Ποια είναι, αλήθεια, η ζωή που οδηγεί στη συγγραφή κατασκοπικών μυθιστορημάτων; Είναι του Τζον λε Καρέ, που η εργασία του στις μυστικές υπηρεσίες πρόσφερε το κατάλληλο υλικό; Του Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, που παρά τις λιγότερες εμπειρίες έγραψε βιβλία σαν το «Κιμ»; Στην περίπτωση του 72χρονου Γιαν Γκιγιού τα πράγματα είναι διαφορετικά. Σύμφωνα με τον ίδιο, καταλυτικός παράγοντας ήταν η βία: εκείνη που υπέστη από τον πατριό του. Ο πατέρας του, ένας γάλλος πολιτευτής που στήριζε τον Ντε Γκολ όσο κανένας γάμος δεν αντέχει, εγκαταλείφθηκε από τη μητέρα του, η οποία παντρεύτηκε «έναν σαδιστή κατώτερης τάξης». Ο τελευταίος έδερνε τον θετό του γιο καθημερινώς, με αποτέλεσμα να γίνει κι ο μικρός αρκετά βίαιος και να αποβληθεί από διάφορα σχολεία. Τελικά κατέληξε εσωτερικός σε ένα της Σουμπάκα, με πολλά Σαββατοκύριακα να τα περνά στο πειθαρχείο διαβάζοντας Στρίντμπεργκ. «Είδα ότι η επανάστασή του δεν έμοιαζε με τη δική μου, δεν έλυνε τα πάντα με το ξύλο» έγραφε κάποτε ο Σουηδός. «Η δική του ήταν εποικοδομητική, είχε δομή, λογική και είχε ως στόχο κάτι σημαντικότερο από το δικαίωμα να σπας στο ξύλο παλιότερους μαθητές. Τότε μου πέρασε από το μυαλό να γίνω συγγραφέας».
Τελικά έγινε φοιτητής Νομικής και δημοσιογράφος. Από τα πρώτα επιτυχημένα ρεπορτάζ του ήταν ένα για τα καψώνια που στη Σουμπάκα συνεχίζονταν, μέχρι που ενδιαφέρθηκε για ζητήματα διεθνή. Διαφώνησε με τους διευθυντές του για τον ρόλο των ΗΠΑ στο Βιετνάμ και τη σχέση τους με τη Σουηδία και αποφάσισε να σκάψει το ζήτημα βαθύτερα. Μαζί με τον συνάδελφό του Πέτερ Μπρατ αποκάλυψαν τις κρυφές δραστηριότητες της υπηρεσίας πληροφοριών ΙΒ, που δεν ήταν αμελητέες: η ΙΒ ήταν άγνωστη στο σουηδικό Κοινοβούλιο και άρα δεν ελεγχόταν· είχε αναλάβει την καταγραφή πολιτικών απόψεων των πολιτών, εγχείρημα που απαιτούσε ένα σωρό παρανομίες· ασκούσε σχεδόν δική της εξωτερική πολιτική, συνεργαζόμενη με τη CIA, ενώ παράλληλα δραστηριοποιούνταν και σε Αίγυπτο, Συρία ή Λίβανο, δουλεύοντας για λογαριασμό του Ισραήλ. Δεν ήταν η μόνη επιτυχία στη δημοσιογραφική καριέρα του Γκιγιού. Εξαιτίας αυτής όμως συνελήφθη και έμεινε φυλακισμένος έναν χρόνο για προδοσία.
«Η φυλακή έχει και κάποια καλά. Εχεις, για παράδειγμα, περισσότερο χρόνο για διάβασμα» έγραφε το 2006. Τι βιβλίων ακριβώς; Καταρχήν των αστυνομικών της Μάι Χουεβάλ και του Περ Βαλέ, ενός συγγραφικού διδύμου με αριστερό προσανατολισμό, που εντυπωσίασε τον Γκιγιού γιατί επιτύγχανε μια «ρεαλιστική κοινωνική κριτική δίχως επιτηδευμένες καλλιτεχνικές μπαρούφες». Αντιλήφθηκε ότι όσα ήξερε ως δημοσιογράφος για τις σουηδικές υπηρεσίες δεν θα μπορούσαν να επιβεβαιωθούν επισήμως: η μόνη λύση ήταν να τοποθετήσει απέναντί τους τον καθρέφτη του κατασκοπικού μυθιστορήματος. Οι αντιήρωες με τα στομαχικά προβλήματα και τους αποτυχημένους γάμους τού φαίνονταν μπανάλ και κάπως έτσι γεννήθηκε ο Καρλ Χάμιλτον. Ηταν ένας αξιωματικός της υπηρεσίας πληροφοριών που πολιτικά βρισκόταν στην Αριστερά, είχε αριστοκρατική καταγωγή και αγαπούσε την πατρίδα του, πράγματα που τον καθιστούσαν πρωτότυπο. Από τη στιγμή βέβαια που ο Γκιγιού θα τον σχημάτιζε, θα χρειαζόταν να περάσει καιρός μέχρι να συμβεί στη Σουηδία κάποιο σημαντικό γεγονός. Το «χρειαζόταν», αλλιώς ο Χάμιλτον θα εμφανιζόταν σε μια περίοδο βαρετή και θα περνούσε απαρατήρητος.
Η επιρροή των ξένων
Το… πέος και ο «Βρώμικος Χάρι»
Δεν υστέρησαν της πρώτης οι κατοπινές περιπέτειες του Καρλ Χάμιλτον: ο «Δημοκρατικός τρομοκράτης» έθετε το ερώτημα αν πρέπει η δημοκρατία να αντιμετωπίζει τους αντιπάλους της με αντιδημοκρατικές μεθόδους, ενώ ο «Πολίτης υπεράνω πάσης υποψίας» καταπιανόταν ήδη από το 1995 με τη σχέση ανάμεσα σε ένα εκατομμύριο μετανάστες και στη σουηδική πλειονότητα. Ο Σουηδός θα υπέγραφε και βιβλία με ήρωα έναν σταυροφόρο που αμφιβάλλει για την αποστολή του ή θεατρικά – ορισμένα κυκλοφορούν και από τις εκδόσεις Ορφέας, Ωμέγα και Ψυχογιός. Ισως ήταν όμως «Η Ιστορία ενός σουηδού κατασκόπου» που θα έδινε τον τόνο. Εκεί πρωτοφάνηκε και μια αντιστροφή του αμερικανικού αστυνομικού αφηγηματικού μοντέλου που σχεδόν καθόρισε τον Γκιγιού όταν το υιοθέτησε από το ζεύγος Χουεβάλ – Βαλέ: σε ένα σχετικό κλείσιμο του ματιού, στο βιβλίο κάνει λόγο για το τεράστιο όπλο του «Βρώμικου Χάρι» που πρέπει να ιδωθεί ως υποκατάστατο πέους και που «όταν ο Κλιντ άρχισε να το χρησιμοποιεί στις ταινίες του, οι πωλήσεις του στην Αμερική αυξήθηκαν». Κάπου αλλού, αντανακλάται καθαρά η γνώμη του για τις μυστικές υπηρεσίες της πραγματικής Σουηδίας. «Είχαν αρχίσει να δίνουν πληροφορίες και παραγγελίες», σημειώνει, «να κάνουν χάρες και αντίχαρες σε τέτοια έκταση, ώστε να φτάσουν οι ξένοι να ασκούν αποφασιστική επιρροή, και δεν χρησιμοποιούνταν πλέον συνήθεις μέθοδοι».
Ο συγγραφέας θα συνομιλήσει με τον δημοσιογράφο Νίκο Σερβετά και τον μεταφραστή του βιβλίου Γρηγόρη Κονδύλη την Παρασκευή 16 Σεπτεμβρίου 2016 στις 20.30, στο βιβλιοπωλείο Ianos (Σταδίου 24, Αθήνα). Θα συμμετάσχει επίσης στον 3ο Ευρωπαϊκό Λογοτεχνικό Περίπατο που διοργανώνει το δίκτυο EUNIC (Ενωση Μορφωτικών Ινστιτούτων της Ευρωπαϊκής Ενωσης) και θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 17 Σεπτεμβρίου 2016, από τις 12.00 έως τις 16.00, στη Στοά του Βιβλίου (Πεσμαζόγλου 5 και Σταδίου). Ευχαριστούμε τον μεταφραστή Γρηγόρη Κονδύλη για τις μεταφρασμένες πληροφορίες σχετικά με τη ζωή και το έργο του σουηδού συγγραφέα.
Jan Guillou
Η ιστορία ενός σουηδού κατασκόπου
Μτφ.: Γρηγόρης Κονδύλης
Εκδ. Μεταίχμιο, 2013
Σελ. 567 Τιμή: 19 ευρώ