Ενας κόσμος σε απεξάρτηση

Ισως θα έπρεπε να ονομάσουμε το 2013 έτος οικονομίας τύπου Γουάινχαουζ. Oπως τραγούδησε η βρετανίδα τραγουδίστρια Εμι Γουάινχάουζ: «Προσπάθησαν να με κάνουν να πάω σε αποτοξίνωση αλλά είπα «όχι, όχι, όχι»». Το 2013 οι τραγουδιστές ήταν οι πιο σημαντικές κεντρικές τράπεζες του κόσμου, με επικεφαλής την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (Fed).

Το καλοκαίρι, τόσο η Fed όσο και η Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας σηματοδότησαν την πρόθεσή τους να ομαλοποιήσουν τη νομισματική πολιτική. Ο πρόεδρος της Fed Μπεν Μπερνάνκι μίλησε ανοικτά για μείωση των μεγάλων αγορών ομολόγων από την τράπεζα, κίνηση που είναι επίσης γνωστή και ως ποσοτική χαλάρωση. Ο διοικητής της Λαϊκής Τράπεζας της Κίνας Ζου Σιαοχουάν προσπάθησε και αυτός να περιορίσει την άκρατη επέκταση των πιστώσεων στη χώρα του. Oμως, όταν οι αγορές και στις δύο χώρες αντέδρασαν πιο βίαια από όσο αναμενόταν –με τις αποδόσεις των ομολόγων να αυξάνονται σημαντικά στις ΗΠΑ και να ανεβαίνουν τα διατραπεζικά επιτόκια δανεισμού στην Κίνα –οι Αρχές έκαναν πίσω.

Είναι ένα πρόβλημα που έχουν αντιμετωπίσει πολλοί τραγουδιστές της ποπ: έπειτα από πολλά χρόνια παροχής αυξημένης ρευστότητας δεν είναι εύκολο να αποτοξινωθεί κανείς.

Η αλήθεια είναι ότι μπορεί να δικαιολογηθεί με πολλούς τρόπους η συνέχιση της παροχής αυξημένης ρευστότητας. Oμως υπάρχουν και ενδείξεις ότι η παγκόσμια οικονομία αρχίζει να ανακάμπτει όλο και περισσότερο. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προβλέπει ότι η ετήσια παγκόσμια ανάπτυξη θα επιταχυνθεί σε 2,9% το 2013, σε 3,6% το 2014 και θα είναι 4% ή περισσότερο για τα επόμενα τέσσερα χρόνια –πάνω από τον μέσο όρο των δεκαετιών του 1980, του 1990 και του 2000.

Οι μεγάλες διαφορές στην ανάπτυξη μεταξύ των ανεπτυγμένων οικονομιών, που δεν είναι και τόσο ισχυρή, και του υπόλοιπου κόσμου εγείρει τουλάχιστον επτά ερωτήματα, ιδιαίτερα για τις ίδιες τις μεγάλες κεντρικές τράπεζες. Καθεμία από αυτές έχει λάβει κάποιου είδους εθνική εντολή. Oμως η πολιτική τους έχει παγκόσμιες συνέπειες.

Ερώτηση 1: Τι ακριβώς θα κάνει η Fed υπό το νέο της αφεντικό, την Τζάνετ Γέλεν; Η ρευστότητα πρέπει να μειωθεί κάποια στιγμή αλλά η πραγματική ανησυχία της Γέλεν για την αγορά εργασίας δείχνει ότι η ίδια μπορεί να υποσχεθεί χαμηλότερα επιτόκια για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ό,τι θα υποσχόταν υπό άλλες συνθήκες. Η πρόκληση θα είναι να μπορεί να προειδοποιεί εκ των προτέρων τις αγορές («forward guidance»). Απλά ρωτήστε για αυτό τον διοικητή της Τράπεζας της Αγγλίας Μαρκ Κάρνεϊ.

Οι ΗΠΑ πηγαίνουν αρκετά καλά. Το φυσικό αέριο από σχιστόλιθο και το πετρέλαιο έχουν φέρει ενεργειακή ανάπτυξη. Η Σίλικον Βάλεϊ πάει πολύ καλά. Η κεφαλαιαγορά έχει φτάσει σε επίπεδα ρεκόρ. Ακόμη και το σημαντικά πολωμένο αμερικανικό Κογκρέσο έχει πετύχει διετή συμφωνία για το ύψος του δημοσιονομικού ελλείμματος σε μια συμφωνία που θα ενισχύσει τις δαπάνες βραχυπρόθεσμα και θα μειώσει το έλλειμμα μακροπρόθεσμα.

Υπάρχει σοβαρή πιθανότητα οι αγορές να αντιδράσουν σε αυτές τις ειδήσεις και σε άλλα καλά νέα αγνοώντας τις προβλέψεις της Fed. Και μια βραχυπρόθεσμη επίπτωση μιας τέτοιας κατάστασης μπορεί να είναι ισχυρή διόρθωση της αγοράς, σαν αυτές που είδαμε το 1980 και το 1987. Η Γουόλ Στριτ θέλει να δοκιμάζει τους επικεφαλής της Fed.

Ερώτηση 2: Πώς θα αντιδράσουν οι υπόλοιπες κεντρικές τράπεζες στην αλλαγή νομισματικής πολιτικής στην Ουάσιγκτον; Στη Φρανκφούρτη η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα γνωρίζει ότι η περιφέρεια στην ευρωζώνη δεν είναι έτοιμη για υψηλότερα επιτόκια, ακόμη και τώρα που η Ισπανία, η Ιρλανδία και η Ελλάδα δείχνουν σημάδια ανάκαμψης. Η ανεργία στην περιφέρεια της ευρωζώνης παραμένει τραγικά υψηλή. Επιπλέον, ο μεγαλύτερος πολιτικός κίνδυνος στην Ευρώπη εξακολουθεί να είναι ο λαϊκισμός –και οι ευρωεκλογές θα δώσουν μια χρυσή ευκαιρία στην επικεφαλής της Ακροδεξιάς της Γαλλίας Μαρίν Λεπέν και στους ομοϊδεάτες της.

Ερώτηση 3: Θα τα πάνε τόσο καλά οι λαϊκιστές ώστε να διαταράξουν τη σύνθετη διαδικασία δημιουργίας τραπεζικής ένωσης που είναι προϋπόθεση για την ανάκαμψη του χρηματοπιστωτικού συστήματος της Ευρώπης; Πιθανότατα όχι. Ισως η επιτυχία των λαϊκιστών δώσει κίνητρα στους Σοσιαλδημοκράτες και στους Χριστιανοδημοκράτες για να δημιουργήσουν Μεγάλο Συνασπισμό στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο -κάτι που θα αποτελέσει ένα ακόμη βήμα προς τη γερμανοποίηση που συντελείται ήσυχα στην ΕΕ.

Την ίδια στιγμή στην Ιαπωνία υπάρχει ακόμη λιγότερος ενθουσιασμός για νομισματική αποτοξίνωση. Είναι ξεκάθαρο ότι η κυβέρνηση Αμπε περιμένει από την Τράπεζα της Ιαπωνίας περισσότερη νομισματική χαλάρωση και όχι λιγότερη. Χωρίς τη χαλάρωση αυτή οι ελπίδες ότι η πολιτική του Αμπε θα οδηγήσει τον πληθωρισμό πάνω από το 2% σίγουρα θα διαψευστούν.

Ερώτηση 4: Θα μπορέσει η Ιαπωνία να διατηρήσει την ποσοτική χαλάρωση όσο η Fed θα μειώνει τη ρευστότητα; Πιθανώς, αλλά το κατά πόσο αυτό θα ωφελήσει την προσπάθεια για την επίτευξη διατηρήσιμης ανάπτυξης και επίτευξης υψηλότερου πληθωρισμού εξαρτάται από τις διαρθρωτικές αλλαγές που δεν έχουν πετύχει ακόμη τους στόχους τους.

Η διαφορά της Ιαπωνίας με την Κίνα είναι μεγάλη. Εκεί υπάρχουν τουλάχιστον κάποιες ενδείξεις ότι η Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας έχει ήδη ξεκινήσει να εφαρμόζει πιο αυστηρή νομισματική πολιτική σε μια προσπάθεια να μειώσει τις πιστώσεις στο σκιώδη τραπεζικό κλάδο της χώρας. Και αυτό με οδηγεί στις τρεις τελευταίες ερωτήσεις:

Ερώτηση 5: Μπορεί η Κίνα να διατηρήσει την ανάπτυξη την ίδια στιγμή που θα ξεφουσκώνει τη φούσκα των πιστώσεων και θα προχωράει στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις όπως αυτές ανακοινώθηκαν από την Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος;

Ερώτηση 6: Πώς θα αντιδράσει η τεράστια πλέον νέα μεσαία τάξη της Κίνας εάν η απάντηση στην ερώτηση 5 είναι «Oχι»;

Ερώτηση 7: Εάν εκδηλωθεί μεγάλη δυσαρέσκεια στο εσωτερικό της χώρας, θα απαντήσει η ηγεσία στο Πεκίνο με πιο έντονο τρόπο από αυτόν που είδαμε το 2013;