Ο «Αφανισμός», αν και το πρώτο μέρος μιας τριλογίας, πιστεύω ότι θα μείνει στην ιστορία ως ένα από τα ωραιότερα μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας που γράφτηκαν ποτέ. Ο Τζεφ Βαντερμίερ στήνει ένα σχεδόν «οργανικό» θρίλερ, με έναν μη αξιόπιστο αφηγητή, σε έναν παράξενο τόπο με τρομερά μυστικά. Η (υπέροχη) γλώσσα (η οποία μετέχει του… τοπίου σε ένα από τα πιο ωραία ευρήματα) σχεδόν αδυνατεί να αποδώσει όσα διαμείβονται δημιουργώντας ρωγμές, χαραμάδες από όπου το άρρητο απλώνεται σαν ιός. Πολλοί θα πουν ότι ο συγγραφέας είναι επηρεασμένος από τον Χ.Φ. Λάβκραφτ, άλλοι από τα καλύτερα επεισόδια της σειράς «Lost», άλλοι θα νιώσουν ατμόσφαιρες από ταινίες του Κιούμπρικ και του Ταρκόφσκι. Η ουσία είναι πως είναι ένα βιβλίο μια κατηγορία από μόνο του, ένα μυθιστόρημα που είναι ταυτόχρονα «weird literature», βιβλίο τρόμου, ιστορία μυστηρίου αλλά κυρίως υψηλή λογοτεχνία. Κι αυτό γιατί είναι γραμμένο σε καταπληκτική πρόζα η οποία αποτελεί μόνη της ένα ιδιαίτερο τοπίο με οικουμενικό κάτω κείμενο. Μια πρόζα που λες και αναβλύζει από τη φύση, μια φύση ωστόσο, η οποία όπως και η γλώσσα είναι μερικώς εξηγήσιμη. Πρόκειται για ένα βιβλίο, που για να παραφράσω μια υπέροχη πρόταση που περιέχει «προσπαθεί να σε αποικίσει» και τα καταφέρνει άριστα. Δεν είναι τυχαίο ότι το 2014 ο «Αφανισμός» κέρδισε το βραβείο Nebula, το αμερικανικό Νομπέλ των μυθιστορημάτων Επιστημονικής Φαντασίας (μεταξύ των προηγούμενων βραβευθέντων ο Ισαάκ Ασίμοφ και ο Αρθουρ Κλαρκ).

Ενας άλλος κόσμος

Το λοξό στοιχείο, ο πρωτογενής βιότοπος του υλικού, η (κυριολεκτικά και μεταφορικά) χλωρίδα και πανίδα της γραφής, ο μη αξιόπιστος αφηγητής(-τρια) –ένα δύσκολο αφηγηματικό εργαλείο που εδώ λειτουργεί εντυπωσιακά –κάνουν την ανάγνωση πραγματικά μοναδική εμπειρία. Εδώ μάλιστα μιλάμε για έναν άλλον κόσμο φτιαγμένο από πραγματικά υλικά.

Το πλαίσιο της ιστορίας έχει ως εξής: η Περιοχή Χ είναι ένα παράξενο παρθένο τοπίο που δημιουργήθηκε πριν από πολλά χρόνια. Από τη «γένεσή» της και μετά έχει μελετηθεί από τη Νότια Ζώνη, μια σκιώδη κυβερνητική υπηρεσία επιφορτισμένη με την αποκρυπτογράφηση της Περιοχής και την αποκάλυψη της αιτίας ύπαρξής της. Το βιβλίο ακολουθεί τις τέσσερις γυναίκες της δωδέκατης αποστολής τις οποίες γνωρίζουμε μόνο από την ιδιότητά τους: η βιολόγος, η ψυχολόγος, η ανθρωπολόγος και η χωροτάκτης. Οι γυναίκες έχουν εκπαιδευτεί για μήνες στη χρήση όπλων, στις τακτικές επιβίωσης και σε ιδιαίτερες συνθήκες μάχης, χωρίς να έχουν ιδέα τι πρόκειται να αντιμετωπίσουν. Τα μέλη της αποστολής περνούν το τείχος που χωρίζει τον κόσμο μας από την Περιοχή Χ και καταγράφουν ό,τι βρίσκουν εκεί. Δεν είμαστε σίγουροι για το πώς έχει δημιουργηθεί αυτή η Περιοχή ούτε για το τι ακριβώς είναι. Ούτε όμως και τα μέλη της αποστολής ξέρουν. Οι υπόλοιπες αποστολές είχαν διάφορες καταλήξεις: κάποιοι αυτοκτόνησαν, μερικοί σκότωσαν ο ένας τον άλλον, μερικοί εξαφανίστηκαν. Η πιο πρόσφατη ομάδα επέστρεψε, αλλά μέσα σε λίγους μήνες σχεδόν όλοι τους είχαν πεθάνει από κάποιο μολυσματικό στέλεχος του καρκίνου. Κανείς δεν ξέρει το γιατί. Το μόνο που είναι σίγουρο είναι πως πρόκειται για μια ερημιά κοντά σε μια ακτή. Υπάρχει ένας φάρος αλλά και ένας «ανάποδος πύργος» –όπως σταδιακά αποκαλύπτεται.

Τα αόρατα ζώα

Ο συγγραφέας μάς προσγειώνει από την πρώτη σελίδα στην Περιοχή Χ με μόνη βοήθεια τις αναμνήσεις της κεντρικής ηρωίδας, της βιολόγου, η οποία και θα αφηγηθεί την όλη ιστορία. Η αφήγηση «παίζει» με τον νου του αναγνώστη στήνοντας τη δράση με αργούς ρυθμούς, ακολουθώντας ωστόσο μια επιταχυνόμενη ένταση και καταλήγοντας σε ένα εξαιρετικό φινάλε. Η Περιοχή Χ είναι ίσως ο πρωταγωνιστής του βιβλίου. Κάθε της κύτταρο αναπνέει, από το θρόισμα των δένδρων μέχρι τα γιγαντιαία αόρατα ζώα αλλά και τους μικροοργανισμούς και τους μύκητες που διακλαδώνονται και γλιστρούν στην αφήγηση, στη δράση και στη γλώσσα.

«Πολύ χειρότερο, βέβαια, ήταν ένα σιγανό μα επιβλητικό βογκητό το σούρουπο. Ο αγέρας από τη θάλασσα και η παράξενη ηρεμία στην ενδοχώρα άμβλυναν την ικανότητά μας να υπολογίζουμε την κατεύθυνση· έτσι, εκείνος ο ήχος έμοιαζε να διαχέεται μες στο μαύρο νερό που μούλιαζε τα κυπαρίσσια. Αν ατένιζες μεσ’ από εκείνες τις περιοχές προς τον ωκεανό, τα μόνα που ‘βλεπες ήταν το μαύρο νερό, γκρίζους κορμούς κυπαρισσιών και βρύα όμοια αδιάκοπη ασάλευτη βροχή. Το μόνο που άκουγες ήταν το σιγανό βουητό. Η επίδρασή του δεν μπορεί να γίνει κατανοητή άμα δεν έχεις βρεθεί εκεί. Μήτε η ομορφιά του μπορεί να νοηθεί, και, όταν αντικρίζεις την ομορφιά μέσα στην ερημιά, κάτι αλλάζει εντός σου. Η ερημιά προσπαθεί να σε αποικίσει».

Θα έλεγε κανείς πως το βιβλίο πραγματεύεται το ζήτημα της μεθορίου. Μιας μεθορίου είτε υλικής είτε πνευματικής. Η μεθοριακότητα συνεπάγεται την είσοδο του ατόμου σε μια κατάσταση αντι-δομής με την έννοια ότι όντας εκτός «κανονικού» χωροχρόνου, τα «κανονικά» του καθήκοντα αναστέλλονται· οι δομές τής «κανονικής» ζωής διαλύονται και διαμορφώνονται νέες μορφές σχέσεων. Μιλάμε για το μέσον μιας τελετουργίας όπου η σχέση με τον παλιό κόσμο διαλύεται πριν ακόμα στηθεί ο νέος. H Περιοχή Χ είναι ταυτόχρονα ένα χωροταξικό κατώφλι αλλά και ένας καταλύτης, μια πύλη την οποία όποιος επισκέπτης περάσει, υφίσταται σημαντικές μεταμορφώσεις.

Υπνωτική υποβολή

Ο ίδιος ο Βαντερμίερ αποκάλυψε ότι εμπνεύστηκε το βιβλίο από τις εμπειρίες του στις πεζοπορίες που έκανε στο Εθνικό Καταφύγιο Αγριας Ζωής Αγίου Μάρκου στη Φλόριδα. Οι μνήμες του από την εμπειρία αυτή διασταυρώνονται στο παραξένισμα του τοπίου και στην υπνωτική υποβολή του μυστηρίου. Το 2014 η εταιρεία Πάραμαουντ αγόρασε τα δικαιώματα του βιβλίου με τον σκηνοθέτη Αλεξ Γκάρλαντ να έχει αναλάβει τη διασκευή και τη σκηνοθεσία. Το 2015 ακούστηκε το όνομα της Νάταλι Πόρτμαν για τον κεντρικό ρόλο. Το υλικό είναι τόσο ενδιαφέρον που μπορεί να οδηγήσει σε μια πραγματικά υπέροχη ταινία. Πρωτίστως όμως είναι ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα που διαβάζεται από κάθε βιβλιόφιλο. Αψογη η μετάφραση του Μιχάλη Μακρόπουλου, ο οποίος δεν είχε καθόλου εύκολο έργο.

Jeff Vandermeer

Αφανισμός

Μτφ. Μιχάλης Μακρόπουλος

Εκδ. Καστανιώτη 2015, Σελ. 208

Τιμή: 15 ευρώ