Ιστορίες κάτω από τον πράσινο ήλιο του ΠΑΣΟΚ

Μπορεί ένα σύμβολο να γίνει συνώνυμο μιας ολόκληρης εποχής; Αν κάποιο μπορεί, αυτό είναι ο πράσινος ήλιος, που επέστρεψε πριν από μία εβδομάδα στην πολιτική ζωή – και μέσα σε λίγες μέρες αυξήθηκαν ήδη οι αναφορές στο ΠΑΣΟΚ, ακόμα και εντός της Βουλής στη διάρκεια της συζήτησης για την ψήφιση της αμυντικής συμφωνίας Ελλάδας – ΗΠΑ.

Η ιστορία του τόσο γνώριμου ήλιου ξεκινάει στην πραγματικότητα με τη Μεταπολίτευση, τον Αύγουστο του 1974, λίγες εβδομάδες πριν από τη ιδρυτική Διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη, όταν μια ομάδα νεαρών πολιτικών κοντά στον Ανδρέα Παπανδρέου άρχισε να συζητά για το σύμβολο του νέου κόμματος που βρισκόταν στα σκαριά. Το μόνο βέβαιο ήταν ότι κανείς τους, πόσω μάλλον ο ίδιος ο Παπανδρέου, δεν ήθελε ένα σύμβολο που να παραπέμπει στην προδικτατορική πολιτική ζωή – αυτός ήταν και ο κύριος λόγος που δεν συζητήθηκε καν μια παραλλαγή του συμβόλου της Ενωσης Κέντρου, που περιείχε το στάχυ και την ελιά. Στο τέλος, η απόφαση για τον ανατέλλοντα ήλιο ήταν του ίδιου του Παπανδρέου. Στους τρεις πολιτικούς μηχανικούς που κατοχύρωσαν το σήμα στον Αρειο Πάγο, τον Γιώργο Γεννηματά, τον Κώστα Γείτονα και τον Ακη Τσοχατζόπουλο, οφείλεται η συμμετρία των εννέα ακτίνων: «σύμπλεγμα κυκλικό, περιβαλλόμενον υπό του τίτλου του κόμματος, εντός δε του κύκλου αποτύπωμα ανατέλλοντος ηλίου», είναι η επίσημη περιγραφή.

Ασπρόμαυρος στην αρχή και πράσινος στη συνέχεια, ο ανατέλλων ήλιος έγινε ταυτόσημη έννοια με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία και με την Αλλαγή του 1981. Από τότε έως τη δεκαετία του 2000 συνέβαλε στο να θεωρηθεί το ΠΑΣΟΚ το πιο αναγνωρίσιμο πολιτικό brand στην Ελλάδα – δεν έφυγε ποτέ από το προσκήνιο, ούτε στα δύσκολα του 1989 ούτε όταν ο Παπανδρέου πέθανε και τα ηνία του κόμματος ανέλαβε ο Κώστας Σημίτης. Για την ακρίβεια, παρά τις σχετικές συζητήσεις, οι πρώτες αλλαγές στον ήλιο έγιναν όταν πια πρόεδρος της παράταξης εξελέγη ο Γιώργος Παπανδρέου. Σε μια προσπάθεια να φέρει νότες ανανέωσης και να συμβολίσει το άνοιγμα στην κοινωνία, η Χαριλάου Τρικούπη προώθησε επικοινωνιακά ήλιους σε διαφορετικά χρώματα, σκιτσαρισμένους ώστε να μοιάζουν ζωγραφιά. Πολύ γρήγορα ο πράσινος, ευρέως αναγνωρίσιμος ήλιος επέστρεψε – και μάλιστα οι αναφορές στον ήλιο και τα πλάνα της ανατολής κυριάρχησαν στα προεκλογικά σποτ του 2007, αλλά και του 2009.

Τα χρόνια της κρίσης

Με την έναρξη της κρίσης χρέους, το 2010, το ΠΑΣΟΚ βίωσε την πιο δύσκολη περίοδο που είχε περάσει ποτέ στην ιστορία του. Δεν ήταν μόνο ότι κλήθηκε να διαχειριστεί τη λιτότητα, αλλά η ταύτισή του με περιόδους ευημερίας και οικονομικής ευμάρειας γύριζε μπούμερανγκ: στο κεντρικό αφήγημα που αξιοποιήθηκε από την τότε αντιπολίτευση και οφείλεται εν πολλοίς για την επικράτηση του ΣΥΡΙΖΑ λίγα χρόνια μετά, το παλιό πολιτικό σύστημα (κατά κύριο λόγο το ΠΑΣΟΚ, που κυβέρνησε περισσότερο) καλλιέργησε τη διαφθορά και την πελατοκρατία, επιτρέποντας στην κοινωνία να ζει πάνω από τις δυνατότητές της, με χρήματα που επί της ουσίας δεν υπήρχαν. Για τους πασόκους, αυτό σήμαινε πως το κόμμα – και άρα ό,τι το θύμιζε, από τα πρόσωπα έως τα σύμβολά του – έγινε αποδιοπομπαίος τράγος. Με νέα ηγεσία πια και τον Ευάγγελο Βενιζέλο στο τιμόνι, η Χαριλάου Τρικούπη αξιοποίησε την έννοια της ευθύνης, προσπαθώντας να γυρίσει το μειονέκτημα του να σηκώνει το ΠΑΣΟΚ το βάρος των μεγάλων αποφάσεων σε πλεονέκτημα. Για να το κάνει αυτό, επιστράτευσε την ονομασία «Δημοκρατική Παράταξη» από την εποχή της Ενωσης Κέντρου, η οποία συμπληρώθηκε δίπλα στην ονομασία ΠΑΣΟΚ. Στις εκλογές του 2012 για πρώτη φορά το κόμμα βρέθηκε εκτός δικομματισμού, βλέποντας τον ΣΥΡΙΖΑ να κερδίζει τη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Ενόψει των ευρωεκλογών του 2014, αναγνωρίζοντας τη φθορά που είχε υποστεί κατά την περίοδο της συγκυβέρνησης με τη ΝΔ και με αφορμή την «Πρωτοβουλία των 58», η ηγετική ομάδα έκανε τις πρώτες επαφές για τη συσπείρωση των δυνάμεων της Κεντροαριστεράς κάτω από έναν συνασπισμό δυνάμεων στα ιταλικά πρότυπα. Αυτός ο συνασπισμός, στον οποίο συμμετείχε το ΠΑΣΟΚ, κατέβηκε στις ευρωεκλογές υπό το όνομα «Ελιά» (όπως στην Ιταλία) και με σύμβολο όχι τον ήλιο, αλλά έναν κλάδο ελιάς.

Παρότι το ποσοστό της Ελιάς στις ευρωεκλογές αποτελούσε μέχρι το 2019 το μεγαλύτερο εκλογικό ποσοστό που πήρε ο χώρος εκείνη την πενταετία, το σχήμα δεν μακροημέρευσε. Η διάσπαση που έγινε πριν από τις εκλογές του 2015 και το κακό εκλογικό ποσοστό έφεραν αλλαγές σε ανώτατο επίπεδο και τη Φώφη Γεννηματά στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ. Εκείνη πήρε εκ νέου πρωτοβουλία για τη δημιουργία ενός νέου κεντροαριστερού φορέα που θα περιελάμβανε όλες τις δυνάμεις του χώρου και βέβαια δεν θα μπορούσε να «καπελώνεται» από τα σύμβολα του ΠΑΣΟΚ. Το Κίνημα Αλλαγής είχε σήμα ένα πολύχρωμο λουλουδάκι, που όντως ποτέ δεν είχε τη δημοφιλία του πράσινου ήλιου. Ολη αυτή η προσπάθεια, ωστόσο, η συζήτηση που προκάλεσε, μαζί με τη νέα συγκυρία, οδήγησαν σε μια μεταστροφή των πολιτών στον τρόπο που έβλεπαν το ΠΑΣΟΚ. Η χρονική απόσταση από την κρίση του 2010, η αναβίωσή του στην ποπ κουλτούρα και η νοσταλγική συζήτηση που ξεκίνησε ειδικά τα χρόνια της πανδημίας για τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 το έκαναν να μοιάζει ελκυστικό ξανά – και γι’ αυτό, μεταξύ άλλων, μπήκε στην προεκλογική ατζέντα των νέων προέδρων και η επαναφορά του την περασμένη Κυριακή στη βιτρίνα του ΚΙΝΑΛ ψηφίστηκε με ποσοστό άνω του 90%. Ο πράσινος ήλιος έπαιξε τον ρόλο του και σ’ αυτό το αποτέλεσμα: βρισκόταν δίπλα στην επιλογή ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ.