«Φοβάμαι όλα αυτά που θα γίνουν για μένα, χωρίς εμένα». Ολα δείχνουν πως οι στίχοι του τραγουδιού αυτού πρέπει να βρίσκονταν στα χείλη των νέων που πριν από μερικές εβδομάδες κλήθηκαν να απαντήσουν Ναι ή Οχι στο δημοψήφισμα. Και η απάντηση των περισσοτέρων ήταν κατηγορηματική: Οχι! Ελπίδα ή αμφισβήτηση; Ευκαιρία άμεσης συμμετοχής ή μήνυμα προς την Ευρώπη; Οποια απάντηση στα διλήμματα επιλέξει κανείς, θα πέσει μέσα σε όσα οδήγησαν τη νέα γενιά στην επιλογή αυτή. Και μπροστά στην ανάγκη να έχουν τη δική τους ευκαιρία στο μέλλον, οι νέοι έβαλαν σε δεύτερη μοίρα τις πιθανές συνέπειες που θα είχε ένα Grexit.
«Γιατί;». Αυτό αναρωτιέται η 35χρονη γραφίστρια Μαρία Πετροπούλου όταν ερωτάται εάν τη φοβίζει ένα ενδεχόμενο εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ. «Είμαστε σ’ ένα κρίσιμο σημείο και έχουμε πιάσει πάτο. Eχουν περάσει τόσα χρόνια με υπογραφή σκληρών μέτρων. Eχουν υπογραφεί μέτρα με τα οποία παραχωρούνται κυριαρχικά μας δικαιώματα. Δεν βλέπω τον λόγο να αφήσω κάτι τέτοιο να συνεχίζεται» λέει χαρακτηριστικά και δεν είναι καθόλου αρνητική ακόμη και σε ένα δημοψήφισμα με κύριο ερώτημα το «Ναι ή Οχι στο ευρώ».
«Δεν ψήφισα Οχι επειδή επιθυμώ να βγούμε από το ευρώ, δεν είμαι της δραχμής. Ψήφισα Οχι για να δοθεί ένα μήνυμα για ένα πιο κοινωνικό μείγμα διαπραγματεύσεων» αναφέρει από την πλευρά του ο Θοδωρής Τσάτσος, απόφοιτος Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και εισηγητής σήμερα σε εταιρεία σεμιναρίων προσωπικής ανάπτυξης, λέγοντας πως η επιλογή του αυτή εμπεριείχε «πιο πολύ ελπίδα».
Στο ενδεχόμενο επιστροφής στη δραχμή είναι κατηγορηματικός. «Δεν μπορώ να ταχθώ υπέρ από τη στιγμή που δεν υπάρχει κάποιος που έχει εκπονήσει κάποιο σχέδιο. Εφόσον ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είχε τέτοιο σχέδιο, δεν έπρεπε να γίνει ούτε καν δημοψήφισμα» τονίζει. Ωστόσο, εξίσου αρνητικός είναι και να πει «ευρώ πάση θυσία».

Η άποψή του είναι πως οποιαδήποτε επιλογή φαντάζει ως μοναδική, δεν είναι καλή. Το ενδεχόμενο η συνέπεια τού Οχι της να είναι να μας διώξουν από την ευρωζώνη υπήρχε ως πιθανότητα και στη σκέψη της 34χρονης Αργυρώς Σπυριδάκη. Ωστόσο υπογραμμίζει πως «δεν πειράζει, είμαστε ικανοί. Θα συνεργαστούμε, θα κοπιάσουμε, θα τα καταφέρουμε. Εχουμε αυτήν την πάστα». Απόφοιτος Πολιτικών Επιστημών του Παντείου και με μεταπτυχιακό στην Πολιτική των Μεταφορών, σήμερα είναι μεταξύ άλλων από τους πρωτεργάτες του εθελοντικού, μη κερδοσκοπικού δικτύου «Διαβάζω για τους άλλους». Και είναι σαφής: «Μπορεί να χάσω και ό,τι έχω καταφέρει και να είναι δύσκολα. Είτε έχουμε ευρώ είτε δραχμή, να συνεργαζόμαστε».Η Μαρία Πετροπούλου και η Αργυρώ Σπυριδάκη δηλώνουν πως η κρίση δεν τιν επηρέασε με ιδιαίτερα αρνητικό τρόπο. «Η κρίση δεν με έχει επηρεάσει καθόλου ή μπορώ να πω πολύ λίγο. Αλλά γίνεται ένας άνθρωπος να είναι καλά όταν βλέπει γύρω του τόση δυστυχία;» σημειώνει η Αργυρώ.

«ΝΕΟΛΑΙΑ ΜΕΤΕΩΡΗ». «Οι νέοι δεν έζησαν το πριν, δεν εκτιμούν τι συνέπειες θα έχει στην καθημερινότητά τους» σχολιάζει η καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Αλεξάνδρα Κορωναίου. «Θεωρούν ότι η γενιά η μεταπολιτευτική, η γενιά του Πολυτεχνείου τους έχει προδώσει. Εχουν την αίσθηση ότι δεν τους ακούμε» επισημαίνει, κάνοντας λόγο για μια «νεολαία μετέωρη».
«Η άμεση δημοκρατία προφανώς ενεργοποίησε το κομμάτι της νεολαίας» σημειώνει η Αλεξάνδρα Κορωναίου. «Ηθελε να αποκτήσει αυτοπεποίθηση, αυτοεκτίμηση» ισχυρίζεται και προσθέτει: «Πήγε να επουλωθεί με το Οχι, που επέλεξαν ακόμη και άνθρωποι που ψήφιζαν και Δεξιά». Εκτιμά ωστόσο πως μετά τις πρόσφατες εξελίξεις, οι νέοι αισθάνονται απογοητευμένοι.
«Επρεπε να δώσω στην κυβέρνηση τη μεγαλύτερη διαπραγματευτική δυνατότητα. Για να δείξουμε στην Ευρώπη ότι δεν είμαστε και ζώα που δεν μιλάμε τόσα χρόνια. Τώρα βρέθηκε κάποιος να μας δώσει τον λόγο» λέει η Αργυρώ Σπυριδάκη, ενώ η Μαρία Πετροπούλου πιστεύει πως «πρέπει ο κόσμος να αποφασίσει και να πάρει την ευθύνη». «Η θέση μου δεν ήταν κομματική. Μακάρι να ήταν και η ΝΔ που να είχε κάνει δημοψήφισμα» προσθέτει με έμφαση η Αργυρώ, καταδεικνύοντας την ανάγκη άμεσης συμμετοχής των νέων στις αποφάσεις.
Στην αλλαγή στάσης της νεολαίας σε ό,τι αφορά τη συμμετοχικότητα αναφέρεται και η καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών Μάρω Παντελίδου. «Οι μη συμμετοχικοί νέοι, που θεωρούσαμε ότι ενδιαφέρονται μόνο «για πάρτη τους», ωθούνται προς μια αναστοχαστική διαδικασία, η οποία έχει ως ενδεχόμενη απόληξη και την επιθυμία ριζικής αλλαγής στις συνθήκες κοινωνικής συμβίωσης ως ηθικά μη αποδεκτές» υποστηρίζει. «Το καινούργιο στοιχείο που ανακύπτει με το δημοψήφισμα, παρότι προφανώς τα στοιχεία που το αφορούν δεν είναι ευθέως συγκρίσιμα με τα εκλογικά, αναφέρεται στο ότι είναι πλέον οι πολύ νέοι, και όχι γενικά οι νεότεροι, αυτοί που διαφαίνονται ως οι πιο μη συμβατικοί, οι πιο «νεωτεριστές», αμφισβητώντας για μια ακόμη φορά από το 2011, τις τάσεις που είχαν παγιωθεί από τη δεκαετία του 1990. Τάσεις σχετικά με τους «απολιτικούς, βολεμένους και που ρέπουν προς lifestyle επιλογές νέους», για τους οποίους το Ναι με όλες τις συνδηλώσεις του, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως η πιο πιθανή επιλογή» καταλήγει.
«Είδα τη δυναμική των ανθρώπων μέσα από τον εθελοντισμό. Πόσο έχουν θέληση, πόσο μπορούν να δεσμεύονται, να συνεργαστούν για να φτιάξουν την Ελλάδα και την Ευρώπη. Και όχι μόνο με αποφάσεις από πάνω» υποστηρίζει η Αργυρώ Σπυριδάκη, δίνοντας και πάλι έμφαση στην αναγκαιότητα συνεργασίας που μπορεί να αποφέρει θετικά αποτελέσματα.
Το στοιχείο αυτό στη συμπεριφορά της νεολαίας επισημαίνει και η Μάρω Παντελίδου. «Οι νέοι μοιάζει να διεκδικούν «να πάρουμε την τύχη μας στα χέρια μας» και παρότι συχνά είναι φανερή η ατομοκεντρική αφετηρία της διαμαρτυρίας, η συμμετοχή λειτουργεί αναπότρεπτα κοινωνικοποιητικά: Το «εμείς» δομείται στην πράξη και ενδεχομένως μετεξελίσσεται προς κατεύθυνση που είναι εγγενής στη δημοκρατία, δηλαδή αυτής του δημοσίου συμφέροντος, της αλληλεγγύης και της έμφασης στη συλλογική επίλυση προβλημάτων» σημειώνει.
Και προσθέτει: «Οι σημερινοί νέοι, λόγω της κρίσης και της διαχείρισης που της επιφυλάχθηκε, η οποία δημιούργησε φτώχεια κι εξαθλίωση πλήττοντας βάρβαρα συγχρόνως την ιδιότητα του πολίτη και τη δημοκρατία, αποτελούν ισχυρότατους ανακοινωνικοποιητικούς παράγοντες».

Φόβος για ακραίες επιλογές στο μέλλον

«Δεν ξέρω πώς θα εκφραστεί αυτό στο μέλλον. Πρώτο κόμμα στις επιλογές των νέων είχε αναδειχθεί στις εκλογές ο ΣΥΡΙΖΑ και δεύτερο η Χρυσή Αυγή. Αυτό είναι ήδη κακός οιωνός και φοβάμαι ότι θα υπάρξει μια τάση προς τα εκεί. Η Χρυσή Αυγή θα φανεί ως το μόνο αντισυστημικό κόμμα. Ενα κόμμα με υπερηφάνεια» είναι ένας από τους κινδύνους που διακρίνει η καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αλεξάνδρα Κορωναίου.

«Ιδιαίτερα η τάση αυτή μπορεί να αποτυπωθεί σε κομμάτια της νεολαίας που νιώθουν αγανακτισμένα, αποκλεισμένα και προέρχονται ιδίως από τα πιο φτωχά στρώματα. Τα μεσαία στρώματα κινούνται προς το εξωτερικό», προσθέτει μιλώντας για μια «τάση φυγής, ιδιαίτερα για τα παιδιά που δουλεύουν στον ιδιωτικό τομέα, όπου είτε δεν τους πληρώνουν είτε τους αναγκάζουν σε προσωρινές αργίες ή άδειες άνευ αποδοχών».

«Θέλουμε μια Ευρώπη που νοιάζεταιγια τους πολίτες»

«Σώμα που αιμορραγεί». Με αυτόν τον ιατρικό όρο η καθηγήτρια Κοινωνιολογίας Αλεξάνδρα Κορωναίου περιγράφει τη σημερινή κατάσταση της νεολαίας που – όπως πλέον έχει επικρατήσει και με άλλη μορφή στην κοινωνιολογία – βιώνει ένα τραύμα. «Εχουμε μια τραυματισμένη κοινωνία» περιγράφει και διευκρινίζει: «Οχι μόνο λόγω μέτρων, αλλά κυρίως της αντίληψης ότι οι αποφάσεις παίρνονται από έξω και από πάνω».

Δεν είναι τυχαία τα ευρήματα της μεγάλης έρευνας που διεξήχθη σε πανευρωπαϊκό επίπεδο σε 14 χώρες στο διάστημα 2011-2015 για τη συμπεριφορά των νέων (myplace – ιστορική μνήμη, κοινωνική και πολιτική συμμετοχή της νεολαίας), επιστημονική υπεύθυνη της οποίας ήταν για τη χώρα μας η κυρία Κορωναίου.

«Διακατέχονται από μη εμπιστοσύνη στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Η Ελλάδα είχε στους νέους 16 έως 25 ετών τα υψηλότερα ποσοστά μη εμπιστοσύνης. Αλλά και τους ελληνικούς θεσμούς δεν εμπιστεύονται, θεωρώντας τους πολιτικούς διεφθαρμένους, υποκριτές» σχολιάζει. Σε αυτό συνηγορεί και η άποψη της Αργυρώς Σπυριδάκη. «Θέλουμε να είμαστε σε μια ΕΕ που να νοιάζεται για τους πολίτες και όχι για τις τράπεζες. Γνωρίζω και λόγω σπουδών ότι οι από πίσω σκοποί είναι καθαρά οικονομικοί» αναφέρει. «Από τη στιγμή που οι ευρωπαίοι ηγέτες, όταν συμφώνησαν για την Ενωση, υποσχέθηκαν κάποιες κοινωνικές πολιτικές, πρέπει να τις δώσουν» λέει.

Ο συμβολισμός καιη αναζήτηση διεξόδου

Το Οχι των νέων είναι αντισυστημικό και αμεσοδημοκρατικό, υποστηρίζει η Αλεξάνδρα Κορωναίου, καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, εκτιμώντας πως λειτουργούν περισσότερο αυθόρμητα και με το θυμικό. «Συμβολικό είναι το Οχι. Κανείς δεν μπορεί να παραμετροποιήσει τις συνέπειες της επιλογής. Ούτε εμείς, ούτε ακόμη και οι οικονομολόγοι. Είναι απόφαση όχι λογική, αλλά συναισθηματική, συμβολική απέναντι σε όλα όσα γίνονται τόσα χρόνια και κανείς δεν μας έχει ρωτήσει» επιβεβαιώνει η Αργυρώ Σπυριδάκη.

Οχι όμως ψήφισαν και μεγαλύτεροι. Ο 52χρονος Μανόλης Γιατίλης διατηρεί μαγαζί με αξεσουάρ μοτοσικλέτας στην οδό Καλλιρρόης. Στο δημοψήφισμα ψήφισε Οχι διότι θεωρεί πως με τα Μνημόνια και το ευρώ δεν υπάρχει διέξοδος – είδε εξάλλου τον τζίρο του να μειώνεται κατά 80% τα τελευταία πέντε χρόνια. Ωστόσο, όχι μόνο δεν φοβάται την επιστροφή της χώρας μας σε ένα εθνικό νόμισμα αλλά υπογραμμίζει πως αυτή θα ήταν η καλύτερη λύση για να έχει μέλλον η νέα γενιά. Εχοντας ένα παιδί και δύο εγγόνια, έχει συνυπολογίσει ποιες θα είναι οι συνέπειες για τη νεολαία. Με την έξοδο από το ευρώ και από τα Μνημόνια το μέλλον τους θα είναι καλύτερο, δηλώνει με σιγουριά. «Πολύς κόσμος είναι διατεθειμένος να πονέσει αρκεί να υπάρχει διέξοδος στο μέλλον. Το έδειξε αυτό ο κόσμος και στο δημοψήφισμα με το αποτέλεσμα του 62%». Σημειώνει, όμως, πως είναι αναγκαίο να υπάρξει ένα καλό σχέδιο για την έξοδο από το ευρώ.