Κι αν τα «Ηλιοτρόπια» έχαναν το κίτρινο;

Χρώματα έρχονται, χρώματα φεύγουν σε συντονισμό με τη ζοφερή πραγματικότητα. Τα ζωηρά, τα φωτεινά, τα ακτινοβόλα χρώματα, όπως το κίτρινο, το πορτοκαλί και το κόκκινο, βρίσκονται υπό διωγμό. Και σαν να μην έφτανε αυτό, επελαύνει το μαύρο. Το ολοκληρωτικό, το απόλυτο μαύρο! Η Σουηδία εισηγήθηκε στον ECHA, τον Ευρωπαϊκό Oργανισμό Χημικών Προϊόντων, ο οποίος εδρεύει στο Ελσίνκι και είναι υπεύθυνος για τον έλεγχο και την αδειοδότηση χημικών προϊόντων στην Ευρωπαϊκή Ενωση, την απαγόρευση των χρωμάτων καδμίου. Κάδμιο είναι το χημικό στοιχείο που λόγω υψηλού δείκτη διάθλασης δίνει τα φωτεινά κίτρινα, τα λαμπερά πορτοκαλί, τα έντονα κόκκινα που απολαμβάνουμε στους πίνακες του Πικάσο, του Ματίς, του Μοντριάν και άλλων κορυφαίων ζωγράφων.

Οι ασθένειες οι οποίες έπληξαν μεταξύ άλλων τον Ρούμπενς, τον Ρενουάρ και τον Πάουλ Κλέε έχουν αποδοθεί στο ότι σε σύγκριση με ομότεχνούς τους χρησιμοποιούσαν περισσότερο τέτοια φωτεινά σε σχέση με τα γήινα χρώματα. Η αφορμή για τη σουηδική πρόταση δεν είναι τόσο η ανησυχία για την υγεία των ζωγράφων αλλά το ότι όταν ξεπλένουν τα πινέλα τους, το κάδμιο, διά της διαδικασίας επεξεργασίας λυμάτων, καταλήγει στην ιλύ που, όταν απλώνεται σε γεωργική γη, το απορροφούν οι καλλιέργειες.

ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΕΙΣ. Η απαγόρευση θα περιόριζε δραστικά την ποικιλία της παλέτας που επιτρέπεται να χρησιμοποιούν οι ζωγράφοι, επειδή τα διαθέσιμα υποκατάστατα υστερούν σε διαύγεια, ένταση και καθαρότητα. Εκτός αυτού, θα άνοιγε τον δρόμο σε περαιτέρω απαγορεύσεις, επειδή πολλές ακόμα χρωστικές ουσίες περιέχουν τοξικά χημικά όπως θειούχο υδράργυρο, θειούχο αρσενικό, μόλυβδο, αντιμόνιο, κασσίτερο, κοβάλτιο, μαγγάνιο ή χρώμιο. Μια κάποια λύση θα ήταν να επιστρέψουν οι ζωγράφοι στην προ χημικών χρωμάτων εποχή, τότε που κοχύλια, έντομα, ρίζες, φλούδες κορμών και φύλλα φυτών προμήθευαν τις πρώτες ύλες παρασκευής τους, αλλά ούτε αυτό είναι εύκολο. Οσοι καλλιτέχνες για παράδειγμα ευελπιστούν ότι θα μπορέσουν να συνεχίσουν να ζωγραφίζουν με λαμπερά κίτρινα χρώματα χρησιμοποιώντας απόσταγμα ούρων αγελάδας την οποία θα ταΐζουν αποκλειστικά με μάνγκο όπως συνέβαινε με την παραγωγή του «ινδικού κίτρινου» και πάλι θα αντιμετωπίσουν προβλήματα. Κινδυνεύουν να κατηγορηθούν για κακοποίηση αγελάδας, επειδή η δίαιτα με φύλλα μάνγκο προκαλεί στις αγελάδες πέτρα στα νεφρά και επώδυνη ούρηση. Αυτός, άλλωστε, είναι ο λόγος για τον οποίο στην Ινδία, όπου οι αγελάδες θεωρούνται ιερά ζώα, απαγορεύτηκε το 1908 η κτηνοτροφική μέθοδος παραγωγής του περιζήτητου χρώματος.

Ευτυχώς για τους ζωγράφους, σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωσή τους, δύο επιτροπές του ECHA αναγνωρίζουν το επιχείρημα του καλλιτεχνικού κόσμου ότι οι επιπτώσεις στη δημόσια υγεία από τα χρώματα καδμίου δεν είναι σοβαρές (μόνο 5% των χρωμάτων καδμίου καταλήγει στις αποχετεύσεις και η απαγόρευση θα μείωνε μόνο κατά 0.0081% το κάδμιο στη δίαιτα του πληθυσμού) και ο κίνδυνος απομακρύνεται, αλλά δεν εκλείπει, επειδή οι πολέμιοι των χημικών αυτών ουσιών επιμένουν ότι το αγαθό της δημόσιας υγείας είναι σημαντικότερο από την ελευθερία των καλλιτεχνών να επιλέγουν τα χρώματα που προτιμούν και των φιλότεχνων να τα απολαμβάνουν.

ΤΟ ΣΟΥΠΕΡ ΜΑΥΡΟ. Και ενώ τα ζωηρά και ακτινοβόλα χρώματα απειλούνται, η βρετανική εταιρεία νανοτεχνολογίας Surrey NanoSystems λανσάρει το Υπερμαύρο, ένα υλικό πιο σκοτεινό και από το μαύρο, θέτοντας έτσι νέο παγκόσμιο ρεκόρ μαυρίλας που θα ενθουσίαζε ακόμα και τους πιο ακραίους καλλιτέχνες της γοτθικής σχολής αλλά και πουριτανούς και καλβινιστές, οι οποίοι θεωρούσαν τα πλούσια χρώματα της διακόσμησης των ναών της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και το κόκκινο των αμφίων των καρδιναλίων εκφράσεις χλιδής, αμαρτίας και ματαιοδοξίας, ενώ το μαύρο ήταν το εμβληματικό τους χρώμα.

Το νέο αυτό μαύρο, το οποίο ονομάζεται Vantablack (Vertically Aligned NanoΤube Arrays), παρασκευάζεται από νανοσωλήνες άνθρακα, 10.000 φορές λεπτότερους από την ανθρώπινη τρίχα και απορροφά σχεδόν το σύνολο (99.965%) της εισερχόμενης ακτινοβολίας. Είναι τόσο σκοτεινό που το ανθρώπινο μάτι αδυνατεί να καταλάβει τι είναι αυτό που βλέπει. Το να κοιτάζει κανείς Vantablack είναι μια πρωτόγνωρη εμπειρία. Σχήματα και περιγράμματα χάνονται, μη αφήνοντας τίποτε άλλο από μια άβυσσο ανυπαρξίας.

Ο Stephen Westland, καθηγητής της Τεχνολογίας Χρωμάτων στο Πανεπιστήμιο του Leeds, δηλώνει ότι η αντίληψη πως μαύρο είναι η απουσία του φωτός είναι λανθασμένη. Το παραδοσιακό μαύρο είναι στην πραγματικότητα ένα χρώμα του φωτός –έστω ελάχιστου. Το κάρβουνο, για παράδειγμα, αντανακλά περίπου μισό τοις εκατό του φωτός που πέφτει πάνω του και η στεγνή άσφαλτος έως 12%. Κανείς έως τώρα δεν έχει αντικρίσει το απόλυτο, το εφιαλτικό, το τρομακτικό μαύρο. Το υλικό που δημιούργησαν οι επιστήμονες της εταιρείας Surrey NanoSystems είναι ένα τόσο εξωπραγματικό μαύρο, που μόνο με μαύρη τρύπα του Διαστήματος θα μπορούσε να το συγκρίνει κανείς.

Οι πρακτικές εφαρμογές του υπερσκότεινου μαύρου περιλαμβάνουν την επίχριση του εσωτερικού αστρονομικών τηλεσκοπίων, συστήματα σάρωσης, αλλά και στρατιωτικές χρήσεις. Ενας κομάντο για παράδειγμα ντυμένος με φόρμα βαμμένη με υπέρμαυρο θα είναι ό,τι πρέπει για συμμετοχή σε αιφνιδιαστικές νυχτερινές αποστολές. Αλλά και ένα υπέρμαυρο μαχητικό αεροπλάνο θα είχε και αυτό τη χρησιμότητά του.

Το Vantablack θα έχει καταλυτικές επιπτώσεις και στην τέχνη. Ο πολυβραβευμένος γλύπτης Sir Anish Kapoor, δημιουργός του «Cloud Gate» στο Millenium Park και του «Sky Mirror», ήδη το εκθειάζει (μόνο στο δικό του στούντιο έχει παραχωρηθεί προς το παρόν η άδεια από τους κατασκευαστές να το χρησιμοποιεί), ενώ ο βέλγος ζωγράφος Frederik De Wilde που και αυτός έχει ερευνήσει το ίδιο θέμα θεωρεί ότι είναι σύμβολο κοινωνικής αλλαγής σε έναν κόσμο που αντιμετωπίζει τεράστιες οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις, ένας ανατρεπτικός τρόπος απόρριψης, χώρος προσωπικής φαντασίας και καλλιτεχνικό καταφύγιο επιβίωσης σε μια εποχή καταιγιστικής υπερπληροφόρησης. Τολμηροί ζωγράφοι δεν βλέπουν την ώρα να αρχίσουν να εκθέτουν και αυτοί έργα φιλοτεχνημένα με Vantablack. Φαντάζομαι μια αίθουσα έργων τέχνης με υπέρμαυρους πίνακες ζωγραφικής, οι οποίοι σαν μαύρες τρύπες του Διαστήματος θα ρουφάνε και θα καταπίνουν όσους φιλότεχνους τολμάνε να πλησιάσουν περισσότερο από το επιτρεπόμενο.

Το κίτρινο είναι το χρώμα της ευτυχίας πίστευε ο Van Gogh. Οχι μόνο το σπίτι που είχε νοικιάσει στην Arles και στο οποίο είχε καλέσει τον Paul Gauguin είχε κίτρινο χρώμα αλλά ο κορυφαίος καλλιτέχνης έφτανε στο σημείο να τρώει κίτρινη μπογιά σε μια απελπισμένη προσπάθεια να ενσωματώσει την ευτυχία. Είναι πασίγνωστα άλλωστε τα κίτρινα ηλιοτρόπιά του. Ενας διάσημος σύγχρονος ζωγράφος, ο Mark Alexander, έχει αρχίσει ήδη να ζωγραφίζει ζοφερά μαύρα ηλιοτρόπια. Οπου να ‘ναι καταφθάνουν και τα Υπέρμαυρα. Σημεία των καιρών.