Στις 6 Σεπτεμβρίου, πριν από 55 χρόνια, εξαγριωμένοι τούρκοι εθνικιστές- υποκινούμενοι, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων- με πρόσχημα επίθεση στο σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη ξέσπασαν στους Ελληνες της Πόλης, καταστρέφοντας σπίτια, καταστήματα, σχολεία, εκκλησίες, σε έναν πρωτοφανή σαρωτικό διωγμό που διήρκεσε δύο μερόνυχτα. Η Κωνσταντινούπολη δεν θα ήταν ξανά όπως πριν. Τα γεγονότα του ΄55, τα Σεπτεμβριανά, έμελλε να είναι από τα οδυνηρά καρφιά στις σχέσεις Ελλάδας- Τουρκίας.

Και μόλις πέρυσι συνέβη στην Τουρκία κάτι που θεωρήθηκε τουλάχιστον υπερβολικά τολμηρό. Η σκηνοθέτις Τομρίς Γκιριτλίογλου έβαλε κινηματογραφική κάμερα «επί τον τύπον των ήλων». Για πρώτη φορά, μισό και πλέον αιώνα έπειτα από εκείνο το πογκρόμ, γύρισε ταινία για τα δραματικά γεγονότα της 6ης και 7ης Σεπτεμβρίου 1955 στην όμορφη συνοικία Πέραν της Κωνσταντινούπολης.

Η ταινία της, «Πληγές του φθινοπώρου» (Guz Sancisi), που διανέμεται μαζί με «ΤΑ ΝΕΑ Σαββατοκύριακο», αναφέρεται σε ό,τι οι γείτονες απέφευγαν να θίξουν. Με όχημα έναν έρωτα.

Η ταινία βασίζεται στο βιβλίο «Φθινοπωρινός πόνος» του Γιλμάζ Καρακoγιουνλού (κυκλοφόρησε το 1998 από τις Εκδόσεις Τσουκάτου και επανεκδόθηκε το 2008 από τις Εκδόσεις Λιβάνη), ο οποίος έζησε νεαρός τα γεγονότα, και έχει ως άξονα τον έρωτα δύο νέων. Με τη διαφορά ότι στο βιβλίο ο νεαρός Τούρκος Μπεχτσέτ που ζει στο κοσμοπολίτικο Πέραν ερωτεύεται μια εβραία πόρνη, την Εστερ.

Η Γκιριτλίογλου αντικατέστησε την εβραία ηρωίδα με μια αισθησιακή ελληνίδα, την Ελενα. Και επιπλέον αφιέρωσε κάπου τριάντα λεπτά της ταινίας στο ξέσπασμα του αφηνιασμένου όχλου.

Με την επιλογή της αυτή, αφενός εξυπηρετείται η ιστορικότητα των Σεπτεμβριανών και αφετέρου θα μπορούσε να πει κάποιος πως η σκηνοθέτις επεδίωξε να περάσει το δικό της ιδεολογικό μήνυμα: μέσα από την τέχνη και τον πολιτισμό μπορεί να αμβλυνθεί η εχθρότητα των δύο λαών.

Είναι επίσης αρκετά τολμηρή γιατί θέτει ευθέως το ζήτημα της ένοχης συνείδησης του μέσου Τούρκου που στάθηκε αμέτοχος απέναντι στο πογκρόμ των Ελλήνων, αλλά και απέναντι στη δράση του εθνικιστικού παρακράτους.

Τι σας έκανε να σκηνοθετήσετε τις «Πληγές του φθινοπώρου»;

Τα γεγονότα του ΄55 αποτελείωσαν τη λογική της αγαθής συνύπαρξης και το μοίρασμα μια κοινής κουλτούρας μεταξύ των δύο λαών μας. Πολλοί συνάνθρωποί μας εγκατέλειψαν τη χώρα. Ολος μου ο καημός ήταν να περιγράψω πόσο σημαντικό είναι οι άνθρωποι που ζουν στα ίδια χώματα και μοιράζονται την ίδια πολιτιστική κληρονομιά, που αναπνέουν τον ίδιο αέρα να βιώνουν την καθημερινότητα αδελφωμένοι, έχοντας ο καθένας τις δικές του πολιτικές απόψεις.

Σε όσες ταινίες για το σινεμά ή την τηλεόραση έχω γυρίσει τα τελευταία χρόνια, υπάρχει έντονο αυτό το στοιχείο. Και η καινούργια ταινία που ετοιμάζω πάλι στον ίδιο άξονα κινείται. Τα Σεπτεμβριανά ήταν μια πολύ λανθασμένη κίνηση. Κι όμως, υπήρξαν πολλοί Τούρκοι που προσπάθησαν να σώσουν μη μουσουλμάνους συμπατριώτες τους. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος ανησυχούσα για τις αντιδράσεις των θεατών.

Ο τούρκος θεατής πρέπει να πιστέψει ότι αυτή η ταινία έγινε με μεγάλη αγάπη για την πατρίδα του. Γιατί πατριωτισμός σημαίνει ότι αυτό που δεν θέλεις να κάνουν σε σένα να μην το κάνεις στους άλλους. Είναι μια ταινία που έγινε με σκοπό να μην ξαναζήσουμε μια τέτοια νύχτα.

Δεν φοβηθήκατε μήπως χαρακτηριστείτε για «αντεθνική δράση»;

Καθόλου, γιατί είμαι καλλιτέχνις. Θα μπορούσα να συνοψίσω σε μια πρόταση τη «γραμμή» που είχα σ΄ όλες μου τις ταινίες: η διαφορετικότητά μας είναι ο πλούτος μας, είναι ανθρώπινη και μας ανήκει. Οταν ένας δημιουργός έρχεται πρόσωπο με πρόσωπο με την κοινωνία, η μεγαλύτερη πηγή έμπνευσης είναι η αγάπη προς την πατρίδα και τον λαό της. Ποιες είναι οι αντιδράσεις των Τούρκων σήμερα, μετά την προβολή της ταινίας;

Η Τουρκία αλλάζει με μεγάλη ταχύτητα. Οι άνθρωποι στην Τουρκία σήμερα μπορούν να σκέφτονται πολύ πιο ελεύθερα απ΄ ό,τι πριν από 20 χρόνια και να αξιολογούν τα γεγονότα με τη δική τους και όχι με κατευθυνόμενη βούληση. Ως αποτέλεσμα αυτών δεν υπήρξε καμία αρνητική αντίδραση που θα μας στενοχωρούσε. Βέβαια σε εφημερίδες και τηλεοπτικές εκπομπές υπήρξαν αντιρρήσεις, αλλά αυτό ήταν απόλυτα φυσιολογικό. Στην Τουρκία υπάρχει δυνατότητα να συζητούνται όλα τα θέματα. Η ταινία συμβάλλει στην επούλωση των πληγών μεταξύ των δύο λαών;

Για μένα, τους Ελληνες και τους Τούρκους τούς ενώνει ο κοινός πολιτισμός και οι κοινές πίκρες. Αυτό δε που μας χωρίζει είναι οι πολιτικές αποφάσεις και διαμάχες που μας έχουν επιβληθεί ανεξάρτητα από τη θέλησή μας. Για να κλείσουν οι πληγές των δύο λαών, εμείς οι κινηματογραφιστές πρέπει να δουλέψουμε πιο σκληρά. Μέχρι τώρα στο τουρκικό σινεμά έχουν γίνει τέσσερις ταινίες που βοηθούν σ΄ αυτό, δύο από τις οποίες είναι δικές μου. Φυσικά και πρέπει να γίνουν περισσότερες. Δυστυχώς στον ελληνικό κινηματογράφο δεν βλέπουμε ανάλογα δείγματα. Εγώ με όλη μου την καλλιτεχνική ευαισθησία περιμένω κάτι αντίστοιχο από τους έλληνες συναδέλφους μου. Οι δημιουργοί ενωμένοι μπορούμε να αποτελειώσουμε την οποιαδήποτε εχθρότητα.

Αγάπη και πολιτική. Τι επικρατεί τελικά;

Η πολιτική και οι πολιτικοί αλλάζουν. Ερχονται και φεύγουν. Οσα χρόνια κι αν περάσουν κι όσο μεγάλη κι αν είναι η απόσταση, η αγάπη θα ζει στις καρδιές μας. Φτάνει να ξέρουμε να ακούμε τη φωνή της καρδιάς μας.

Νύξεις για την υποκίνηση του όχλου

Του ΠΑΥΛΟΥ ΗΛ. ΑΓΙΑΝΝΙΔΗ


Τόλμη; Ναι. Να μιλάς με μια ταινία για ιστορικά δεδομένα που πονάνε- όσο κι αν ο άξονας είναι μια ερωτική ιστορία. Τόλμη και να πάρεις την εβραία πόρνη του βιβλίου στο οποίο βασίζεται το σενάριο και να βάλεις στη θέση της μια Ελληνοπούλα (ιερόδουλη επίσης). Τόλμη και να δείξεις στη μεγάλη οθόνη τις καταστροφές στις οποίες επιδόθηκαν και τις πληγές που άνοιξαν μερικοί αφιονισμένοι συμπατριώτες σου.

Μέχρι εκεί όμως φτάνουν οι «Πληγές του φθινοπώρου» της Τομρίς Γκιριτλίογλου, που ήρθε να μιλήσει για τα Σεπτεμβριανά σε μια περίοδο όπου οι σχέσεις ΕλλάδαςΤουρκίας είχαν περάσει σε νέα φάση βελτίωσης. Από εκεί και πέρα θα έπρεπε τον λόγο να τον έχουν οι ιστορικοί. Τόσο στην πατρίδα της όσο ίσως και σ΄ αυτή την πλευρά του Αιγαίου. Για να ψηλαφήσουν τα πώς και τα γιατί της καταστροφικής μανίας του όχλου. Για να δουν ποιος τους οδήγησε εκεί.

Στην ταινία αφήνεται μόνο να εννοηθεί πως υπήρξε υποκίνηση των τούρκων εθνικιστών. «Κύριε, τα πράγματα έχουν ξεφύγει από τον έλεγχο. Πρέπει να σταματήσουμε τον όχλο… Οι στρατιώτες δεν έχουν ηγεσία… Δεν έχουν πυρομαχικά… Κύριε, υπάρχουν ελάχιστοι αστυνομικοί… Κάθονται και παρατηρούν… Οπως θέλετε. Να βάλουμε στρατιωτική μπάντα…», ψελλίζει στο τηλέφωνο- την ώρα που λίγο πιο πέρα ο όχλος σπάζει, διαλύει, καταστρέφει για ώρες ένας σκοτεινός πολιτικός, πατέρας της τουρκάλας ηρωίδας, Νεμίκα, στις «Πληγές του φθινοπώρου». Εκείνη, παίζοντας τον ρόλο των διαφωνούντων με τις καταστροφές Τούρκων, του δηλώνει πως την απογοήτευσε ως πατέρας και ως άνθρωπος γιατί δεν έκανε τίποτα για να αποτρέψει τις καταστροφές. Και τις πληγές που άνοιξαν.

Σε ποιον σκιαγραφεί την εικόνα ο «σκοτεινός» πολιτικός που εμφανίζεται στην ταινία της Τομρίς Γκιριτλίογλου ως αρχιπράκτορας; Μόνον υποθέσεις μπορεί να κάνει ο θεατής. Να είναι ανώτατο στέλεχος της τουρκικής κυβέρνησης στην άλλη άκρη της γραμμής που ακούει απλώς τις δικαιολογίες του για τη μανιώδη- και επί μέρες- καταστροφή των περιουσιών στις γειτονιές των Ελλήνων, που επισήμως ήταν τούρκοι πολίτες;

Η ταινία δεν δίνει απάντηση. Μόνον νύξεις κάνει. Είναι όμως η πρώτη που ασχολείται με τα Σεπτεμβριανά στην αντίπερα πλευρά του Αιγαίου. Από δω μόνον οι ντοκιμαντερίστες έχουν κάνει κάποια δουλειά σ΄ αυτό το επίπεδο.

Ισως είναι η σειρά των ιστορικών να δώσουν πια απαντήσεις.

Τελευταία Νέα