Τα φίδια μάς έκαναν να βλέπουμε καλύτερα

Τα… φίδια ήταν ο λόγος για τον οποίο η όραση στα πρωτεύοντα θηλαστικά

(άνθρωποι και πίθηκοι) αναπτύχθηκε περισσότερο από εκείνη όλων των άλλων

θηλαστικών.

Η υπόθεση αυτή, η οποία βασίζεται σε νέα ανθρωπολογικά δεδομένα, αναπτύχθηκε

στο πλαίσιο προσπαθειών να καλυφθούν τα κενά προηγούμενων θεωριών που

επιχειρούσαν να εξηγήσουν γιατί τα πρωτεύοντα έχουν καλύτερη όραση από τα άλλα

θηλαστικά, γράφει στην «Ιντερνάσιοναλ Χέραλντ Τρίμπιουν» η Λιν Ίσμπελ,

καθηγήτρια Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Ντέβις.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι επιστήμονες πίστευαν ότι η φυσική επιλογή

πιθανόν ευνόησε την οξεία όραση σε πρωτόγονα πρωτεύοντα θηλαστικά επειδή

ζούσαν πάνω στα δένδρα κι συνεπώς έπρεπε να έχουν εξαιρετική όραση για να

κινούνται στο περιβάλλον αυτό χωρίς να πέφτουν. Η θεωρία αυτή επικράτησε για

50 χρόνια, μέχρι που στις αρχές της δεκαετίας του 1970 οι επιστήμονες

επισήμαναν ότι σε δένδρα ζουν ένα σωρό θηλαστικά που δεν έχουν και τόσο καλή

όραση, για παράδειγμα οι σκίουροι. Το πιθανότερο, είπαν, ήταν τα πρωτεύοντα

θηλαστικά να ανέπτυξαν την όρασή τους επειδή έτρωγαν έντομα – άρα ήταν

σημαντικό να βλέπουν καλά για να τα συλλαμβάνουν.

Τα εντομοφάγα

Ούτε αυτή η εξήγηση όμως ήταν πειστική, αφού τα πρωτεύοντα θηλαστικά που

τρέφονται σήμερα με έντομα πιάνουν τη λεία τους χρησιμοποιώντας μόνο τα αυτιά

ή το ρύγχος τους. Στη δεκαετία του 1990 προτάθηκε μια συνδυαστική θεωρία,

σύμφωνα με την οποία τα πρωτεύοντα θηλαστικά χρειάζονταν καλή όραση για να

συλλαμβάνουν έντομα, να βρίσκουν φρούτα και να εντοπίζουν το καλύτερο σημείο

στα δέντρα.

Όλες αυτές οι θεωρίες εκκινούσαν από την υπόθεση ότι η ανώτερη όραση των

πρωτευόντων θηλαστικών αναπτύχθηκε χάριν της τροφής. Αλλά η φυσική επιλογή

μπορεί επίσης να λειτούργησε για να βελτιώσει την ικανότητά τους να

προστατεύουν τον εαυτό τους. Πρόσφατες συγκριτικές μελέτες εγκεφάλων

πρωτευόντων θηλαστικών έδειξαν ότι το τμήμα του οπτικού συστήματος που

αναπτύχθηκε περισσότερο δεν είναι εκείνο που τα καθοδηγεί οπτικά να

συλλαμβάνουν τη λεία τους, αλλά αυτό που τα βοηθάει να διακρίνουν κοντινά

αντικείμενα – ήταν το τμήμα εκείνο που έδωσε στα πρωτεύοντα θηλαστικά καλή

όραση και μάτια που βλέπουν μπροστά, αμφότερα χρήσιμα για να διακρίνουν

κοντινά αντικείμενα από το φόντο τους και για να βρίσκουν καμουφλαρισμένα

αντικείμενα. Αυτές είναι καλές δεξιότητες για να μην πατήσει κάποιος φίδι…

Γιατί συνέβη αυτό; Πριν από περίπου 90 εκατομμύρια χρόνια, μερικά θηλαστικά

υιοθέτησαν διαιτητικές συνήθειες που τα οδήγησαν στην οδό της εξέλιξης για να

γίνουν πρωτεύοντα: άρχισαν να τρώνε φρούτα και νέκταρ. Η αλλαγή αυτή οδήγησε

στο να εξελιχθεί ο εγκέφαλος δίνοντας μεγαλύτερη προτεραιότητα στην όραση και

μικρότερη στην όσφρηση. Όμως και άλλα πλάσματα άρχισαν επίσης να τρώνε φρούτα

χωρίς όμως να αναπτύξουν σπουδαία όραση. Αυτό σημαίνει πως τα πρωτεύοντα

θηλαστικά πρέπει να είχαν και κάποιο περαιτέρω κίνητρο για να αναπτύξουν την

ανώτερη όρασή τους. Σύμφωνα με τη Λιν Ίσμπελ, το κίνητρο αυτό το έδωσαν τα

φίδια.

Άνθρωποι και φίδια

* ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ, το φίδι κατέχει πρωταρχικό ρόλο, με την

κόμπρα του Νείλου να στολίζει το στέμμα των φαραώ. Λατρευόταν ως ένας από τους

θεούς της αιγυπτιακής θρησκείας.

* ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ, τα φίδια συχνά συνδέονται με θανάσιμους

αντιπάλους. Η Λερναία Ύδρα με τα εννέα κεφάλια φιδιού την οποία νίκησε ο

Ηρακλής, και η Μέδουσα, μία από τις τρεις Γοργόνες, με φίδια για μαλλιά που

την σκότωσε ο Περσέας, είναι από τα γνωστότερα παραδείγματα.

* ΤΟ ΦΙΔΙ ΗΤΑΝ το κατ’ εξοχήν σύμβολο του Ασκληπιού. Σήμερα διεθνώς

ιατρικά σύμβολα με το φίδι χρησιμοποιούνται για τους γιατρούς και τους

φαρμακοποιούς.

* Η ΙΝΔΙΑ αρακτηρίζεται συχνά η χώρα των φιδιών. Φίδια λατρεύονται ως

θεοί ακόμη και σήμερα και υπάρχουν αρκετοί ναοί αφιερωμένοι αποκλειστικά στην

κόμπρα.

* ΣΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ, το φίδι εμφανίζεται στη Γένεση, για να εξαπατήσει

την Εύα και τον Αδάμ. Στην Έξοδο, ο Θεός μεταμορφώνει σε φίδι το ραβδί του

Μωυσή.

ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

Οι λεμούριοι της Μαδαγασκάρης

ΟΙ ΠΙΘΗΚΟΙ με την οξύτερη όραση είναι αυτοί που ζουν πλησιέστερα σε

δηλητηριώδη φίδια. Οι λεμούριοι της Μαδαγασκάρης, όπου ουδέποτε έζησαν

δηλητηριώδη φίδια, έχουν το λιγότερο περίπλοκο σύστημα όρασης απ’ όλα τα

πρωτεύοντα θηλαστικά. Η υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί οι πίθηκοι του Νέου

Κόσμου και οι λεμούριοι της Μαδαγασκάρης δεν τρομάζουν τόσο από τα φίδια όσο

τα εξαδέλφια τους του Παλαιού Κόσμου (Αφρική, Ασία, Ευρώπη).