Χρειάζεται να ανατινάξουμε μερικούς αγωγούς; – Μια συνέντευξη με τον Αντρέας Μαλμ

Η ταινία How to Blow up a Pipeline έχει ήδη προκαλέσει μεγάλη εντύπωση. Είναι μια ταινία μυθοπλασίας, μια ανεξάρτητη παραγωγή, σχετικά χαμηλού κόστους, που αναφέρεται στην ιστορία μιας ομάδας οκτώ νέων ανθρώπων που αποφασίζουν να ανατινάξουν έναν αγωγό ως διαμαρτυρία για την συνεχιζόμενη χρήση των ορυκτών καυσίμων που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και την κλιματική αλλαγή.

Όμως, παρότι το σενάριο αφορά μυθοπλασία, η ταινία πήρε τον τίτλο της και την ουσιαστική της έμπνευση από ένα πολιτικό και θεωρητικό βιβλίο με τον ίδιο τίτλο του Σουηδού πανεπιστημιακού και ακτιβιστή Αντρέας Μαλμ, που κυκλοφόρησε το 2021.

Το συγκεκριμένο βιβλίο, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Verso και στα ελληνικά πρόκειται να εκδοθεί από τις εκδόσεις Εκτός Γραμμής, εξετάζει ακριβώς το ερώτημα μιας δυναμικής κινηματικής αντιμετώπισης του ζητήματος της κλιματικής αλλαγής. Ο Μαλμ ανακεφαλαιώνει τις βασικές θέσεις για το γιατί φτάσαμε στη σημερινή κατάσταση, θεωρεί ότι οι πολιτικές που ασκούν τα κράτη δεν αποδίδουν και προτείνει μια αντιμετώπιση που να περιλαμβάνει ως μέσο πίεσης και άμεσες μορφές δράσης αν και κάνει σαφές ότι όλα αυτά πρέπει να εντάσσονται σε μια στρατηγική που να προσπαθεί να διευρύνει την υποστήριξη και την αποδοχή.

«Ορυκτό κεφάλαιο»

Ούτως ή άλλως, εξ αρχής ο Μαλμ είχε γίνει σημείο αναφοράς στη διεθνή συζήτηση για την κλιματική αλλαγή από τη στιγμή που είχε κυκλοφορήσει το 2016 το βιβλίο του Fossil Capital. The Rise of Steam Power and the Roots of Global Warming (εκδόσεις Verso). Σε αυτό μέσα από συστηματική ιστορική έρευνα δείχνει ότι η χρήση ορυκτών καυσίμων στη βιομηχανική επανάσταση, κυρίως γαιάνθρακα για την παραγωγή ατμού, δεν ήταν απλώς μια τεχνική απόφαση, καθώς την ίδια περίοδο οι υδρόμυλοι ήταν πιο παραγωγικοί, αλλά πολύ περισσότερο μια αντανάκλαση των νέων παραγωγικών σχέσεων που επέβαλε ο βιομηχανικός καπιταλισμός. Αυτό για τον Μαλμ δείχνει μια συσχέτιση εξαρχής ανάμεσα στην καπιταλιστική οργάνωση της παραγωγής και την χρήση των ορυκτών καυσίμων που είναι υπεύθυνα για την κλιματική αλλαγή.

Γι’ αυτόν τον λόγο και ο Μαλμ σε όλες του τις τοποθετήσεις του είναι ιδιαίτερα αρνητικός απέναντι στις στρατηγικές που ακολουθούνται τώρα, δηλαδή την προσπάθεια μείωσης/μετριασμού (mitigation) των εκπομπών αερίων που προκαλούν την κλιματική αλλαγή, υποστηρίζοντας ότι χρειάζεται μια πολύ πιο επιθετική και γρήγορη άμεση μείωση των εκπομπών αερίων, ιδίως από τη στιγμή που φαίνεται πολύ δύσκολο να επιτευχθεί ο στόχος να περιοριστεί η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη στον 1,5^o C και ήδη οδεύουμε προς τους 2^ο C, κάτι που σημαίνει και πολύ πιο αρνητικές επιπτώσεις. Και αυτό περνάει μέσα από τη μαχητική αντίσταση σε όλα τα σχέδια για νέες μονάδες που στηρίζονται στα ορυκτά καύσιμα ή για σχέδια όπως νέοι αγωγοί ή νέοι τερματικοί σταθμοί φυσικού αερίου.

Ισχυρά κινήματα και όχι geoengineering

Επιπλέον, ο Μαλμ είναι αντίθετος στον τρόπο που το τελευταίο διάστημα προβάλλεται η γεωμηχανική (Geoengineering) ή μηχανική κλίματος, ως η λύση. Σε ένα μακροσκελές άρθρο του, που δημοσιεύτηκε σε δύο συνεχόμενα τεύχη του περιοδικού Historical Materialism ο Μαλμ εξηγεί αναλυτικά γιατί η γεωμηχανική – κυρίως με τη μορφή μαζικών εκπομπών αερολυμάτων στην ανώτερη ατμόσφαιρα για να εκτραπεί το ηλιακό φως – μπορεί αρχικά να φανεί ότι έχει άμεσα αποτελέσματα, όμως μεσοπρόθεσμα μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλες καταστροφές, ιδίως εάν στο μεταξύ συνεχίσουμε να εκπέμπουμε ολοένα και μεγαλύτερο όγκο ρύπων. Θεωρεί μάλιστα ότι αποτελεί στην πραγματικότητα μια άρνηση (με ψυχαναλυτικούς όρους) να δούμε την πραγματικότητα της επικείμενης καταστροφής.

Φρενίτιδα νέων επενδύσεων στα ορυκτά καύσιμα

Ο Άντρεας Μαλμ βρέθηκε στην Αθήνα, συμμετέχοντας στο συνέδριο Historical Materialism Athens Conference. Μιλώντας στο συνέδριο o Μαλμ υπογράμμισε τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε: «Αυτή τη στιγμή οδεύουμε να φτάσουμε και ξεπεράσουμε τον 1,5 βαθμό και ταυτόχρονα βλέπουμε μια φρενίτιδα νέων επενδύσεων στα ορυκτά καύσιμα, που τροφοδοτείται από τα τεράστια κέρδη που έχουν οι αντίστοιχες εταιρείες. Για παράδειγμα η ARAMCO το 2022 είχε τα μεγαλύτερα κέρδη που ανακοίνωσε ποτέ εταιρεία στην ιστορία του καπιταλισμού. Και όλες οι εταιρείες πετρελαιοειδών ανακοίνωσαν τεράστια κέρδη, που πολλά από αυτά επενδύονται σε νέες εγκαταστάσεις, την ώρα που κινδυνεύουμε να φτάσουμε στους 2 βαθμούς αύξηση της θερμοκρασίας. Μπροστά μας έχουμε ένα καλοκαίρι με καύσωνες, πυρκαγιές, ξηρασία με τη μεγάλη καταστροφή να γίνεται κυρίως στον Παγκόσμιο Νότο, χωρίς να έχει τη δημοσιότητα που αναλογεί. Αναφέρομαι σε παραδείγματα όπως του Πακιστάν που ακόμη αναρρώνει από τις καταστροφικές πλημμύρες, ή το Ιράκ που εξαιτίας της υπερθέρμανσης αντιμετωπίζει μια κατάρρευση του αγροτικού τομέα εξαιτίας παρατεταμένης ξηρασίας.»

Μιλώντας για τα κινήματα ξεχώρισε δύο: Το ένα είναι το κίνημα ενάντια στην Cop City στην Ατλάντα, δηλαδή το κίνημα ενάντια στην κατασκευή μιας αστυνομικής ακαδημίας σε μια δασική έκταση στην Ατλάντα της Τζόρτζια στις ΗΠΑ. Για τον Μαλμ αυτό είναι ένα παράδειγμα «διαθεμικότητας», καθώς ο αγώνας για το περιβάλλον συνδυάζεται με τον αγώνα κατά της αστυνομικής βίας. Το άλλο παράδειγμα είναι το γαλλικό κίνημα Soulèvement de la terre που κάνει ταυτόχρονα σαμποτάζ ενάντια σε μεγάλα πρότζεκτ που αφορούν τα ορυκτά καύσιμα όπως για παράδειγμα ένα μεγάλο εργοστάσιο τσιμέντου όπου έγινε μια μεγάλη κατάληψη και κινητοποιήσεις ενάντια στις λεγόμενες «μεγα-δεξαμενές». Ο Μαλμ υπογράμμισε ιδιαίτερα ότι πρόκειται για κινήματα που στηρίζονται στην τοπική εγκατάσταση και δράση, καθώς οι ακτιβιστές φτιάχνουν τοπικά καμπ στα οποία μένουν, αλλά και στον συντονισμό με άλλα κινήματα. Στην περίπτωση της Ατλάντα, το κίνημα κατά της αστυνομικής βίας σε όλη την Αμερική, στην περίπτωση της Γαλλίας ο κίνημα για ενάντια στο ασφαλιστικό.

Στο περιθώριο του συνεδρίου είχαμε την ευκαιρία να συζητήσουμε για όλα αυτά με τον Μαλμ.

Πώς αισθάνεσαι που ένα βιβλίο σου, το How to Blow a Pipeline, έχει γίνει κινηματογραφική ταινία;

Δεν το περίμενα. Δεν είναι αυτό που αναμένεις να συμβεί όταν γράφεις ένα βιβλίο, ότι δηλαδή κάποιος θα το κάνει ταινία, ιδίως όταν δεν είναι ένα βιβλίο μυθοπλασίας. Όμως, όταν με πλησίασαν οι δημιουργοί της ταινίας, λίγο μετά την κυκλοφορία του βιβλίου, ήταν σαφές ότι ήταν αγωνιστές, δημιουργικοί και άνθρωποι που υποστήριζαν το κίνημα. Με ενθουσίασε η προοπτική και ακόμη είμαι ενθουσιασμένος.

Επιμένεις ακόμη σε μια προσέγγιση «οικολογικού Λενινισμού»;

Η απάντηση εξαρτάται από το τι εννοούμε όταν μιλάμε για «οικολογικό Λενινισμό». Όταν αναφέρθηκα για πρώτη φορά σε αυτή την έννοια ήταν σε ένα βιβλίο για την πανδημία και ήταν ένα αρκετά αδρό περίγραμμα. Άλλες συντρόφισσες, όπως για παράδειγμα η Τζόντι Ντιν, επίσης έχουν χρησιμοποιήσει μια τέτοια έννοια και άρα μπορεί να σημαίνει διαφορετικά πράγματα.

Αυτό στο οποίο εγώ επέμεινα σε αυτό το βιβλίο ήταν ότι ένα μέρος από το έργο του Λένιν ιδίως στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου είναι αφιερωμένο στο πώς ο πόλεμος μπορεί να μετατραπεί σε επαναστατική κρίση. Εάν δεν θες πόλεμο, εάν θες ο πόλεμος να σταματήσει πρέπει να κυνηγήσεις τα αίτια του πολέμου και αυτό σημαίνει να ανατρέψεις τις ιμπεριαλιστικές άρχουσες τάξεις. Ο Λένιν όπως και η Λούξεμπουργκ και ο Λίμπκνεχτ έλεγαν ότι έπρεπε να τα βάλει κάποιος με αυτούς που τροφοδοτούν τον πόλεμο.

Πιστεύω ότι χρειαζόμαστε κάτι και για την κλιματική κρίση. Δεν θα μπορέσουμε να φέρουμε τα πράγματα υπό κάποιο έλεγχο, εάν δεν μετατρέψουμε τις στιγμές κρίσης και καταστροφής, τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, σε μια κρίση όσων σήμερα οδηγούν τα πράγματα στην κλιματική κρίση. Από το να πολεμάμε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής να πάμε στο να πολεμάμε τις αιτίες, τις αφετηρίες. Και άρα να κάνουμε την κλιματική κρίση μια επαναστατική κρίση και για το ορυκτό κεφάλαιο. Αυτό εννοούσα όταν μίλαγα για οικολογικό λενινισμό και όντως αυτό πιστεύω ότι χρειαζόμαστε και τώρα.

Πώς βλέπεις τα κινήματα που σήμερα ξεδιπλώνονται;

Προφανώς και το κίνημα για το κλίμα στον Παγκόσμιο Βορρά είναι αυτό με το οποίο περισσότερο ταυτίζομαι και είναι ό,τι καλύτερο έχουμε, αλλά θα μπορούσε να τα πάει καλύτερα και πρέπει να ανακτήσει το momentum και τη δύναμη που είχε το 2019. Βλέπουμε ένα πιο κατακερματισμένο και διαφοροποιημένο τοπίο με διάφορες ομάδες που χρησιμοποιούν διαφορετικές τακτικές για να έχουν αποτελέσματα. Πιστεύω ότι αυτό που έγινε στη Γαλλία με το κίνημα Soulèvement de la terre (Ξεσηκωμός της Γης) είναι σημαντικό γιατί πήγε τα πράγμα σε ένα άλλο επίπεδο μαζικής κινητοποίησης και οικολογικού αγώνα. Αυτό που βλέπουμε είναι ότι ορισμένα τουλάχιστον μέρη του κινήματος προετοιμάζονται για αυτό που ελπίζω να είναι ένα νέος γύρος μεγάλων διαμαρτυριών.

Ποιο είναι το μέλλον; Τι θα γίνει με τους κλιματικούς στόχους; Θα τους πετύχουμε ή θα καταφύγουμε στη γεωμηχανική, με την οποία διαφωνείς;

Πιστεύω ότι οι κυρίαρχες τάξεις είναι καταστατικά ανίκανες να κάνουν κάτι για την κλιματική κρίση, με την έννοια να καταφέρουν να βάλουν φραγμό στους μηχανισμούς που την επιτείνουν. Όμως, κάτι πρέπει να κάνουν. Γι’ αυτόν τον λόγο και αυτή τη στιγμή όλος ο σχεδιασμός πολιτικής δείχνει να μετατοπίζει σε κάτι διαφορετικό από τη μείωση και τον μετριασμό (mitigation) μέσα από περικοπές των εκπομπών αερίων ρύπων. Γι’ αυτό και ένα από τα πράγματα που συζητιούνται ολοένα και περισσότερο είναι η γεωμηχανική (geoengineering). Και πιστεύω ότι θα συμβεί και δεν πιστεύω ότι θα είναι καλό και θα είναι πολύ επικίνδυνο, αλλά είναι η μόνη τεχνολογία που έχει τη δυνατότητα να μειώσει τη θερμοκρασία γρήγορα. Και μπορεί να το κάνει χωρίς να έρθει σε σύγκρουση με τα παγιωμένα συμφέροντα των μεγάλων καπιταλιστικών εταιρειών. Αυτό εξηγεί την «απήχηση» τέτοιων σχεδίων. Υπάρχει η αίσθηση ότι με κάθε καταστροφή, και οι καταστροφές γίνονται πιο συχνές, κάποια από τις μεγάλες δυνάμεις στον κόσμο θα πει «πρέπει να κάνουμε κάτι και να το κάνουμε γρήγορα για να μπορέσουμε να ελέγξουμε την κατάσταση και να μειώσουμε τις θερμοκρασίες». Και ο μόνος τρόπος για να γίνει αυτό είναι με την εκτροπή (deflection) του ηλιακού φωτός, το πιο πιθανό με την αποστολή αεροσκαφών για να εξαπολύσουν ειδικά αερολύματα στη στρατόσφαιρα που εκτρέπουν το ηλιακό φως. Όμως αυτό έχει δυνητικά καταστροφικούς κινδύνους. Όμως, υπάρχει μια «δομική απαίτηση» να γίνει γιατί μπορεί να μειώσει τη θερμοκρασία και δεν έρχεται σε σύγκρουση με κάποια μεγάλα συμφέροντα. Είναι πλήρως συμβατό με μια λογική “business as usual”.

Εάν μια στρατηγική που βασίζεται στη γεωμηχανική είναι καταδικασμένη να αποτύχει, ποια είναι η εναλλακτική;

Η πραγματική εναλλακτική στην οποία πρέπει να επιμείνουμε είναι η εξαιρετικά ταχεία μείωση των εκπομπών αερίων που συντελούν στην κλιματική αλλαγή που ξεκινά με την απαίτηση να μην κατασκευαστούν νέες εγκαταστάσεις εξόρυξης και επεξεργασίας ορυκτών καυσίμων. Κανένα νέος αγωγός, κανένας νέος τερματικός σταθμός αερίου, κανένα νέο ορυχείο γαιάνθρακα. Δηλαδή, το ακριβώς αντίθετο αυτού που συμβαίνει σήμερα. Το πρόβλημα είναι ότι ακόμη και εάν αυτό γινόταν τώρα και περιορίζονταν οι εκπομπές πολύ γρήγορα, θα υπάρχει ακόμη ο κίνδυνος να βρεθούμε να ξεπερνάμε το στόχο του περιορισμού της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας στον 1,5^ο C. Ακόμη και με πολύ γρήγορη μείωση των εκπομπών αερίων, θα έχουμε σοβαρά προβλήματα όπως αύξηση της μέσης στάθμης των θαλασσών. Γι’ αυτό και το χειρότερο που μπορεί να συμβεί είναι να έχουμε ταυτόχρονα συνέχιση των εκπομπών μαζί με γεωμηχανική. Γιατί αυτό είναι κυριολεκτικά μια «συνταγή για καταστροφή» στο μέλλον.

Με αυτή την έννοια δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική από μια κλιματική επανάσταση, δεν υπάρχει δηλαδή άλλη εναλλακτική από το να πούμε ότι τα ορυκτά καύσιμα μένουν στο υπέδαφος και σταματά κάθε εξόρυξη. Παράλληλα, θα πρέπει να προσαρμοστούμε όσο το δυνατόν καλύτερα στις επιπτώσεις που είναι ήδη ενσωματωμένες στο σύστημα. Όμως το άλφα και το ωμέγα οποιασδήποτε κλιματικής πολιτικής πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο γρήγορα να απαλλαγούμε από τα ορυκτά καύσιμα.