Τι ακριβώς τρέχει με τους δίπλα;

Στην πλειοδοσία προκλητικών δηλώσεων απέναντι στην Ελλάδα συμμετείχε το σύνολο σχεδόν της τουρκικής ηγεσίας, αλλά τη σκυτάλη πήρε χθες ο πρωθυπουργός Μπιναλί Γιλντιρίμ: μιλώντας σε δημοσιογράφους, έκανε λόγο για 130 υπό αμφισβήτηση βραχονησίδες στο Αιγαίο που «δεν έχουν ταυτότητα και δεν είναι ξεκάθαρο σε ποιον ανήκουν», επαναλαμβάνοντας έτσι τη θεωρία των γκρίζων ζωνών στο Αιγαίο. Είχαν προηγηθεί δηλώσεις υπουργών της τουρκικής κυβέρνησης μεσοβδόμαδα, με αφορμή την πτήση του υπουργού Αμυνας Πάνου Καμμένου πάνω από τα Ιμια το πρωί της Τετάρτης. Οι λεκτικοί τσαμπουκάδες εκτοξεύθηκαν τόσο από τον επικεφαλής της τουρκικής διπλωματίας Μεβλούτ Τσαβούσογλου –που ζήτησε από τον Πάνο Καμμένο να συνετιστεί κι απείλησε την Ελλάδα με «ατύχημα» –αλλά και από τον υπουργό Αμυνας Φικρί Ισίκ που δήλωσε πως η Τουρκία «δεν θα υποκύψει σε κανένα τετελεσμένο». Οι δηλώσεις συνοδεύτηκαν από ένα μπαράζ υπερπτήσεων τουρκικών μαχητικών στο Αιγαίο και παραβιάσεων του εθνικού εναέριου χώρου.

Η ένταση των τελευταίων δέκα ημερών στις σχέσεις των δύο χωρών κλιμακώθηκε αμέσως μετά την απόφαση της ελληνικής Δικαιοσύνης να μην παραδώσει τους οκτώ τούρκους αξιωματικούς, όπως απαιτούσε η Αγκυρα. Το υπόβαθρο της κρίσης πάντως εδράζεται κυρίως στην εσωτερική αστάθεια της γείτονος και καταδεικνύει την έντονη νευρικότητα που επικρατεί στην Τουρκία: ο Ερντογάν μπορεί να εμφανίζεται ισχυροποιημένος μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου, αλλά η οικονομία της χώρας κλονίζεται και οι διώξεις στη δημόσια διοίκηση έχουν ξεπεράσει τις 120.000. Η επιθετική του όμως ρητορική στα εξωτερικά ερμηνεύεται μέσα στο πλαίσιο του προσεχούς εκλογικού κύκλου και του δημοψηφίσματος που θα γίνει το πρώτο δεκαήμερο του Απριλίου: εκεί όπου ο Ερντογάν επιδιώκει την αλλαγή του τουρκικού συνταγματικού χάρτη που θα διευρύνει τις δυνάμεις και θα συγκεντρώσει όλες τις εξουσίες στο πρόσωπο του προέδρου, καταργώντας τη θέση του πρωθυπουργού. Παράλληλα θα μηδενίσει το πολιτικό του κοντέρ και θα του δώσει την ευκαιρία για παραμονή στον προεδρικό θώκο για άλλες δύο πενταετίες, αρχής γενομένης από το 2019. Κρίσιμη παράμετρος που θα κρίνει την τύχη του δημοψηφίσματος θα είναι και η στάση του υπερεθνικιστικού κόμματος της Εθνικής Δράσης υπό τον Ντεβλέτ Μπαχτσελί: κάποιοι βουλευτές του υπερψήφισαν τις προτεινόμενες αλλαγές του κυβερνητικού AKP μέσα στη Βουλή, αλλά το κόμμα είναι διχασμένο, ενώ την ίδια στιγμή η κεμαλική αντιπολίτευση και το φιλοκουρδικό κόμμα εναντιώνονται στις αλλαγές. Επομένως, η έξαρση εθνικιστικής ρητορικής συνδέεται και με την προσπάθεια συσπείρωσης του εθνικιστικού κορμού και προσεταιρισμού των ψηφοφόρων του.

Η Αθήνα παρακολουθεί πολύ στενά τις εξελίξεις στην Τουρκία και ανησυχεί για τις επιπτώσεις στα ελληνοτουρκικά. Ο Πάνος Καμμένος δεν συνέχισε την κόντρα με τους τούρκους υπουργούς –αν και υποστήριξε ότι δεν πρόκειται να ρωτήσει κανέναν όταν επισκέπτεται μέρος της ελληνικής επικράτειας -, ενώ ο Νίκος Κοτζιάς κράτησε χαμηλούς τόνους στις επίσημες δηλώσεις του. «Είμαστε μια χώρα που πιστεύει στην ειρηνική συνύπαρξη, στη συνεργασία με τους γείτονές μας, διεθνώς και παγκοσμίως. Είμαστε μια χώρα που δεν θέλει τριβές χωρίς λόγο με κανέναν, αλλά και ούτε θα υποχωρήσει στις πιέσεις οποιουδήποτε» δήλωσε ο υπουργός Εξωτερικών, επαναλαμβάνοντας εκ νέου ότι η χώρα πιστεύει στους διεθνείς θεσμούς και στις διεθνείς διαδικασίες, «υπερασπιζόμενη τα ανθρώπινα δικαιώματα». Ο Κοτζιάς αναφερόταν στην υπόθεση των οκτώ αξιωματικών για την οποία η Τουρκία αναμένεται πως θα συνεχίσει να ασκεί πιέσεις, παρά το γεγονός ότι δεν κατάφερε να επιτύχει την έκδοση αντικαθεστωτικών από καμία ευρωπαϊκή χώρα. Για τον Ερντογάν, άλλωστε, η έκδοση των αξιωματικών –που θεωρεί ότι είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο στο πραξικόπημα –πέρα από ζήτημα συμβολισμού αποτελεί και ζήτημα ουσίας. Σχετική επιστολή έστειλε μάλιστα και ο τούρκος πρωθυπουργός στον Αλέξη Τσίπρα, με την οποία ζητά επανεξέταση των αποφάσεων.

Για την κλιμάκωση της τουρκικής ρητορικής, έμπειροι αναλυτές υπενθυμίζουν και τις ενέργειες του υφυπουργού Ναυτιλίας Νεκτάριου Σαντορινιού που με επιστολή του στη Βουλή εκδήλωνε την πρόθεση της ελληνικής πολιτείας να προχωρήσει στην κατασκευή έργων για την κατοίκιση 28 μικρών νησιών του Αιγαίου –γεγονός που είχε προκαλέσει την αντίδραση του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών. Η Αθήνα εκτιμά ότι η Αγκυρα θα συνεχίσει τις λεκτικές προκλήσεις και τις παραβιάσεις το επόμενο διάστημα, δεν θεωρεί όμως ότι θα χρησιμοποιήσει το Προσφυγικό ως μέσο πίεσης στις διμερείς σχέσεις. Κι αυτό γιατί δεν φαίνεται διατεθειμένη να ρισκάρει στον βωμό των ελληνοτουρκικών μια ρήξη στις σχέσεις με την Ευρώπη. Η συμφωνία ανάσχεσης των προσφυγικών ροών εξυπηρετεί τους Ευρωπαίους που έχουν σταματήσει να υποδέχονται πρόσφυγες στις χώρες τους, αλλά και την Τουρκία που εισπράττει ένα γενναιόδωρο πακέτο ευρωπαϊκών κονδυλίων για να τους κρατά στα εδάφη της. Ολα αυτά κι ενώ στις αρχές Μαρτίου αναμένεται ένας ακόμη γύρος συνομιλιών για το Κυπριακό με συμμετοχή των Εγγυητριών Δυνάμεων και ατζέντα την ασφάλεια και τις εγγυήσεις –με την εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο πλευρών, Ελλάδας και Τουρκίας, να βαίνει συνεχώς μειούμενη.