Η πολιτική, η μνήμη και η οικονομία

Ρίτσαρντ Εβανς

Το Γ’ Ράιχ στον πόλεμο

«Το Γ’ Ράιχ στον πόλεμο» αποτελεί τον τρίτο τόμο μιας τριλογίας για την έλευση, το κτίσιμο της εξουσίας και την κατάρρευση της ναζιστικής Γερμανίας. Ο ήδη ιδιαίτερα γνωστός στο ελληνικό κοινό συγγραφέας ξεκινά την ιστορική του αφήγηση από το σημείο που την άφησε στον προηγούμενο τόμο «Το Γ’ Ράιχ στην εξουσία», από την εισβολή στην Πολωνία. Ο αναγνώστης έχει να κάνει όχι τόσο με την περιγραφή των μαχών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά με μια συναρπαστική αφήγηση της ζωής των γερμανών στρατιωτών, όπως αυτή προβάλλει μέσα από ημερολόγια, γράμματα, στρατιωτικές αναφορές. Οχι βεβαίως ότι υποτιμώνται οι μεγάλες μάχες, αλλά εδώ το μείζον είναι η ιστορική ανάλυση του τρόπου με τον οποίο οι Ναζί διοικούσαν τα μέρη της Ευρώπης που είχαν καταλάβει.

Μυρσίνη Ζορμπά

Πολιτική του πολιτισμού: Ευρώπη και Ελλάδα στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα

Η Μυρσίνη Ζορμπά είναι ένας άνθρωπος στον οποίο η ανάπτυξη των δημόσιων πολιτικών για τον πολιτισμό χρωστά πάρα πολλά. Η συγγραφέας στο πρώτο μέρος υποβάλλει σε κριτική ευρέως διαδεδομένες αντιλήψεις για τον πολιτισμό και διευκρινίζει το δικό της θεωρητικό υπόδειγμα για τη συγκεκριμένη μελέτη των πολιτισμικών πολιτικών που ασκήθηκαν στην Ελλάδα. Εφοδιασμένη με μια πρωτότυπη αντίληψη του τρόπου με τον οποίο κρίσιμα στοιχεία της κουλτούρας αναδιατυπώνονται ως συστατικά της πολιτισμικής πολιτικής, αναλύει στο τρίτο μέρος βασικές παραμέτρους των ασκούμενων στην Ελλάδα δημόσιων πολιτισμικών πολιτικών. Απολαυστικό και πρωτότυπο είναι το κεφάλαιο για τον πολιτισμό κατά τη δεκαετία του ’80 της σοσιαλιστικής «Αλλαγής».

Κόλιν Κράουτς

Ο Κόλιν Κράουτς, συγγραφέας του επίσης πολυσυζητημένου βιβλίου «Η μεταδημοκρατία», αφού ξεκινά με μια ιστορική διαδρομή στην πορεία διαμόρφωσης του νεοφιλελευθερισμού, στη συνέχεια καταπιάνεται με τις εσωτερικές αντιφάσεις αυτού του συστήματος ιδεών. Το μεγαλύτερο κενό του ΝΦ παραδείγματος αφορά την ίδια την αφετηρία του, σύμφωνα με την οποία υπάρχουν καθαρές αγορές. Αφού επιχειρηματολογήσει κατά της ύπαρξης καθαρών αγορών, καταπιάνεται με το μεγάλο ερώτημα: γιατί αν και κατέρρευσαν σήμερα τα βασικά αξιώματα αυτής της ιδεολογίας, αυτή συνεχίζει να διατηρεί την πολιτική και οικονομική ηγεμονία. Με την παρεμβατική αλλά και επιστημονικά άρτια γραφή του αναδεικνύει τον ρόλο των μεγάλων εταιρειών και τραπεζών στη διατήρηση της κυριαρχίας του ΝΦ.

Κόστα Εσπρινγκ-Αντερσεν

Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού της ευημερίας

Εδώ διερευνώνται τρεις τύποι κράτους πρόνοιας και η ανάπτυξή τους όπως αυτή διαμορφώθηκε ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του ’80. Στο πρώτο μέρος γίνονται συγκρίσεις και ομαδοποιήσεις μεταξύ αυτών των διαφορετικών μοντέλων πρόνοιας. Στο δεύτερο μέρος εξετάζεται η λειτουργία των μοντέλων κράτους πρόνοιας –όχι ως δίχτυ ασφαλείας για τους ασθενέστερους αλλά ως κοινωνικά συστήματα που επιδρούν στην ανάπτυξη της ίδιας της οικονομίας, της απασχόλησης και της ανάπτυξης. Οποιος επιθυμεί να κατανοήσει τη διαφορά μεταξύ των μεταρρυθμίσεων από τις νεοφιλελεύθερες «μεταρρυθμίσεις» της απορρύθμισης χρειάζεται να γνωρίζει τις αναλύσεις και τα πορίσματα αυτού του βιβλίου. Ενα έργο το οποίο άναψε μια πολύ έντονη συζήτηση για τον χαρακτήρα, τις αρχές αλλά και τις προοπτικές του κράτους πρόνοιας.

Ρίκα Μπενβενίστε

Αυτοί που επέζησαν

Ενα βιβλίο στο οποίο πρωταγωνιστούν οι έλληνες Εβραίοι της Θεσσαλονίκης. Πρωταγωνιστούν όμως όχι ως θύματα αλλά ως δρώντα υποκείμενα της ίδιας της ιστορίας τους και της Ιστορίας. Η Μπενβενίστε, με μια γραφή που αποδεικνύει πως το συναίσθημα μπορεί και να συνοδεύει τον ορθό λόγο, μας παραδίδει όχι μόνο μια συγκινητική ιστορική αφήγηση της εξόντωσης των Εβραίων, αλλά και τις επιλογές και αντιστάσεις τους. Η αφήγηση συνδυάζει το γενικό (ο πόλεμος) με το ειδικό (ατομικές διαδρομές). Για να το πετύχει αυτό μελετά τους ελληνοεβραίους αντάρτες, 100 περίπου Εβραίους της Θεσσαλονίκης που μετά τον πόλεμο έμειναν στη Γερμανία για κάποιο διάστημα και τέλος την ιστορία μιας μονάχα οικογένειας, της δικής της οικογένειας. Συγκλονιστικό βιβλίο.

Καζίμιερ Μοτσάρσκι

Συνομιλίες με ένα δήμιο

Ο Πολωνός Μοτσάρσκι, αντιστασιακός, διακεκριμένος νομικός και δημοσιογράφος, εκ των σημαντικών συντελεστών της εξέγερσης της Βαρσοβίας το ’44 και όχι της εξέγερσης στο γκέτο της Βαρσοβίας το ’43 –όπως λανθασμένα γράφεται στο αφτί του βιβλίου –συνομιλεί στο κελί της σταλινικής φυλακής του με τον Γιούργκεν Στρόοπ, στρατηγό των SS και υπεύθυνο για την εκκαθάριση του γκέτο μετά την εξέγερση, και με έναν ακόμη χαμηλόβαθμο γερμανό αστυνομικό. Στις 255 ημέρες που η κομμουνιστική εξουσία έβαλε τους δυο θανάσιμους εχθρούς μαζί, ο Μοτσάρσκι αποκαλύπτει τους μηχανισμούς αλλοτρίωσης από τον ναζισμό ανθρώπων μαθημένων να θεοποιούν την εξουσία. Ενα ντοκουμέντο που συνηγορεί αφενός υπέρ της θεωρίας της Χάνα Αρεντ για την κοινοτοπία του κακού και αφετέρου υπέρ της βούλησης για ελευθερία από κάθε ολοκληρωτισμό.

Πέτρος Παπασαραντόπουλος

Ο συγγραφέας και εκδότης Πέτρος Παπασαραντόπουλος δεν είναι η πρώτη φορά που ασχολείται με τις αιτίες που οδήγησαν στην εμφάνιση και την ισχυροποίηση του ελληνικού νεοναζισμού. Για τον Παπασαραντόπουλο, η πολιτική βία είναι ένα φαινόμενο που κάθε άνθρωπος ο οποίος έχει δημοκρατική φρόνηση οφείλει να καταδικάσει, όχι για λόγους πολιτικής αβρότητας αλλά επειδή η βία είναι η άρνηση της δημοκρατίας. Ο αναγνώστης θα διαβάσει ένα βιβλίο που μιλά με πάθος κατά εκείνων των πολιτικών παθών που γεννούν τον πολιτικό εξτρεμισμό και απειλούν την ελευθερία. Ακόμη και να διαφωνεί κανείς με την μη ύπαρξη κοινωνικών κριτηρίων για τον προσδιορισμό τής ούτως ή άλλως εχθρικής στη δημοκρατία βίας, δεν μπορεί να μην παρασυρθεί στον κόσμο όπου τον εισάγει ο συγγραφέας.

Νεωτερικότητα και θρησκευτικότητα: Εκκοσμίκευση – Φονταμενταλισμός – Ηθική

Ο καθηγητής Κοινωνιολογίας Νίκος Μουζέλης υπερβαίνει το πλαίσιο της κοινωνιολογίας των θρησκειών και εφοδιασμένος με μια πολύπλευρη γνώση των διαφορετικών παραμέτρων του θρησκευτικού φαινομένου μάς προσφέρει μια διεπιστημονική μελέτη για τη σύνδεση διαφορετικών θρησκευτικών ρευμάτων και τάσεων με τη νεωτερική εποχή και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, όπως είναι η βιομηχανική επανάσταση, οι πολιτικές επαναστάσεις, η εκκοσμίκευση αλλά και οι φονταμενταλισμοί. Εκεί όμως που το βιβλίο ανοίγει πραγματικά νέους διαδρόμους είναι η πραγμάτευσή του για τον ηθικό σχετικισμό και τον ηθικό αντιθεμελιωτισμό. Πάντως, το συμπέρασμά του για τον μη θάνατο του Θεού είναι αμφιλεγόμενο, όχι γιατί αυτός δεν ζει πραγματικά ως πίστη στις ψυχές των νεωτερικών ανθρώπων, όπως τονίζει, αλλά γιατί ο Θεός ως τέτοιος δεν χρειάζεται να ζει στην πρακτική τους ζωή στη γήινη πόλη.

Αλέκος Κ. Παπαδόπουλος

Ο πολιτικός Αλέκος Παπαδόπουλος αντιμετωπίζει την πολιτική όχι ως επάγγελμα αλλά ως πνευματική και διανοητική άσκηση, κυρίως όμως ως άσκηση χρέους έναντι του δημόσιου συμφέροντος. Γι’ αυτό και ποτέ δεν δίστασε να έρθει σε ρήξη με εκείνους που ομνύουν μεν στο δημόσιο συμφέρον, αλλά στην πράξη χαϊδεύουν κάθε εγωιστικό και συντεχνιακό συμφέρον. Αυτό κάνει και σ’ αυτή τη συλλογή άρθρων και συνεντεύξεών του. Δεν του αρέσουν οι εύκολες και αρεστές επιλογές, το τονίζει αλλά και αναζητεί και προτείνει εναλλακτικές λύσεις αντίθετες με την απλοποίηση των πολιτικών αδιεξόδων. Ενα βιβλίο που δεν κάνει καμία παραχώρηση στη δημαγωγία.

Χρήστος Δ. Μεράντζας

Ο αρχαιολόγος επίκουρος καθηγητής Χρήστος Μεράντζας συνεχίζει μια δύσκολη διαδρομή, την οποία είχε ξεκινήσει με το προηγούμενο βιβλίο του, τον «Αντεστραμμένο Διόνυσο». Εδώ αναλύει τη λειτουργία και την πρόσληψη της ετερότητας του σώματος ως ερμηνευτικό-εξηγητικό μέσο για την ενσωμάτωση του Θεού στο ανθρώπινο σώμα. Εστιάζει στην ετερότητα και τις μορφές της (ο μουσουλμάνος ως άλλος, οι αναχωρητές μοναχοί) όπως αυτές εμφανίζονται στο Βυζάντιο. Ο αναχωρητής μάς προσφέρει την αντεστραμμένη εικόνα του κοσμικού βίου, γι’ αυτό και αποτελεί «εργαλείο» για την προσέγγιση της σχέσης ετερότητας και αναχωρητισμού, αλλά και για την αναζήτηση της αυθεντίας στο πλαίσιο των θρησκευτικών ταυτοτήτων.

Λούντβιχ φον Μίζες

Αντικαπιταλισμός

Ο Λούντβιχ φον Μίζες, από τους συνιδρυτές με τον Φρίντριχ Χάγεκ της περίφημης Αυστριακής Σχολής, υποστήριζε ότι δουλειά του κράτους είναι μόνο και αποκλειστικά να εγγυάται την προστασία της ζωής, της υγείας, της ελευθερίας και της ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Σ’ αυτό εδώ το βιβλίο υποστηρίζει ότι μια τέτοια αντίληψη για το κράτος δεν μπορεί να αρέσει στους διανοουμένους, οι οποίοι θέλουν να καθορίζουν τις αξίες που πρέπει να ενστερνίζονται οι πολίτες. Εδώ εξετάζει τις προκαταλήψεις των διανοουμένων κατά της ελεύθερης αγοράς, χωρίς βεβαίως να εξετάζει και τις προκαταλήψεις της ίδιας της ελεύθερης αγοράς κατά του κράτους και των διανοουμένων.

Το κεφάλαιο τον 21ο αιώνα

Εκδ. Πόλις, μτφ. Ελίζα Παπαδάκη, σελ. 750, Τιμή: 33 ευρώ

Αυτό το βιβλίο έχει ήδη ταρακουνήσει για καλά τα λιμνάζοντα ύδατα της σκέψης που ισχυρίζεται ότι οι ανισότητες είναι ένα πρόβλημα το οποίο μπορεί να λύσουν μόνες τους η οικονομία και η ανάπτυξη, χωρίς καμία παρέμβαση του κράτους. Ο Πικετί καταγράφει επιστημονικά και παρεμβαίνει πολιτικά στις διαδικασίες που αυξάνουν τις ανισότητες και απειλούν τη δημοκρατία. Χαρακτηρίστηκε ως το «Κεφάλαιο του 21ου αιώνα», αλλά μάλλον είναι τα «Χειρόγραφα (Groudrisse) της Κριτικής της Πολιτικής Οικονομίας» των «αόρατων» δυνάμεων της αγοράς. Σ’ αυτό το βιβλίο καταγράφεται μια συντριπτική νίκη κατά όλων των δοξασιών που υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει εναλλακτική λύση, ότι δηλαδή δεν υπάρχει πολιτική λύση.

Χέγκελ

Το πνεύμα του χριστιανισμού και το πεπρωμένο του

Εκδ. Εστία, μτφ. Γιώργος Σαγκριώτης, σελ. 240, Τιμή: 19 ευρώ

Ενα νεανικό έργο του μεγάλου φιλοσόφου, όπου όμως διακρίνεται για το κεντρικό φιλοσοφικό του σύστημα και γι’ αυτό χρειάζεται να διαβαστεί με πολύ ενδιαφέρον. Οχι τυχαία ο νεαρός Χέγκελ όπως και ο νεαρός Μαρξ, αντανακλώντας το γενικό πολιτικό κλίμα της εποχής, ξεκινούν τη φιλοσοφική τους διαμόρφωση αναζητώντας την απελευθέρωση της ανθρωπότητας. Ο Χέγκελ, όπως αργότερα ο Μαρξ, ξεκινά αυτή την αναζήτηση με την κριτική της εβραϊκής και χριστιανικής θρησκείας. Ετσι ο νεαρός συγγραφέας παρακολουθεί πώς ο χριστιανισμός από φιλοσοφία της απελευθέρωσης μετατράπηκε σε ιδεολογία των ισχυρών.

Μπορεί η οικονομία να εξηγεί και να δικαιολογεί τα πάντα; Οχι, υποστηρίζει ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς. Βαθαίνει έτσι έναν προβληματισμό που αφορά την κριτική των αντιλήψεων οι οποίες θεωρούν ότι η οικονομία έχει το πρωτείο της έναντι της πολιτικής. Μόνο που η οπτική του γωνία δεν μένει στην κριτική του νεοφιλελευθερισμού για το πρωτείο της οικονομίας, αλλά συμπεριλαμβάνει και την κριτική του πυρήνα της μαρξιστικής οικονομιστικής ερμηνείας, η οποία υπερκαθορίζει τις πολιτικές εξελίξεις από τον βαθμό ή μη ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων. Σε άμεση συνάφεια με αυτή την κριτική είναι και η αμφισβήτηση των δογμάτων της προόδου που στηρίζονται στον οικονομικό εξελικτικισμό.

Γιώργος Α. Λεονταρίτης

Πολύ επίκαιρο βιβλίο για την ιστορία του Κέντρου σήμερα, που κάποιοι προσπαθούν να ταυτίσουν το Κέντρο με απολιτικούς αταξικούς ενδιάμεσους πόλους. Ο δημοσιογράφος Γ. Λεονταρίτης παρακολουθεί την εμφάνιση, την άνοδο και το σβήσιμο του Κέντρου ως πολιτικής δύναμης του προοδευτικού αντιμοναρχικού πόλου. Στο βιβλίο αποτυπώνονται η ιστορία πολύ ισχυρών προσωπικοτήτων του Κέντρου από το 1950 ώς το 1974, οι επιτυχίες και τα λάθη τους. Ιδιαίτερη αξία έχει και η παράθεση μεγάλου μέρους των άρθρων (1956) του Ηλία Τσιριμώκου, όπου αναλυόταν ο ρόλος των Σοσιαλιστών.

Γκρέγκορι Ελιοτ

Ο συγγραφέας κατορθώνει όχι μόνο να μας δείξει πόσο βαθιά επηρεασμένο ήταν το επιστημονικό έργο του μεγάλου βρετανού ιστορικού Χομπσμπάουμ από τα πολιτικά του πιστεύω, αλλά και με ποιον τρόπο και σε ποιον βαθμό αυτό το έργο επηρεάστηκε από τις ιστορικές και πολιτικές εξελίξεις. Αυτό το βιβλίο δεν είναι μια βιογραφία, ούτε μια σύνοψη ενός αδιαμφισβήτητα σπουδαίου επιστημονικού έργου, είναι ένα βιβλίο όπου επιχειρείται να στηθεί εκ νέου στα πόδια της η Αριστερά της Ευρώπης. Δεν έχουμε εδώ να κάνουμε με την περιγραφή μιας νοσταλγίας που γίνεται ρομαντισμός, αλλά με τη βούληση για έναν καλύτερο και δικαιότερο κόσμο.