Το κείμενο του Δ. Μαρωνίτη, πανεπιστημιακού δάσκαλου και αρθρογράφου στο Βήμα της Κυριακής, δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2009, στην στήλη του Απολίτιστα Μονοτονικά, με τίτλο Παιδεία και Εκπαίδευση.

Είναι αυτό στο οποίο διαγωνίστηκαν σήμερα οι υποψήφιοι στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας.

Κι έχει ιδιαίτερη σημασία για το «Βήμα» η επιλογή του συγκεκριμένου κειμένου καθώς πρέπει να θυμίσουμε ότι ο διευθυντής του γραφείου τύπου του πρωθυπουργού, Θ. Καρτερός, είχε χαρακτηρίσει «σκουπιδότοπο» τον ΔΟΛ.

Αναλυτικά το κείμενο:

Δύο όροι που συχνά πυκνά εναλλάσσονται, σάμπως να πρόκειται για συνώνυμα, με ταυτόσημο νόημα και στόχο· θεωρητικό και πρακτικό. Στον έλεγχο αυτής της διάχυτης παρεξήγησης, που διευκολύνεται και από την ετυμολογική συγγένεια των επίμαχων όρων, επέμεινε η προχθεσινή μου εισήγηση στην ημερίδα που διοργάνωσε το Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών προς τιμήν του Αλέξη Δημαρά, με τίτλο « Συζητώντας και πάλι για την Παιδεία». Οπου ακούστηκαν τρεις εισηγήσεις (του Νίκου Αλιβιζάτου, της Αννας Φραγκουδάκη και της αφεντιάς μου, για να καταλήξει το πράγμα σε συζήτηση στρογγύλης τραπέζης, με παράλληλες επεμβάσεις της Εφης Αβδελά, του Κώστα Γαβρόγλου, του Αλέξη Δημαρά, του Σωκράτη Κουγέα και του Αντώνη Λιάκου).

Η τιμητική αφιέρωση της ημερίδας στον Αλέξη Δημαρά ελέγχεται αυτονόητη, για όσους τουλάχιστον παρακολουθούν με νηφάλια προσοχή την ιστορία της τραυματικής εξαρχής εκπαίδευσής μας και τις αμεταρρύθμιστες μεταρρυθμίσεις της. Η περίπτωση πάντως του Αλέξη Δημαρά πρέπει να θεωρηθεί παραδειγματική εξαίρεση στον κανόνα που λέει ότι: οι περί Παιδείας και Εκπαίδευσης συζητήσεις που γίνονται, χρόνια τώρα, στον τόπο μας πραγματοποιούνται συνήθως από πρόσωπα που δεν έχουν εμπράγματη πείρα της εκπαιδευτικής μας πραγματικότητας· τούτο ισχύει κατ΄ εξοχήν για όσους αναλαμβάνουν από θέσιν ισχύος να ρυθμίσουν τις εκάστοτε επιπλοκές και εμπλοκές της.

Αντίθετα στο θολό αυτό ρεύμα ο Αλέξης Δημαράς επέμεινε και επιμένει ανυποχώρητος στον σχολικό χώρο μια ολόκληρη ζωή, αποφεύγοντας δελεαστικούς πειρασμούς για μετακίνηση σε λιγότερο εύφλεκτες εκπαιδευτικές και παιδευτικές περιοχές. Από αυτήν εξάλλου τη μάχιμη συμμετοχή προέκυψαν οι πολύτιμες (ερευνητικές, συγγραφικές και συντονιστικές) προσφορές του. Και τώρα επί του προκειμένου.

Ως ρίζα και κορμός ενός πολύκλαδου δέντρου, η λέξηΠαιδεία(δυσμετάφραστη ή και αμετάφραστη στις ξένες γλώσσες) εμφανίζει εξελισσόμενο, σημασιολογικό και λειτουργικό εύρος και βάθος. Οι αρχές της ανιχνεύονται στον Αισχύλο και στον Σοφοκλή, δηλώνοντας κατ΄ αρχήν την τροφή και την ανατροφή ενός παιδιού, αλλά και την καλλιέργεια ενός δέντρου. Στον Πλάτωνα η λέξη σαφώς πλέον αναβαθμίζεται και αναδεικνύεται σε μέτρο γνώσης και αρετής, καλύπτοντας τελικώς τόσο την πλατωνική οντολογία όσο και την πλατωνική επιστήμη. Η ίδια λέξη θεωρείται στην ελληνική αρχαιότητα ενίοτε συνώνυμη της νεαρής ηλικίας, ενώ σκοπίμως συνάπτεται κάποτε τόσο με τηνπαιδείαόσο και με τηνπαιδιά· σημαίνοντας την παιδαριώδη φλυαρία και ανοησία αφενός, τοπαίγνιο(ως διασκέδαση ή ως φιλόσοφη μέθοδο) αφετέρου. Στους Ρωμαίους η ελληνικήπαιδείαμεταφράστηκε όψιμα ως humanitas, και με το ιδεολογικό αυτό φορτίο υποστήριξε και υποστηρίζει εφεξή τις λεγόμενες ανθρωπιστικές σπουδές· άλλως πώς (κατά τη γνώμη μου κακώς): πειθαρχίες.

Πλησιέστερη ετυμολογικά και λειτουργικά προς τη ριζικήπαιδείααναγνωρίζεται η μεταγενέστερη εμπρόθετηεκπαίδευσις,παράγωγη του ρήματοςεκπαιδεύω, το οποίο, όσο βλέπω στα λεξικά, εμφανίζεται πρώτη φορά στον πλατωνικόΚρίτωνα, με τη σημασία τουδιδάσκω κάποιον κάτιήεντυπώνωσε κάποιον κάτι με τη διδασκαλία– αυτού του είδους η εκπαίδευση αφορά ενίοτε και την προσαρμοστική άσκηση ενός ζώου.

Παραμένοντας στο κρίσιμο αυτό ζεύγος (Παιδεία-Εκπαίδευση) που συνιστά την κοινόχρηστη ως σήμερα ορολογία της σχολικής θεωρίας και πράξης, θα επιχειρήσω την άλλη Κυριακή μια, όσο γίνεται συντομότερη, σύγκριση των δύο ομογενών όρων, προκειμένου να φανούν κάποιες τυπικές συγκαλύψεις και επικαλύψεις, οι οποίες ευνοούν και συντηρούν ουσιαστικές παρεξηγήσεις. Θυμίζω σήμερα τα γνωστά και αυτονόητα: η λέξηεκπαίδευσηέχει χρόνια τώρα εγκατασταθεί στη σχολική πρακτική, με ή χωρίς επιθετικό προσδιορισμό, για να δηλώσει κυρίως τις δύο πρώτες βαθμίδες της. Στις μέρες μας επικράτησαν οι όροιπρωτοβάθμιακαιδευτεροβάθμια εκπαίδευση, σε αντικατάσταση τηςστοιχειώδουςκαιμέσης, που συνολικά ορίζονται ωςΓενική Εκπαίδευση.Σε αντιδιαστολή προφανώς ο όροςπαιδείαεπιφυλάσσεται τιμητικά για την πανεπιστημιακού τύπουανώτατη(πρόσφατα καιανώτερη)βαθμίδα. Παρά ταύτα η συντομογραφία ΑΕΙ αναλύεται στον επίτιτλοΑνώτατα(καιΑνώτερα)ΕκπαιδευτικάΙδρύματα, οπότε η παιδεία φαίνεται να συμπάσχει, ονομαστικά τουλάχιστον, με τηνεκπαίδευση, διατηρώντας ωστόσο την ανωτερότητά της.

Εξάλλου ηπαιδεία, εκτός τώρα σχολικών ιδρυμάτων, έχει διευρυνθεί και ως περιεκτικός όρος του πολιτισμού, στα κεφάλαια προπάντων των γραμμάτων και των τεχνών. Από την άποψη αυτή η μετάφραση της ελληνικής λέξηςπαιδείαστη λατινική λέξη cultura έχει το προσόν ότι μας θυμίζει τη ριζική σημασία της ως καλλιέργειας, σε μεταφορικό τώρα επίπεδο. Προφανώς συνεχίζεται.

Ποιος ήταν ο Δημήτρης Μαρωνίτης

Ο Δημήτρης Μαρωνίτης γεννήθηκε το 1929 και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη. Περάτωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στο Πειραματικό Σχολείο της Θεσσαλονίκης και συνέχισε σπουδάζοντας στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.Συμπλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στη Δυτική Γερμανία με υποτροφία από το ίδρυμα «Humboldt Stiftung», δίπλα στον γνωστό ελληνιστήΒάλτερ Μαργκ(Walter Marg). Το διδακτορικό του δίπλωμα το έλαβε το 1962 από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο όπου και δίδαξε Αρχαία Ελληνικά από το 1963 έως το 1968 ως εντεταλμένος υφηγητής (στη Φιλοσοφική Σχολή).

Κατά τη διάρκεια της επταετίας η δράση του ενοχλούσε το στρατιωτικό καθεστώς με αποτέλεσμα συχνά να φιλοξενείται στα κρατητήρια της συμπρωτεύουσας και της Αθήνας. Οι 8 μήνες του εγκλεισμού του από τις αρχές του 73 μέχρι της γενική αμνήστευση άφησαν το σημάδι τους στη Μαύρη γαλήνη, ένα κείμενο που γράφτηκε στο κελί, σε φθαρμένες χαρτοπετσέτες, όταν κατάφερε να βρει ένα μολύβι ο Δ.Ν.Μαρωνίτης. Το κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 1973 στο 8ο και τελευταίο τεύχος του περιοδικού Η Συνέχεια, και πρόσφατα, το 2007, στις εκδόσεις Το Ροδακιό.

Μετά την χούντα επανέρχεται και παραμένει καθηγητής από 1975 έως το 1996. Επισκέπτης καθηγητής σε πανεπιστήμια της Γερμανίας, Αυστρίας και Κύπρου και των ΗΠΑ. Από το 1994 έως το 2001 πρόεδρος και γενικός διευθυντής του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, που εδρεύει στη Θεσσαλονίκη. Εφεξής συντονιστής του προγράμματος «Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση», που εκπονείται στο πλαίσιο του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας.

Εκτός όμως από Πανεπιστημιακός δάσκαλος ο Δ.Ν Μαρωνίτης ήταν ιδιαίτερα γνωστός και σαν αρθρογράφος μιας και από το Φεβρουάριο του 1971 που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδαΒΗΜΑτο πρώτο του άρθρο με τίτλο «Σημείο αναφοράς» δεν σταμάτησε όλα αυτά τα χρόνια να δημοσιεύει ανελλιπώς άρθρα. Το 1970 συμμετείχε με το κείμενο «Υπεροψία και μέθη (ο ποιητής και η ιστορία) που είναι μια φιλολογική μελέτη για το ποίημα «Δαρείος» του Καβάφη στο τόμοΔεκαοχτώ κείμενα.Ο Δημήτρης Ν.Μαρωνίτης εκτός των άλλων έχει υπάρξει και καλλιτεχνικός διευθυντής τουΚ.Θ.Β.Ε.Η θητεία του όμως, υπήρξε μικρής διάρκειας: από τις 3 Νοεμβρίου 1989 έως τις 12 Σεπτεμβρίου 1990.

Το 1981 πήρε το Α΄ Κρατικό Βραβείο κριτικής-δοκιμίου για το ¨Όροι του λυρισμού στον Οδυσσέα Ελύτη. Το 2003 τιμήθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με τονΤαξιάρχη του ¨Φοίνικος¨, για την προσφορά του στα ελληνικά γράμματα και στον πολιτισμό. Το 2012 έλαβε το πρώτο βραβείο ¨Ενδογλωσσικής Μετάφρασης¨ για τη μετάφρασή της Ιλιάδας. Το 2014 βραβεύτηκε για το σύνολο του έργου του από το ηλεκτρονικό περιοδικό ¨ο Αναγνώστης¨.

Οι θέσεις και η αγάπη του για την μετάφραση των αρχαίων κειμένων θεμελιώθηκαν στο Πειραματικό σχολείο και πήραν μια πιο στέρεη μορφή στη Φιλοσοφική Σχολή Θεσσαλονίκης. Ο κατ’ εξοχήν δάσκαλός του τα χρόνια αυτά ήταν ο I. Θ. Kακριδής. Σημαντική επιρροή στα μεταφραστικά του ενδιαφέροντα έπαιξε και ο W. Marg -που εκδίδει και για χρόνια το αρχαιογνωστικό περιοδικό, το Gnomon – όταν, μετά τις προπτυχιακές του σπουδές και εν όψει της εκπόνησης της διδακτορικής του διατριβής για τον Ηρόδοτο,ο Δ. Ν Μαρωνίτης φεύγει στη Γερμανία.

Ο Δ. Ν. Μαρωνίτης έχει μεταφράσειΗρόδοτο,Ησίοδο καθώς και τα δύο έργα που αποδίδονται στονΌμηρο: τηνΟδύσσειακαι τηνΙλιάδα. Το 2012 εξέδωσε και την μετάφραση της τραγωδίας «Αίας» του Σοφοκλή.

Ο Δημήτριος Μαρωνίτης έχει ασχοληθεί με αρκετούς νεοέλληνες ποιητές και πεζογράφους επιμένοντας στην πρώτη μεταπολεμική γενιά. Αγνόησε ή λοιδώρησε τους συμπολίτες του Ιωάννου, Ασλάνογλου και Χριστιανόπουλο. Έτσι έχει εκδώσει μελετήματα για τον Γεώργιο Σεφέρη, τον Τίτο Πατρίκιο,τον Γιάννη Ρίτσο, τον Οδυσσέα Ελύτη,τον Τάκη Σινόπουλο και τον Μίλτο Σαχτούρη. Από τις προηγούμενες γενιές έχει εκδώσει μελετήματα για τον Διονύσιο Σολωμό και τονΚ.Π. Καβάφη. Από τις νεώτερες γενιές έχει ασχοληθεί με τον Γιώργο Χειμωνά.

Το 2014 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Άγρα το καινούριο του βιβλίο ¨Έπος και δράμα. Από το χθες στο αύριο¨

Πέθανε τον Ιούλιο του 2016.