεργία αυξανόταν και χιλιάδες νέοι εγκατέλειπαν τη χώρα για μια καλύτερη τύχη στη Βραζιλία, την Ανγκόλα, τη Γαλλία και αλλού. Η βράβευση του Jοão Ricardo καλωσορίστηκε από πολλούς σαν ένα παράδειγμα κάποιου που κατάφερε να «αποδράσει» από τη δύσκολη κατάσταση. Ηταν μια ιστορία ελπίδας. Το μυθιστόρημα ακολουθεί μια μη γραμμική και μετέωρη αφήγηση ακολουθώντας τη ζωή τριών γενεών της οικογένειας Mendes, σε διαφορετικές τοποθεσίες της Πορτογαλίας. Η αφήγηση ξεκινάει στις 25 Απριλίου 1974, οπότε ξεσπάει η «Επανάσταση των Γαρυφάλλων» («Revolução dos Cravos»), που οδήγησε στην κατάλυση της δικτατορίας και την επαναφορά της Δημοκρατίας ύστερα από 48 χρόνια (με γαρίφαλα στις κάννες των όπλων, όπως προέτρεψαν οι πολίτες τους στρατιώτερς).

Ο Jοão Ricardo Pedro, άριστος γνώστης της νεότερης ιστορίας της χώρας του, γίνεται συλλέκτης στιγμών, αναμνήσεων και συναισθημάτων. Μέσα από τις ιστορίες της οικογένειας Mendes απεικονίζονται η μεγάλη ιστορία, η τέχνη, ο έρωτας, η ζωή με τα όνειρα τις ματαιώσεις και τις αντιφάσεις της, άλλες φορές ο ανείπωτος πόνος, η βαθιά θλίψη και ο σπαραγμός, η συνειδητοποίηση του τρωτού της ανθρώπινης υπόστασης, οι κρυφές προθέσεις μας, οι ατέλειες και οι ανασφάλειες μας - όλα αυτά με ιδιαίτερη αίσθηση του χιούμορ. Ο συγγραφέας μοιάζει να ακολουθεί - κρυφά - το μότο του Μπέκετ στο «Τέλος του παιχνιδιού»: «Τίποτε δεν είναι πιο αστείο από τη δυστυχία». Το κωμικό στοιχείο έχει να κάνει τόσο με τον πόνο όσο και με τη χαρά, με την αγωνία και την απόλαυση, με τη σκληρότητα, το χάος, με αυτό που ο Ουμπέρτο Εκο ονομάζει προσπάθεια «να επουλωθεί η τραυματισμένη ψυχή».

Οι ήρωες

Η γραφή είναι ακατέργαστη και άμεση. Είναι η σκληρή γλώσσα για την πορτογαλική πραγματικότητα, η ακραία βιαιότητα της πραγματικής ζωής μα συγχρόνως τόσο ευαίσθητη και σπαρακτική. Είναι η ιστορία του γιατρού Αουγκούστο που ζει σ' ένα άγνωστο μικρό χωριό με όνομα θηλαστικού στριμωγμένο στους πρόποδες του όρους Γκαρντούνια και η σχέση του με τον Σελεστίνο, έναν άνδρα που εμφανίστηκε μυστηριωδώς σαράντα χρόνια πριν. Ο Αουγκούστο ζει την ομορφιά σ' αυτόν τον μακρινό και αφιλόξενο τόπο, ενώ ο φίλος του Πολίκαρπο περιφρονεί τα πάντα, προτιμά να ταξιδεύει και στέλνει επιστολές, για να εγκατασταθεί τελικά στο Μπουένος Αϊρες.  Αρνείται να μείνει στην Πορτογαλία στα χρόνια που κυριαρχούσε ο Σαλαζάρ, αλλά το παράξενο γι' αυτόν τον λάτρη της ελευθερίας είναι ότι επιλέγει μια χώρα υπό στρατιωτική δικτατορία. Ο Αντόνιο, γιος του Αουγκούστο, πολέμησε δυο φορές στην Ανγκόλα κατά τη διάρκεια των αποικιακών πολέμων. Οταν επιστρέφει σχεδόν δεν αναγνωρίζει τον γιο του Ντουάρτε που τον άφησε μωρό στην αγκαλιά της μητέρας του. Ο πόλεμος είναι σκληρός και είναι δύσκολο να αναγνωρίσει κανείς τον εαυτό του όταν επιστρέψει από εκεί. Σε παράλληλο επίπεδο εξελίσσεται η φιλία του με τον «Ινδιάνο», ένα φτωχό αγόρι που ο Ντουάρτε πιστεύει ότι είναι ιδιοφυΐα χωρίς να γνωρίζει απολύτως γιατί. Η διάλυση της σχέσης τους αφήνει βαθύ σημάδι στον Ντουάρτε, ο οποίος είναι εξαιρετικός πιανίστας, σχεδόν μεγαλοφυΐα, όμως η μεγαλοφυΐα του θα διακοπεί απότομα. Ο Ντουάρτε θα μισήσει αυτό που ο κόσμος αποκαλεί χάρισμα.

Μαζί με τους άλλους χαρακτήρες, και μια γυναίκα χωρίς το ένα πόδι που ζωγραφίζει την αυτοπροσωπογραφία της χρησιμοποιώντας έναν πίνακα του Μπρίγκελ ως μοντέλο. Μια αλληγορία για την αντανάκλαση του εαυτού μας: το δικό της πρόσωπο, το δικό μας πρόσωπο, θα είναι πάντα το τελευταίο. Ολα αυτά σε ιστορίες με αρχή, μέση, αλλά χωρίς τέλος. Ο αναγνώστης αποφασίζει το τέλος. Αν το θελήσει. Αλλωστε πόσες και πόσες ανθρώπινες ιστορίες δεν έχουν μείνει ανολοκλήρωτες;

João Ricardo Pedro
Το δικό σου πρόσωπο θα είναι το τελευταίο
Μτφ. Αριάδνη Μοσχονά
Εκδ. Πόλις, σελ. 258
Τιμή: 16 ευρώ