Σε μια τελετή βράβευσης τον περασμένο χρόνο ο ρώσος ολιγάρχης Μιχαήλ Προχόροφ αστειευόταν ότι οι δημοσιογραφικές έρευνες που κάνει ο δικής του ιδιοκτησίας δημοσιογραφικός όμιλος RBC για πρόσωπα του στενού περιβάλλοντος του Βλαντίμιρ Πούτιν τού προκαλούν περισσότερα προβλήματα απ’ ό,τι θα άξιζε. «Διαβάζω το RBC κάθε πρωί και αναρωτιέμαι: ποιος θα με πάρει έξαλλος σήμερα στο τηλέφωνο;» έλεγε.

Το επεισόδιο αυτό, το τελευταίο σε μια αλυσίδα ανάλογων επιθέσεων στην ελευθεροτυπία, θυμήθηκαν οι «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς» με αφορμή την απόλυση κορυφαίων στελεχών του δημοσιογραφικού οργανισμού. Η απομάκρυνσή τους προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων: περισσότεροι από δέκα δημοσιογράφοι παραιτήθηκαν σε ένδειξη διαμαρτυρίας, ενώ πολύ περισσότεροι καταγγέλλουν ότι οι απολύσεις είναι προϊόν των πιέσεων του Κρεμλίνου. Τα θύματα των πιέσεων είναι τρία: η Ελιζαβέτα Οσετίνσκαγια, διευθύντρια του οργανισμού και δημοσιογράφος με φήμη, ο διευθυντής των εφημερίδων του RBC Μαξίμ Σόλιους και ο διευθυντής της ηλεκτρονικής έκδοσης Ρόμαν Μπαντανίν. Η αφορμή δόθηκε από ένα άρθρο το οποίο αναφερόταν στο σχέδιο της δημιουργίας ενός εκτροφείου μυδιών και στρειδιών κοντά σε ένα πολυτελές οίκημα που βρίσκεται στη Μαύρη Θάλασσα και είναι γνωστό ως «Παλάτι του Βλαντίμιρ Πούτιν».

Οι μήνες ερευνών που είχαν προηγηθεί γύρω από τον τρόπο που απέκτησαν τα πλούτη τους συγγενικά και φιλικά πρόσωπα του ρώσου προέδρου –ανάμεσα σε αυτά είναι και η κόρη του -, έκαναν τους δημοσιογράφους του RBC να αναρωτιούνται πότε θα έπεφτε ο πέλεκυς του Κρεμλίνου στα κεφάλια τους. Ο διευθύνων σύμβουλος του οργανισμού Νικολάι Μολίμπογκ απέδωσε τις απολύσεις των τριών στελεχών στη διαφωνία που είχε μαζί τους «σε μια σειρά από σημαντικά θέματα». Ο εκπρόσωπος του ρώσου προέδρου Ντμίτρι Πέσκοφ διέψευσε ως «παράλογη» την ιδέα ότι το Κρεμλίνο άσκησε πίεση στην Onexim, την εταιρεία συμμετοχών του Προχόροφ, για να εξαναγκάσει τον ιδιοκτήτη της να απολύσει τους τρεις δημοσιογράφους.

Τα σύννεφα, πάντως, είχαν αρχίσει να μαζεύονται από τον περασμένο μήνα, όταν το RBC έγινε το μοναδικό μεγάλο μέσο ενημέρωσης στη Ρωσία που δημοσίευσε τα Panama Papers –στα δημοσιεύματα περιλαμβάνονταν ασφαλώς και οι σχέσεις του Βλαντίμιρ Πούτιν με τον Σεργκέι Ρολντούγκιν, τον μουσικό και φίλο του προέδρου που βρέθηκε να έχει 2 δισ. δολάρια σε υπεράκτιες εταιρείες. Την περίοδο των δημοσιευμάτων μια ομάδα των ρωσικών ειδικών δυνάμεων εισέβαλε στα γραφεία της Onexim. Στη συνέχεια, οι εισαγγελικές Αρχές άσκησαν δίωξη εις βάρος στελεχών της διοίκησης του RBC που δεν κατονομάστηκαν.

Για την Ελιζαβέτα Οσετίνσκαγια τα πράγματα είναι σαφή. «Ο όμιλός μας έγινε κόκκινο πανί εξαιτίας της κάλυψης των Panama Papers» δήλωσε στην πρώτη συνέντευξη που παραχώρησε μετά την απόλυσή της. Δημοσιογράφοι του οργανισμού επισημαίνουν ότι εκείνο που εξαγρίωσε το Κρεμλίνο ήταν η απόφαση του Μαξίμ Σόλιους να εικονογραφήσει το δημοσίευμα για τα Panama Papers με μια φωτογραφία του Βλαντίμιρ Πούτιν παρά το γεγονός ότι το όνομα του ρώσου προέδρου δεν αναφερόταν πουθενά. «Κατά κάποιον τρόπο γίναμε θύματα της επιτυχίας μας» ανέφερε ο Ντερκ Σάουερ, ένας βετεράνος ολλανδός δημοσιογράφος που εργάζεται στον όμιλο. «Είναι σαφές ότι στη σημερινή Ρωσία δεν είναι δυνατόν να κάνουμε το είδος της δημοσιογραφίας που θέλουμε».

Ζήτημα εμπιστοσύνης;

Κάποιοι στη Μόσχα λένε ότι ο Μιχαήλ Προχόροφ απέλυσε τους τρεις διευθυντές για να μην αναγκαστεί να πουλήσει τον δημοσιογραφικό όμιλο σε κάποιον ολιγάρχη πιο φιλικό προς το Κρεμλίνο. Αλλοι λένε ότι ο άνθρωπος που διεκδίκησε την προεδρία απέναντι στον Βλαντίμιρ Πούτιν το 2012 κινδυνεύει. «Δεν εμπιστεύονται πια τον Προχόροφ» είπε στους «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς» ανώτερο στέλεχος του RBC.

«Ακολούθησε το χρήμα»

«Εάν ρίξετε μια ματιά στις μεγαλύτερες έρευνες που έχουμε κάνει, θα δείτε ότι όλες βασίζονται στην ίδια αρχή: ακολούθησε το χρήμα» δήλωσε στους «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς» η Ελιζαβέτα Οσετίνσκαγια. Μια από αυτές τις έρευνες αφορούσε τη μικρότερη κόρη του ρώσου προέδρου Εκατερίνα, η οποία είναι υπεύθυνη ενός πρότζεκτ νέων τεχνολογιών στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας. Μια άλλη έρευνα αφορά τον σύζυγο της Εκατερίνα και ένα δάνειο ύψους 1,75 δισεκατομμυρίων που σύναψε για την αγορά μετοχών μιας βιομηχανίας πετροχημικών. «Το ενδιαφέρον των αναγνωστών για αυτά τα ρεπορτάζ», λέει η Οσετίνσκαγια, «είναι η απόδειξη ότι κάνουμε τη δουλειά μας καλά».