Σε έναν κόσμο γεμάτο «συνηθισμένα αυτοκίνητα», οι υπεραγωγοί είναι τα μονοθέσια της «Φόρμουλα 1», υλικά ικανά να μεταφέρουν ηλεκτρικό ρεύμα με μηδενική αντίσταση.
Σήμερα χρησιμοποιούνται σε κρίσιμες εφαρμογές — όπως μαγνητικούς τομογράφους, επιταχυντές σωματιδίων και τρένα μαγνητικής αιώρησης — αλλά μόνο υπό εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες, που απαιτούν δαπανηρά συστήματα ψύξης. Αυτό το όριο, που επί έναν αιώνα κρατά την υπεραγωγιμότητα «κλειδωμένη» σε εργαστήρια, ίσως αρχίζει να διαλύεται. Μια ερευνητική ομάδα υπό τον Ισπανό φυσικό Πάμπλο Χαρίγιο-Ερέρο, καθηγητή του MIT, δημοσίευσε στο περιοδικό Science ένα εντυπωσιακό πείραμα που επιβεβαιώνει την ύπαρξη μη συμβατικής υπεραγωγιμότητας σε ένα εξαιρετικά λεπτό υλικό: το λεγόμενο τριπλό στρώμα γραφενίου στριμμένο υπό «μαγική γωνία» (MATTG).
Το γραφένιο και η «twistronics»
Το γραφένιο —ένα φύλλο άνθρακα πάχους μόλις ενός ατόμου— έχει γίνει το «θαυματουργό» υλικό της σύγχρονης φυσικής. Όμως η ομάδα του Χαρίγιο-Ερέρο προχώρησε ένα βήμα πιο πέρα, στρίβοντας τρία τέτοια φύλλα μεταξύ τους υπό ακριβή γωνία (περίπου 1,6°). Το αποτέλεσμα είναι η εμφάνιση ενός φαινομένου γνωστού ως «twistronics» — ενός νέου πεδίου έρευνας που μελετά πώς οι ιδιότητες των δισδιάστατων υλικών αλλάζουν όταν περιστρέφονται μεταξύ τους.
Σε αυτό το «μαγικό» σημείο, οι ηλεκτρονικές ζώνες ενέργειας γίνονται επίπεδες, επιτρέποντας στα ηλεκτρόνια να αλληλεπιδρούν ισχυρά και να δημιουργούν συλλογικές κβαντικές καταστάσεις — ανάμεσά τους και η υπεραγωγιμότητα.
Ένα διαφορετικό είδος υπεραγωγού
Η μελέτη του MIT αποτελεί την πιο πειστική απόδειξη μέχρι σήμερα ότι ο MATTG είναι πράγματι υπεραγωγός μη συμβατικού τύπου. Οι επιστήμονες μέτρησαν τη λεγόμενη «υπεραγώγιμη ενεργειακή χαράδρα», δηλαδή τη διαφορά ενέργειας που κρατά τα ηλεκτρόνια δεσμευμένα σε «ζεύγη Κούπερ».
Σε συμβατικούς υπεραγωγούς, αυτή η χαράδρα έχει ομοιόμορφο, επίπεδο προφίλ. Όμως στο γραφένιο του Χαρίγιο-Ερέρο, η χαράδρα εμφανίζει μορφή V — μια σαφή υπογραφή διαφορετικού μηχανισμού σύζευξης ηλεκτρονίων. Το φαινόμενο αυτό δεν εξηγείται από τις υπάρχουσες θεωρίες της υπεραγωγιμότητας τύπου BCS (Bardeen–Cooper–Schrieffer), κάτι που το καθιστά εξαιρετικά ενδιαφέρον.
«Η κατανόηση αυτής της μη συμβατικής συμπεριφοράς μπορεί να μας οδηγήσει στο επόμενο μεγάλο βήμα: υπεραγωγούς που λειτουργούν σε θερμοκρασία δωματίου», δήλωσε η ερευνήτρια Σούγουεν Σαν, συν-συγγραφέας της μελέτης.
Από τα εργαστήρια στην καθημερινότητα
Η υπεραγωγιμότητα, παρότι φαντάζει αφηρημένη έννοια, θα μπορούσε να μεταμορφώσει την τεχνολογία. Στους αγωγούς χαλκού, τα ηλεκτρόνια συγκρούονται με τα άτομα του υλικού και παράγουν θερμότητα· σε εθνικά δίκτυα μεταφοράς, αυτό σημαίνει απώλειες 5–10% της παραγόμενης ενέργειας. Οι υπεραγωγοί εξαλείφουν εντελώς αυτό το φαινόμενο, προσφέροντας μεταφορά ηλεκτρισμού χωρίς απώλειες.
Αν η υπεραγωγιμότητα μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς ψύξη, οι επιπτώσεις θα ήταν επαναστατικές:
- Δίκτυα μηδενικών απωλειών και δραστική μείωση του ενεργειακού κόστους.
- Υπολογιστές και κινητά που δεν υπερθερμαίνονται και καταναλώνουν ελάχιστη ενέργεια.
- Κβαντικοί υπολογιστές που δεν χρειάζονται εξαιρετικά ψυχρά περιβάλλοντα, άρα θα είναι μικρότεροι και πιο προσιτοί.
- Νέα μέσα μεταφοράς βασισμένα στη μαγνητική αιώρηση με ασύλληπτη ενεργειακή απόδοση.
Tο «Άγιο Δισκοπότηρο» της Φυσικής
Η εργασία του Χαρίγιο-Ερέρο έρχεται λίγο μετά την απονομή του Νόμπελ Φυσικής 2025, που βράβευσε έρευνες σχετικές με την παρατήρηση κβαντικών φαινομένων σε μακροσκοπικά αντικείμενα. Και οι δύο εξελίξεις σηματοδοτούν τη γέφυρα ανάμεσα στη θεωρητική κβαντομηχανική και τις πραγματικές τεχνολογικές εφαρμογές.
Η νέα πειραματική πλατφόρμα που ανέπτυξε η ομάδα του MIT — βασισμένη στο κβαντικό φαινόμενο «σήραγγας» (tunneling) — επιτρέπει να παρακολουθούνται σε πραγματικό χρόνο οι μεταβάσεις ενός υλικού από το «κανονικό» στο υπεραγώγιμο στάδιο. Το εργαλείο αυτό δίνει τώρα στους φυσικούς τη δυνατότητα να εξερευνήσουν συστηματικά τον «χάρτη» της υπεραγωγιμότητας σε δεκάδες νέα υλικά.
Η ανακάλυψη του Χαρίγιο-Ερέρο και των συνεργατών του δεν είναι απλώς ένα πείραμα με γραφένιο, αλλά η αρχή μιας νέας φυσικής. Η «twistrónica» συνδυάζει τη νανοτεχνολογία με την κβαντική μηχανική, δημιουργώντας υλικά που μπορούμε να σχεδιάσουμε κατά βούληση. Αν αυτή η γνώση οδηγήσει σε υπεραγωγούς θερμοκρασίας δωματίου, τότε ο κόσμος της ενέργειας, των υπολογιστών και των μεταφορών θα αλλάξει ριζικά.
Όπως συνοψίζει ο ίδιος ο Χαρίγιο-Ερέρο: «Κατανοώντας έναν μη συμβατικό υπεραγωγό, ίσως κατανοήσουμε όλους τους υπόλοιπους. Και τότε, ο δρόμος προς την υπεραγωγιμότητα χωρίς ψύξη θα είναι ανοιχτός — ίσως το μεγαλύτερο άλμα της φυσικής του 21ου αιώνα».
