Τι είναι τελικά ένα κόμμα και πώς διακρίνεται από άλλες συλλογικές εκφράσεις συμφερόντων και διεκδικήσεων; Η διαίρεση μνημονιακών/ αντιμνημονιακών αποτέλεσε τελικά ιστορικού χαρακτήρα διακύβευμα και μήτρα νέων κομματικών σχηματισμών; Ο λαϊκισμός εξακολουθεί να αποτελεί την ασφαλή οδό για τη δημιουργία κομμάτων; Η πανθομολογούμενη κρίση εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα θεραπεύτηκε μετά τις τελευταίες (διπλές) εκλογές; Υπάρχει σήμερα κρίση πολιτικής ηγεσίας και πώς αντιμετωπίζεται;

Αφορμή για τα παραπάνω ερωτήματα αποτελούν οι μετεκλογικές εξελίξεις στα πολιτικά κόμματα. Οι απαντήσεις, βεβαίως, θα είναι αναγκαστικά συνοπτικές, αν δεν γεννούν οι ίδιες νέα ερωτήματα. Οι εκλογές Μαΐου και Ιουνίου 2012 λειτούργησαν ως μήτρα εξελίξεων, καθώς διαμόρφωσαν μία εντελώς διαφορετική κατανομή δυνάμεων στο Κοινοβούλιο, νέου τύπου κομματικούς σχηματισμούς και μία κυβέρνηση συνεργασίας. Ωστόσο, το υφιστάμενο κομματικό σύστημα ενδέχεται να αποτελεί μόνον μία μεταβατική κατάσταση, μία πρόδρομη μορφή ενός κομματικού συστήματος που σταδιακά διαμορφώνεται, και όχι το τελικό προϊόν μιας πραγματικής τομής στα πολιτικά χρονικά της χώρας.

Η διαίρεση αντιμνημονιακοί/ μνημονιακοί δεν αποτελεί καθεαυτή το ιστορικό διακύβευμα, τη γενεσιουργό αιτία για την ανάδειξη νέων κομμάτων και κομματικών ταυτίσεων. Τα μεγάλα γεγονότα στις πολιτικές κοινωνίες δεν είναι φυσικοί σεισμοί με άμεσα αποτελέσματα, αλλά συνιστούν βραδυφλεγείς παράγοντες εξελίξεων. Πέραν της μίας δεκαετίας μεσολάβησε από τη χρεοκοπία του 1893, την ήττα του 1897, τον θάνατο των Τρικούπη και Δηλιγιάννη και την παρακμή των παρατάξεών τους έως την οριστική υποχώρηση του παλαιοκομματισμού, το κίνημα του 1909 και τη θεσμική ανακαίνιση και εθνική ολοκλήρωση από τον Βενιζέλο και την παράταξη των Φιλελευθέρων.

Ασφαλώς ο πολιτικός χρόνος σήμερα είναι εξαιρετικά πιο σύντομος, γιατί οι κοινωνίες διαθέτουν ισχυρότερα αντανακλαστικά, ερεθίσματα και μέσα που διευκολύνουν τις μεταβολές. Πολλοί εξάγουν βιαστικά συμπεράσματα περί της θετικής ή αρνητικής προοπτικής του ενός κόμματος ή του άλλου. Αρκεί όμως μία εκλογική διαδικασία υπό τις συνθήκες της Ελλάδας του 2012 για να κρίνει θεμελιώδη στοιχεία ενός κομματικού συστήματος;

Η πλειοψηφία του εκλογικού σώματος εξέφρασε την προτίμησή της για τα ελάχιστα προαπαιτούμενα του τρόπου διαχείρισης της κρίσης χρέους, δηλαδή την παραμονή στην ΟΝΕ και την κανονική συμμετοχή της χώρας στη διαδικασία ευρωπαϊκής ενοποίησης. Επίσης, έδωσε μία ισχυρή εντολή στην αριστερή αντιπολίτευση (ΣΥΡΙΖΑ) για τον έλεγχο της πλειοψηφίας. Το εκλογικό σώμα, όμως, δεν ενέκρινε κανένα κυβερνητικό πρόγραμμα, γιατί κάτι τέτοιο δεν κατατέθηκε ενώπιον του λαού, ούτε θα μπορούσε να συμβεί σε μία συγκυρία που τέτοια εργαλεία έχουν, δυστυχώς, υποκατασταθεί από τις λεπτομερείς ρυθμίσεις των πολιτικών που περιλαμβάνονται στα Μνημόνια.

Για την πολιτική ηγεσία της νέας εποχής δεν αρκούν οι δοκιμασμένες τακτικές του λαϊκισμού, του εικονοποιημένου πολιτικού λόγου, του προσεταιρισμού των μέσων επικοινωνίας. Οι παρατάξεις, αλλά όχι απαραιτήτως τα κομματικά σύμβολα, δεν έχουν ακόμη παρασυρθεί από τη λαίλαπα της κρίσης και θα εξακολουθήσουν να αποτελούν τη θερμοκοιτίδα για την ανάδειξη πολιτικού προσωπικού. Στη φάση αυτή ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ αποτελούν τα κατεξοχήν εργαστήρια για μία νέα πολιτική κατάσταση, αλλά έχουν και τη μεγαλύτερη ευθύνη για την πολιτική σταθερότητα.

Ο καλός ηγέτης της νέας Ελλάδας θα πρέπει να έχει τις ικανότητες του καλού ιστιοδρόμου, ο οποίος αντιλαμβάνεται τον κυματισμό της κοινωνίας και συμπλέει με τις τάσεις του εκλογικού σώματος κρατώντας σε ετοιμότητα το σκάφος του για όρτσα πλεύση. Στη φάση αυτή δεν θα πρέπει να παρασυρθούν από τη Σκύλλα της εύκολης εκλογικής επιρροής ούτε από τη Χάρυβδη της ανούσιας πόλωσης. Δυστυχώς, τα κόμματα της συμπολίτευσης και της αντιπολίτευσης δεν έχουν ακόμη επιδιώξει την ανακεφαλαιοποίηση του πολιτικού συστήματος, δηλαδή την πολιτικοποίηση των πολιτών με αίσθημα ευθύνης και όχι με οπαδικά αισθήματα. Αλλά αυτός είναι όρος απαραίτητος για ουσιαστικές και κοινωνικά νομιμοποιημένες μεταβολές στο πολιτικό σύστημα, σε μία ώριμη δημοκρατία.

Ο Μάνος Γ. Παπάζογλου είναι λέκτορας Πολιτικών Συστημάτων στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου