Ενα πρωινό του Οκτωβρίου 1959, ο 50χρονος ουκρανός εθνικιστής Στεπάν Μπαντέρα κατέρρευσε και πέθανε σε δρόμο του Μονάχου. Είχε δηλητηριαστεί με κυάνιο από ομάδα εκτελεστών της KGB. Πάνω από μισός αιώνας έχει περάσει από τον θάνατό του, όμως ο Μπαντέρα επέστρεψε στην ειδησεογραφία ως η πιο διχαστική φιγούρα στην ουκρανική πολιτική, η ιστορική προσωποποίηση της κρίσης στην Ουκρανία και σύμβολο ενός πολιτισμικού, γεωγραφικού και πολιτικού σχίσματος που μπορεί να οδηγήσει στον διαμελισμό της χώρας. Ο ιστορικός Μπεν Μακιντάιρ αποπειράται στους «Τάιμς» να καταγράψει την ιστορία του Μπαντέρα που εξηγεί πολλά από όσα συμβαίνουν σήμερα στην Ουκρανία.

«Ο Μπαντέρα ήταν ένας εθνικιστής παρτιζάνος», γράφει ο Μακιντάιρ, «που πολέμησε την ΕΣΣΔ στη διάρκεια αλλά και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μεταξύ πολλών εθνικιστών στη Δυτική Ουκρανία, θεωρείται ως μαχητής της ελευθερίας, ένας μάρτυρας που ηγήθηκε του αγώνα για ανεξαρτησία από τη Σοβιετική Ενωση. Στις φιλορωσικές ανατολικές περιοχές της χώρας όμως αντιμετωπίζεται ως φασίστας προδότης και τρομοκράτης που συνεργάστηκε με τους Ναζί, οι οπαδοί του οποίου δολοφόνησαν χιλιάδες Πολωνούς και Εβραίους. Το όνομά του αναφέρεται συχνά από τον Βλαντίμιρ Πούτιν και Ρώσους αποφασισμένους να σκιαγραφήσουν τη νέα κυβέρνηση της Ουκρανίας ως μια παράνομη ομάδα οπαδών του φασισμού. Ο εκδιωχθείς πρόεδρος της Ουκρανίας Βίκτορ Γιανουκόβιτς καταδίκασε τους «μπαντερίτες τραμπούκους» που τον ανάγκασαν να ζητήσει καταφύγιο στη Ρωσία. Στα ρωσικά ΜΜΕ η νέα ουκρανική κυβέρνηση κατηγορείται ότι προωθεί τον φασισμό και τον αντισημιτισμό και η ρωσική κατοχή της Κριμαίας περιγράφεται απλώς ως μια επέκταση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ως η τελευταία μάχη του μεγάλου πατριωτικού πολέμου της ΕΣΣΔ εναντίον του φασισμού».

Κάποιοι από τους διαδηλωτές στην ουκρανική πρωτεύουσα κρατούσαν σημαίες με τη μορφή του Στεπάν Μπαντέρα. Το ακροδεξιό κόμμα Σβαμπόντα (Ελευθερία) εξυμνεί τον Μπαντέρα και την οργάνωσή του των Ουκρανών Εθνικιστών. Για κάποιους ο Μπαντέρα σημαίνει ρατσισμός, αντισημιτισμός και εθνικές εκκαθαρίσεις. Ομως υπάρχει και μια μετριοπαθής έκφραση του εθνικισμού που τοποθετεί τον Μπαντέρα σε μια παράδοση εθνικής αυτοδιάθεσης της Ουκρανίας που δημιουργήθηκε στις δεκαετίες του 1930, 1940 και 1950.

«Τον περασμένο Ιανουάριο», συνεχίζει ο Μακιντάιρ, «περίπου 15.000 άτομα πήραν μέρος με αναμμένους δαυλούς σε εκδήλωση στο Κίεβο για τα 105α γενέθλια του Μπαντέρα –δεν ήταν όλοι τους οπαδοί του ναζισμού. Το 2010 ο τότε πρόεδρος Βίκτορ Γιούσενκο του απένειμε το ανώτατο παράσημο του Ηρωα της Ουκρανίας. Αυτό προκάλεσε τις έντονες αντιδράσεις του Κρεμλίνου, του αρχιραβίνου της Ουκρανίας, του προέδρου της Πολωνίας και πολλών φιλορώσων Ουκρανών. Η απόφαση για την παρασημοφόρηση ανακλήθηκε όταν ο Γιανουκόβιτς ανέβηκε στην εξουσία προκαλώντας άγριες διαδηλώσεις από εθνικιστές οπαδούς του Μπαντέρα».

Τελικά, πού ακριβώς βρίσκεται ο πραγματικός Στεπάν Μπαντέρα εν μέσω των αντικρουόμενων προπαγανδιστικών απόψεων; «Γιος ιερέα, είχε εμπλακεί στη βίαιη, τρομοκρατική εκστρατεία για μια ανεξάρτητη Ουκρανία και αναμφίβολα είδε τη ναζιστική Γερμανία ως χρήσιμο σύμμαχο στον αγώνα εναντίον της σοβιετικής κυριαρχίας. Στις 30 Ιουνίου 1941, οκτώ ημέρες μετά τη γερμανική επίθεση στην ΕΣΣΔ, ο Μπαντέρα ανακήρυξε την ανεξαρτησία της Ουκρανίας. Αυτό δεν ήταν κάτι που είχε στο μυαλό του ο Χίτλερ. Ο Μπαντέρα και οι συνεργάτες του στάλθηκαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Κάποιοι από τους οπαδούς του συνεργάστηκαν ενθουσιωδώς με τους Ναζί και πήραν μέρος στις μαζικές δολοφονίες Πολωνών και Εβραίων. Οι σχέσεις του με τη ναζιστική Γερμανία ήταν αμφίσημες και οπορτουνιστικές. Τελικά απελευθερώθηκε από τους Ναζί το 1944 προκειμένου να ηγηθεί της ουκρανικής αντίστασης στις σοβιετικές δυνάμεις (με γερμανική υποστήριξη) αφότου ο Κόκκινος Στρατός εξεδίωξε τους Γερμανούς από την Ουκρανία. Ο Κιμ Φίλμπι, σοβιετικός κατάσκοπος που εργαζόταν στη βρετανική αντικατασκοπία, έγραφε: «Οι ουκρανοί φασίστες του Μπαντέρα ήταν τα αγαπημένα παιδιά των Βρετανών»».

Η Σοβιετική Ενωση τελικά θριάμβευσε, όχι όμως χωρίς να χάσουν τη ζωή τους χιλιάδες Ουκρανοί που αντιτάχθηκαν σε αυτό που θεωρούσαν σοβιετική κατοχή. Ο αριθμός των θυμάτων της μάχης εναντίον του κομμουνισμού ήταν τρομερός στη Δυτική Ουκρανία –η ναζιστική καταπίεση ήταν χειρότερη στα ανατολικά. Το όνομα του Στεπάν Μπαντέρα, λοιπόν, σημαίνει διαμετρικά αντίθετα πράγματα, ανάλογα με το σε ποια περιοχή της Ουκρανίας βρίσκεται κάποιος.

Τελευταία Νέα