Σερζ Τισερόν: «Ας μιλήσουμε για τα ανείπωτα»

Κατά την άποψη του Σερζ Τισερόν, συγγραφέα του βιβλίου «Οικογενειακά μυστικά» (η κυκλοφορία του από τις εκδόσεις Αγρα τον έφερε στην Αθήνα στα ραντεβού με συγγραφείς του Ανταίου Χρυσοστομίδη στον Ιανό), μια τραυματική εμπειρία ενός ενηλίκου την οποία δεν κατάφερε να ξεπεράσει μπορεί να προκαλέσει συναισθηματικές διαταραχές στους απογόνους του και να τραυματίσει τις επόμενες γενιές. Οι τραυματισμένοι απόγονοι γίνονται ανασφαλή, μυστικοπαθή άτομα και αναπτύσσουν μια εσωστρέφεια που η συνέπειά της οδηγεί σε κοινωνίες πολιτών με δημοκρατικά ελλείμματα, συμπεραίνει ο Τισερόν. Και επισημαίνει ότι η κοινωνική πραγματικότητα πολύ συχνά ευνοεί τον σχηματισμό τέτοιων οικογενειακών μυστικών. Ενας φαύλος κύκλος…

Ο Σερζ Τισερόν εξηγεί ότι το οικογενειακό μυστικό αφορά ένα οδυνηρό γεγονός. Προβλήματα ερωτικών σχέσεων, μυστικά πατρότητας, θανάτους, αυτοκτονίες, αρρώστιες αλλά και εγκληματικές πράξεις. Το μυστικό λειτουργεί υπόγεια και ξεκινά να τραυματίζει τους απογόνους λόγω της αδυναμίας του ενήλικου γονέα να αντιμετωπίσει την περιέργεια του νεαρού μέλους μιας οικογένειας, όταν για παράδειγμα ξεφυλλίζει το άλμπουμ με τις οικογενειακές φωτογραφίες. «Αν κρατάμε ένα μυστικό επειδή φοβόμαστε να το θίξουμε ή επειδή η εξομολόγησή του είναι οδυνηρή, το παιδί πάντα το διαισθάνεται. Ενα παιδί δεν ψάχνει ποτέ να μάθει τι του κρύβουμε όταν δεν του κρύβουμε τίποτα».

Ο, τι δεν λέγεται με λόγια λέγεται μέσα από χειρονομίες, συμπεριφορές, εκφράσεις του προσώπου. Ο τραυματισμένος από το μυστικό γονέας εκδηλώνει μια αρνητική σωματικότητα που προκαλεί σύγχυση στο παιδί. Τα ξαφνικά δάκρυα, οι δυνατές φωνές, ο εκνευρισμός αναστατώνουν το παιδί στο οποίο του έχουν απαγορεύσει να ρωτά για το τι συμβαίνει. Η περιέργειά του μεγαλώνει παράλληλα με τη φαντασία του και προσπαθεί να μαντέψει την «αλήθεια». Το παιδί φαντάζεται πάντα κάτι πιο τρομακτικό. Ετσι δημιουργείται η σιωπή. Σε αυτό προστίθεται η πληγή των παιδιών που μένουν μετέωρα ανάμεσα στην επιθυμία να κατανοήσουν τον γονέα τους για να τον βοηθήσουν και στον φόβο μήπως η συζήτηση για κάτι κρυφό τού προκαλέσει πόνο. Τότε το παιδί αναπτύσσει αλλόκοτα συμπτώματα. Είναι η στιγμή της «ψυχικής μετάδοσης» του μυστικού στη δεύτερη γενιά. Κι αν το μυστικό δεν επηρεάσει αρνητικά τα παιδιά, μπορεί να μεταπηδήσει στην τρίτη γενιά και μάλιστα προκαλώντας διαφορετικά συμπτώματα.

Οι ιστορίες του Τεν Τεν βοήθησαν τον Τισερόν να χτίσει τη μέθοδό του και να εντοπίζει σε παιδιά με ευάλωτο ψυχικό κόσμο, μαθησιακές δυσκολίες ή σωματικές αντιδράσεις την πηγή της συμπεριφοράς τους. Αναγνώστης ο ίδιος των ιστοριών του Ερζέ, παρακολουθούσε τους χαρακτήρες του και στις αρχές της δεκαετίας του ’80 υπέθεσε ότι ο Ερζέ σχεδίαζε τις περιπέτειες του Τεν Τεν για να αφηγηθεί το μεγάλο οικογενειακό του μυστικό –ο πατέρας του ήταν εξώγαμο παιδί. Λίγα χρόνια αργότερα η έκδοση της βιογραφίας του δημιουργού του Τεν Τεν επαλήθευσε την υπόθεση του Τισερόν. Τα φαντάσματα του οικογενειακού παρελθόντος του Ερζέ διοχετεύτηκαν στα σχέδιά του.

Υπάρχουν όμως και οικογενειακά μυστικά… εθνικής κλίμακας. Για χρόνια μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Πολωνία απαγορευόταν να λέγεται ότι οι πολωνοί αξιωματικοί και πολίτες είχαν εκτελεστεί το 1940 από τους Σοβιετικούς στα δάση του Κατίν. Ηταν υποχρεωτικό να λέει κανείς ότι εκτελέστηκαν το 1942 από τους Ναζί. Χρειάστηκε να περιμένουν το 1989, ώστε οι Πολωνοί να ανακτήσουν την αλήθεια του Κατίν, αναγνωρίζοντας επίσης το μερίδιο ευθύνης τους στη γενοκτονία του εβραϊκού μέρους του πολωνικού πληθυσμού.

Ωστόσο, κάθε μυστικό έχει δύο πύλες εισόδου: οικογένεια και κοινωνία. «Στη Γαλλία λ.χ. απασχολεί ιδιαίτερα το ζήτημα της παιδοφιλίας. Η πλειονότητα όμως των Γάλλων σήμερα αγνοεί ότι από το 1960 έως και τη δεκαετία του ’80 οι διανοούμενοι, στο όνομα της διερεύνησης των ορίων της σεξουαλικότητας, ενθάρρυναν την παιδοφιλία. Η Φρανσουάζ Ντολτό είχε συνυπογράψει αίτημα υποστηρικτικό των ερωτικών σχέσεων ενηλίκων και παιδιών. Σε έναν σημερινό ασθενή μου που θέλει να κατανοήσει ένα οικογενειακό περιστατικό παιδοφιλίας το 1970, διερωτώμενος γιατί ο παππούς του δεν προστάτευσε τον πατέρα του, εξηγώ ότι πρώτα πρέπει να ενημερωθεί για την εποχή. Ετσι θα καταλάβει τον ενδοιασμό του παππού του ότι θα φαινόταν αντιδραστικός, ενάντια στο ρεύμα της διανόησης».